Hawaii Holomua, Volume I, Number 16, 21 April 1894 — Ohumu Malu a Kivini. [ARTICLE]

Ohumu Malu a Kivini.

Ke Kumuhana Weliweii i Poino ai o Hawaii Nei. E. C Makapolena ke Koa Punwai Wiwo Ole Mamuli o ko kuhohonu o ka ninau lahui o Hawaii noi, a me ko kakou komo kuhohonu ana e halawai me kekahi liojK'i»a awahia eha«-ha no ka makahiki 1 holookoa i hala ae, ma o na 1 hana apuka a me ka ohumu malu a kekahi jK»ai uuku i kokua ia c Komisina Amenka Kivini, a i kue nui ia hoi e na Hawaii oiaio o ka aina iloko o ka Ahaolelo i ka wa o ka ninau hilinai ole i ke Komisina Ame* rika i waihoia aku ai e E. C. Makapol ena imua o ka Aha Kuhina, oia ka makou e hoike akea aku nei i ka lahui aloha o Hawaii e ike pono iho i ko lakou mau inoa, a e olelo ae kakou |>enei ; ‘ 4 Aole no kakou i make ia hai, aka, ua mnke no kakou ia kakou iho.” Ke hai aku nei makou i ka oiaio e like me ka haahaa o ka lani ilalo—a me ke kiekie o ka honua iluna, ina i makapaa ole 0 Nawahi & Co. no ka Makajx»lena olelo hooholo hilinai ole ia Kivini, ina i keia la—“Aole loa e loaa ia Hawaii ka hopena weliweli a kakou e uwe nei iloko o koia la;" aka, —*‘E noho mau kakou iloko o ka hauoli malalo o ka malu o ke aujmni kumu e hookele ia e ko kakou M oiwahino Liliuokalani. Xolaila, aohe o kakou kij>i e ae i na kumuhana e loaa ia Hawaii he auj>uni holomua me na ano kanaka paakiki e like me Nawahi & Co. ke kualehelehe iluna o ka mala a ka-hewahewa 1 e like no hoi me kona ano mau mai kahiko mai a hiki i keia la. No ko kakou halawai ana me keia hoj>ena ehaeha e lilo i ninau alakai i j>ili i ke ola a me ka make o Hawaii. ke hoike piha aku nei makou i ke kumu a me ka mole i loaa ai ia kakou keia haawina, a me ka Makahoao ai a iloko o ka Ahaolelo c kipaku ia Kivini. a ua kue ia e ka hapanui o na hoa Hawaii. Eia iho ka hoike }>iha o ka Makajx>Iena kumuhana imua o ka Ahaolelo: Olelo a Z. C. Makapeleiu ia Z:=iisiaa Ancrlka Sivini. Ma ka la 2 o lune, oini e uoho ! anu ka Ahuolelo o 1892, ua wai- 1 ho mai o Mr. E. C. Mak.ipolena kekahi o na mohoahi i ko)>o ia e keia mokupum. he mau muau 1 ke Kuhinu o ko na Aiua E, no na moa pili i ko Kuhiua Amerika Kivini e noho ana ma ke aioalii o Hawaii nei mo keia inau olelo: “Ua kouo ia au malalo o ka manao maikai e huli i ka oiaio, I a niuau aku i ko ke Alii ka Moiwahiue mau hoakaka a alakai Kumukanawai ka Aha Ku- 1 hina, ina ua lawe lakou i kekahi keehma no ke pale aku i ka ha-! na e apono o)e ia, a i kauohaole ia hoi o ke Komisiua Amerika Kiviui ma kokahi anaina Kauaka nui ana i kamailio laula ai, j be haua hoi e apouo ole ia ke | ole e hoao ia kekahi kumu e.kea- 1 kea ma ka aoao o ka Aha Kuhina.” He elua la mahope iho o ia * inanawa. ua maUiaa ia b« oau

! halawai e ka poai o ka Aoao Hoemaemae no ka noonoo ana i keia kumuhana hou. a ua Uwe ia mai he O’.elo Hooholo imua o ka Hal* e Lunamakaai'ha/nana Kamauoha o Hamakua, e hoahewa ia Makapolena, a e noi • na e kapae loa ia—a e holoi ia kela mau olelo e pili ana ia Kivini mai ka mooielo aku o ka I Hale Ahaolelo. oiai he kohu ole a he kuleana ole loa ka Makapoena mau olelo malalo o kana haawi nmau i ka ALa Kuhina. Aia he mau koi ikaiXa i hoao ia ma ka aoao o kekah» mau hoa Ahaolelo o ka Aoao i-°°' maeinae, e noi ana ia Makapo!ena e unuhi hou oia i kana kumuhana uinau i waiho aku ai iu»ua o ka Aha Kuhina iloko o ka Hale, maluna o ke kahua i olelo ia mai, he hoehaeha ana ia i ka nohoiia Uuna hoaloha mawaeua o Hiiaii uei me ke auj>uni Amerika. O kela mau iioi e huna la ka hewa a nalowale, aole loa o Makapo!ena i ae iki no ia hana hanohano ole, a ua pane aku oia ia lakou me na olelo—ua loaa iaia he mau kumu kaiialua ole no Kivini e waiho ai i kela niiiau imuaoka Ahaolelo, a ua makaukau oia e hooiaio uo ka hewa a ke Konii--ma Amenka i komo ni iloko o ua iinlaieei-Malu me kekahi mau pno-alakai o ka Aoao Hoomnemue e noho ana iloko o ka Hale Ahaoleln u me mawaho aku o ia Hule, eia lakou ke Ohuiuu Malu nei maluna o ke kuimihana—“Hoohui Aina ia Hawaii rne ka Iiej»uha!ika o Amei nka Huipuia.” No keia manao j»aa luli ole o Makaj>nlena, ua hooweliweh a hoomaka’uka’u ia aku oia no ka lioopii malalo o Kela mau ololo kuhi ak'i i ke Komisina Amerika ua komo iloko o na halawai ohumu malu, a oia ka Makapolena i aa aku ai ia lakou me ka puuwai wiwo ole e ku iinua o ka Ahahookolokolo Kiei kie o Uuwaii nei a me ka Aha—hookolokolo Kiekie o Ameriku Huipuia, a ua makaukau oia e waiiio aku i na hooiaio e kuhi [ioloIet aku ia Komisina Kivini —“aia he Ohumu Kipi iloko o Ke Keena Oihana Kanikela Ame- , rika ma Huwaii nei, e kuko ane, a e imi ana i nu keehinu me kekahi ahahui powa no ka hookahuli i ke aupuin kumu o Hawaii.” Ua hoike hou aku o Makapoieiin ia lakou nie keia mauolelo: “la niaopopo iaia, a he mea i oiiii«» lou, aia he mau halawai malu i inalama ia ma kalii uoho a Keena Oiiiana Kanikela o ke Komisina Kivini ma ke alanui Nuuanu, a malaila kahi i hoelaia mua loa ia ai ke kumuhana 0 ka hoeihui >«ina aihne ia Jh%waii.” O keia iho ia ka Maknpolena mau olelo kupaa o ka wiwo o!e, a na ia mea i hoopuiwa aku i na alakai o ua uhuhui powa lu iloko o ka //ule Ahaolelo, a ua mak iu lukou a hoopau wale i ke kumuhana lioopii ia Makapolena, o ahuwale ua ne’a a kolekoie ka ai i ka hao a ka wai uui aohe onala koe. O ka hopena o aa hana a ka Aoao //oomaemae no ka haalele 1 ke kumu hoopii la MakapMena. uia ka olelo hooholo i waiho ia mai imua o ka H ale e luuamaka«i[ba]uana a ku hoopilimeaai eat-sugHr-nialakeke o //«makUH Mr. Kamaunieo)»ha. Iloko o keia manawa pu, ua hooouka ae ka nuj>epa ake hoohui aiua "Auvertiser” o ka Aoao //oouiaemae mauiuli o na hookonekono a Kakma Co., he manao hailuku e pehi aua i kela niuau a Makapoleuu i ka Aha Kuhina, a eia ka Makapolena pane i haiolelo ai imua o ka //ale Ahaolelo me keia mao olelo: “Mr reresūlena: V» kooo ia ! aa e pano aku r.o kekahi manaojjepa i hoopuka ia maloko o ka I nupopa Aoao Hoomaemae i keia ! kakahiaka, e hoahewa ana no ka’u 1 ninan i waiho aku i ke Knhina 1 o na Aiua E i ka la inehinei. Aoie o’u makemake e kukulu ia an . maluna o ke kahna imihala e kela □uj>epa. ke ole au e pane a kupale uo ko’u kuien.'.a jk»ooī iho. Ke hoike maopopo aku nei au ma ’ ke’a, nohe kumu kannlna no’u e hoole ai i ka muhalo aku i ke i

Aapani Repaba’ika Noi o Amerika Hnii aia nu kooaolaola ame ka n »ike- o knna lahuiaanaka i ! k« noho lanAila, m>nina o ko kakoa Laawi piba aku iaia rao oa l-o ohohia no ke kmnnhana w'i—wai o ee Kaik»bi Panaiiike i bt> j iomoa ai o Hawaii nei. Ma ke ano maoli o ka manao ke boopokaaeaa.okeia Komieina Ara->-rika Kivini a a e kamaiho nei. nia no ka luna oihana aapuni kiekie o ka Repobihka Nai a nie ka lahni An.erika. e l.ke nae me ka loīhi a:ia e hoohana ai i na knleana o kel.i kee. a oihana aupuoi maloko mai o ka |>a;ena i ae ia e | ke kanawai hoomalu iahai e pih ana i ka Oihana Kanikela, “ Ke manaoio nei an rae ke kupaa o ka hoohew.ihewa ole. ira he makemake ke aupuui Hawaii n»e • kona iahuikanaka e Io;vi, iaia k malialn ia maī e ua maua aapuni kuwahi> me k > Ukoa l .huikauaka 0 hooko i ka haua rae ka ewaewa ole, alaila. e hooko m ua o Hawaii 1 ka hana p>no e rar.h<lo ia mai ai oia. a e waiho a k.-ipae loa hoi i ke komo kino ana o na luua aopuni hookele lahui e houhuikan i ka maemae o ko lak.oa mau keena • .iham, a na ka mana' elele o ia i~au lahui e 1 'welnwe ko likou man hana ponoi. E like rae ka’u i hoike mua ae nei no Koraisina Kivini, he 1 ma aupuui kiekio oia raa ka aoao o ke nepuni Amenb rae kona laliuikanaka, he raej ku i k» poeo a me ke kcl«n:i e maha- . lo ia ai kona keena o hana malalo o k ma hooko hana ma ka aoao o kona aopuni—e huole i ua hana poholalo o ka hanohano ole ma ki hoohuikau ana iaia iho iloko o na kumnhana kuloko o ka ohumu malu i kekahi aupuni hoaloha , e like me Hawaii nei, mimuli o ke kono a kekahi poai uuku o na poe ake oihana Kuhina o ka Ao&o lloomaemae i hoopau ia, e like hoi me na poe nkali o ke Kaula Mose a ka Haihala i hoike mai «i e hele auwana ana lakou raa na kula laula o Aigupita, a o ko Min • i o ia huakai e hoomaopopo a ruauaoio ia aku —oia na hook*-le aupuni e hahiwai ai o Hawaii nei 1 me kekahi hopena ehaeha nm i j keia hope akn. Nolaila, o kela i a me keia hoaloha oiaio i aloha ( i ka lahui Hawaii, o ko kakou ! maunwa keia o ke kupaa a p«le ‘ aku i na hana poholalo a keia ahahui o na poe kakaikahi i kokua ia e ke Komisina Ameiiku Kivini iloko o ka lakou mau ha1 lawai malu «> ka ohiiinu e kuko 1 nei.” Mahope iho o keia huiolelo a , Makapolena i hua ; pukanui »e . 1 la i na hana nopopo o ka halaI wai ohumu inalu ti Kiv.ni, aia j Iip mau hoopaajiua hahanu ana . mahope iho u la maaawa ma ku ’ r olelo ho«>holo i waiho ia mai imua o ka 7/ale e lunamakaai- , [ba]nana Kamauoha no ke kipaku i ka Makapoiena o elo hooholo ninau i ka Aha Kuhina no Kivim, a o Mr. Nawahi ka lunamukaumana makapaa e ka apana o //ilo, mokupuni o //.«— waii u rae Feresidena nui o ka i Ahuhni Aloha Aina //awaii, oia ke pooko’i ikaika loa i ka haiolelo kokna i ua olelo hooho’o apuka la e kaniknu kumakenu ; nei o i/awaii iloko o keia hora. ( ( a i ka wa i haawi ia ai ke koho ha!ota e na lioa o ka //ale, ua ike ia na inoa o ka poe kukoo i ka hana poholalo o ka ohumu i malu a Koiuisina Amerika no lakou iho keia mau inoa malalo nei; Pai-a Ixoa Kokua ' Papa Inoa Kue i ka ia Kimm. Ohcmc Malc a Kimni. Akma. Wuipmkni. \\ liemann, Kiiiuiiuoha. KAp.hu. Wh.tm K . IViniuudg, Kpeuoer. KaIuuh, , Ash(ord. Wilh»ms. Bush. ! i W O Smith, Peterson, I A Cummins, . ! Msrsdeu '\ h,te ’ YoUUK. “ kl - . (. N Wilcox, Cornwjll. 13 A S Wileoi. Raldwin. D W Pu«. ] Watt>ridge. Kaunamano, Koahon, K»epa. Kanealu. N'ahinn, Kuoi, W e W Uder. Kauhi, Dnepe. Sam K Pna, W V Horner, J M Homer, A Horner, Anderson, J G Hoapili,—33. Ni Hoa i Kono Ou.

R. W. Wilikoki • J. W. Bipik»or. ! “ oūū e pu en* Ua* i k* hekpeoheo bo keU ' . hihU ohamn kipi. Ma o keia hoopiiimeaai o na ! hoa o ka //ale he 33 kue ia 13, ' ua loaa ka lanakila ma ka aoao 1 o ka poe hoohui aina o Kivini, ! a ua hoao hou o Makapolena e noi imua o ke kuleana o ka H&- < Ir, a ua palua hou kc kapae la I . aua o kana noi e keia papainoa '■ i hoike ia se la maluna, u>e ! Kaw»hī e kokna aa« i k*ua oM

hana poholalo no ke k , *n6ka e haawi «>le ai i ko- ! ua ae. Mah«pe mai o ia nunawa, a rau ai ka Aha Kuhiua o ka Aoao //oomaemae, hookc.hu ia ka Aha Kahiua o Makapolena. ; ua ike hou ia no o Nawahi e hm i pu ana me ka Aoao /Toomae—mao, a oia ka Makapolena i ao ,-iku ai i na hoa kanaka //awaii , 0ka /ia!e—“O ko lakou huli : ana raa ka aoao kakoo i na raik«nele raa ia koho hou ana. oia ko lakou ae ana aku ia lakou tho—e kakia kui paa !oa ua hana powa ohumu malu e l»e!t- • • i lanakila ro ka hopena o //awaii, 1 ka wa mua loa e loaa hou ai ka mana piha o ka Aha Kuhina iloko o ka poholima o ka Aoao //oomaemae." O keia mau oleio a Makapo- •• • j lena, ke hooko ia ue» ia » keia inanawa mainuli o ke poo paakiki—ka manao liii—a me ka hukihuki o na hoa //awaii iloko o ka //ale Ahaolelo, a o Nawahi kekahi o ia aeo kanaka i kuni : la kona mooleio o ka paakiki kuhihewa. —————