Ke Aloha Aina, Volume VIII, Number 42, 18 October 1902 — Page 7

Page PDF (749.29 KB)

This text was transcribed by:  Punahele Todd
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 18, 1902.      7

 

MOOLELO HOONI PUUWAI

- NO KE -

KAKELA LANAFODA

-: KA :-

Ipuka o ke Kuewa

me ka Aea.

-: KA :-

Pua Lilia Ahiu o

Sanadela.

-

MOKUNA XXVI.

-

KA MOI KUEWA O NA PELEKANE-KA HAKU OPIO AEA O LANAFODA.

            Alaila, me ka hoohakalia e kali @@ou ole iho, aia ke koa Kuewa e ku ana malalo o ka pahu hae a ka hae ulaula e welo ana, a me kona mau lima ponoi ua huki ia iho la ua hae ala ialalo, alaila, iwaena ona leo hu@o o na koa e h@oho ana ua puhiahi ua ae la ua hae nei e kela koa Kuewa a ka wiwo ole nui wale me na huaolelo pokole-Pela e loaa ai ka uku i na mea a pau.

            Iwanea hou o na leo huro o na koa aupuni e wawalo ana iloko o ka lewa, ua pii mai e hou ae la ka hae liona a pulelo i ka welelau makani, alaila, ua mele hosanaia ae la na hua olelo me na papale o na koa i wehe ia e halelu ana hoi no ko lakou hae aloha i pakahaia he mau mahina lehulehu i hala ae, alaila, ona leo kahoahoa e ola ka Moi i ke Akua i hookani pu ia ae.

            Mai keia mau hana mai o ka ho auhee a kipaku i na kipi me ka huki hou ana i ka hae lona iluna, ua haawi ia na hana haipule hoihoi ike lepo no ka lepo maluna o na kino make, alaila, ua lawe hou ae la ke koa kuewa i ke alakai ana i kona puali ma ka hoonoho ana i kekahi puali kaua nui e kiai a malama i ka maluhia o ka halealii a me ke kulanakauhale, alaila, o kekahi mahele o kona puali ua maki akula oia no ka hui ana me na mahele e ku kiai ana mawaho aku o ke kula makauhale, a hoakoakoa ia lakou no ka hui ana he alo he alo me na puali kana hui o na kihi maluna o ke ka hua kaua hahana i hoike mua ia iho nei. O ke kulana makaukau iloko o ka makaala a me ka hooko kauoha oia wale no ka mana a me ka rula e nohoalii ana maluna o kela a me keia mahele o ka puali holookoa e hamama pono aku ana ka wahi po uliuli a ka lakou mau pukuniahi imua o ke kahua aina e waiho papu mai ana. O ke kulana makaukau a hoolikaua o na mahele ala, e ku ana ia ma ke ano pi`o, e hoolilo ana i ke kikowaena o ka puali me he makaaae ala e oni ana imua okona mau eheu hoi i mau kuono e po`i ana iloko, alaila, i ka hana a hoomaopopo ana i keia kulana hooilika ua aohe enemi pakele i nele ka halawai pua ana o ko lakou mau pouihu me na puupuu hamare a na koa aloha aina, ke ola he mau lele kimono ana mai ma ke kua, ke loaa nae ia lakou “kipi” ee lanakila ma luna o na koa aupuni e kiai ala i ka halealii a me ke kulanakauhale.

            Maluna iho la o keia kahuakaua hamama i hui hou ae ai ke koa kuewa me kona puali o ka aoao aupuni a me na puali huiia o na kipi o ka aoao aupuni kuloko, malalo o na alakai ana a ko lakou mau kenerela hiena a wiwoole, a o ka hopena i ikeia ua haule ka hae ulaula, ua auhee a nohaha na kipi, a o na kenerala alakai kaulana o ua mau puali hui ala, he luahi lakou na ka ma ke a o Komowela hookahi ka mea i pakele mahunehune aku me na wahi koa kakaikahi i hoonawali waliia e ka pololi a me na maewae wa a ke kaua, oiai e waiho ana he tausani o na tausani ma ke o ko lakou mau hoa maluna o ke kahua kaua.

 

MOKUNA XXVII.

KA PUKUNIAHI WELIWELI O KA LANA KINA-HAULEHIA KA HAE ULAULA-AUHEE A NOHAHA NA KIPI.

            O na la o ko kaua noho kuewa ana me ka aea e kuu moi aloha, ua kokoke mai ia i kona hopena e loaa ai ia kaua he hoomaha ana i ko kaua luhi o keia mau mahina loihi o ka hoomanawanui ana i ka inea, a mamua o ka hoea ana mai oia manawa e ike mua au i ke kulana makaukau a me ka ikaika o ko kaua aoao.

            O keia ae la na olelo hoohauoli manao a ka Haku Opio o Lanafoda, i kamailio aku ai imua o ka moi e`hae`ha-oiai laua e noho mehameha ana ma kekahi la iloko lilo o ka naele o na ululaau, ke kahua aina hoi i mamao loa mai na latitu aku a ka poe huli a imi ia laua, a na ia mau olelo i kono aku i na pepei ao o ka moi, e hoomohala ae i kona mau helehelena haikea a kaumaha, a o na manao e`hae`ha e hoomailo ana i kona kino ua hoomama ia ae la ia, a oia kaua moi nei i pane mai ai.

            E kuu haku, he manaolana io no anaei kou e loaa ana ia kaua he ma ha ana mai keia mau inea mai a ka ua e ike nei i kona mau e`hae`ha, oiai kaua malalo o ke koloka o ka noho aha pio, a i hooliloia hoi i aea a i kuewa hoi e holo ana imua o ke alo o ko kaua mau enemi? Ua nui kela! ua nui loa keia mau e`hae`ha e hiki ai ke hoomanawanui. O ko kaua mau hoa aloha, ua mamao aku ia mai ka ike aku a ko kaua mau maka, a o ka laku mau kokua ana mai ua pani a apahu ia ae ia e ko kakou mau enemi a he mamao, he mamao, he mamao loa aku ka olelo ana.

            E kuu moi, wahi hou a ka haku opio, he manaolana ko`u ke kokua, pu mai na lani e loaa hou io ana ia kakou ka maha. He oiaio ua mamao loa aku na lima kokua o ko kaua mau hoaloha mai a kaua aku. Aka a hooa mai ua la ala alaila,  like me ka limuakuhi o ka uwati e kuhi ana imua a ume mai i ko lakou mau lima kokua e hoohui a e hoakoakoaia ko lakou ikaika iloko o ke apo hookahi me ka manao lokahi. Ano e kuu moi, e ae mai ia`u e olelo ae ano, ua makaukau ka`u papa hoonohonoho kaua e hamare a e wawahi ia ai na lae a me na poo o kela poe kipi, a o ka`u mau kahua hoolele poka pukuniahi no ko hoau hee ana aku ia lakou iloko o ka no haha. Aka, o ke kulana ikaika a ma kaukau o ko kaua aoao, oia ka`u e i makemake loa a e ike i keia po.

            I keia po i hooho ae ai ka moi me ka leo o ka pihoihoi me ka hoomau ana mai i ke kamailio I keia po anei, a imua ponoi hoi o na pkaihu o ka enemi? Ea! E kuu Haku, ua hehena anei kou noonoo i aa ai oe me kela mau olelo e ike i ke kulana makaukau o kou puali koa i keia po. Aole loa o`u manao io pela. O na diabolo wale no ka poe hiki ke hoopuka i na olelo he hana hilinai ole ia.

            Ua hohola ae ka ula ma na papalina o ka Haku Opio, a huila ae la hoi kona mau maka me ka inaina iaia i lohe ai i keia mau oolelo a kona moi. Alaila, me ka leo moakaka pane aku la oia. E like me ka`u i hooia iho nei e ike i ke kulana makaukau a ikaika o ko`u aoao, ke hooia hou aku nei au e hooko ana ai ia olelo i keia po. Aole au iloko o na noonoo hehena, a ina he mau tausani diabolo e ku mai a akaaka henehene ia`u, aole loa ia he mea e hoihoi hope ia ai o ka`u mau olelo. Nou iho e kuu moi ka`u i hopohopo nui ai, a nolaila au e manao nei e lawe aku ia oe no kahi e loaa ai ia oe ka palekana a hiki i ko`u hoi ana mai. O na paia o Semafila kahi a`u i manao ai e nalo oe, aka, malia paha o hoea koke ole mai au mamua o kou haulehia ana iloko o ka lima o na enemi, alaila he hana paakiki loa ka hiki ana e loaa hou ia oe he lanakila mailoko mai o ko lakou mana. Nolaila, okahi pupupuhale o na kanaka kua a oki wahie o Safosia oia wale no kahi a`u e manaolana nei, ilaila e loaa ai ia oe ka palekana a hoi hou mai au. Ano e hele kaua.

            Aole he leo pane o ka moi, aka, ua hoolohe mai nae oia me ke akahele i na olelo a kona alakai opio puuwai wiwoole, a ua mihi iho o loko o kona naau no kana mau olelo ku i ka walania a e`hae`ha ana i hoopuka ae ai he mau minute wale no i hala ae, a oiai laua ma ko laua alahele e hoea aku ai no kahi pupupuhale o ka poe oki wahie, ua haawi aku ka Haku Opio o Lanefoda ina olelo a`o ikaika a hoonaauao ana i ka moi, a ia laua i hoea aku ai na ohaoha a hookipa ia aku laua me ke ohohia nui e na kamaainana, no ka mea, he poe lakou me na huaolelo i ku@@@a ma ko lakou puuwai he aloha alii a o ka lakou olelo hoohiki o ka hoopaa i hooia ae ai, aole oa lakou e kumakaia i ko lakou moi a hiki i ka make ana, a ua hookoio no lakou i ka laahia o ia hoohiki.

            Alaila, mahope o ka loaa ana i ka Moi Kuewa o na Pelekane he opu malumalu nona e hoomaha ai a hiki i ka noi hou ana mai o kona hoa alo make o ka nahele, ua haalele iho la ka haku opio i kahi pupupu hale, a kamoe pololei aku la i ka ihu o kona ilo no ke Kakela Ulaula o Semafila, a hookuu iaia iloko o na puili ana a kana wahine aloha. Mahope o na minute o ke aloha a me ka hoopiha ana i ke poniuniu pololi, ua hoakoakoa ae la oia i kona mau elele no ka lakou huakai o ia po, a i ka uhi ana mai o na eheu o ka po aia ua Haku Opio nei e ku mai ana iloko oka aahu o ke kanaka hahai holoholona, a o kona mau elele hoi kekahi ma ia kulana like, a iloko o ka pouli i haalele iho ai lakou ia Semafila no ke kahua oka hana, a o na hoolala a me na hoonohonoho ana no ka ikaika hoouka kaua, wahi a ua haku opio nei imua o ka moi mahope iho o kona huli hoi ana mai he elima la i hala ae, ua makaukau ia me na poka pukuniahi oke kukala ke hiki aku i ka la 29 o Mei 167-Ka la hoi e hui like ai me ka lokahi a hoakoakoa ia ikaika hui o na puali aloha aina. O ke kulana ikaika o na enemi e kiai a e hoomalu ala ia Ledana, he umikumamaha tausani wale no, a ina o keia wale iho la no ko lakou, ikaika hoomalu a mana kaua hoopakele kulanakauhale, alaila, he kaena hewa ole ka olelo ana ae, e komo lana kila aku ana ka`u mau poka pukuniahi iwaena o lakou, a wawahi liilii aku ia lakou iloko o ka nohaha a me ka auhee, e kipaku ia ai lakou mai ke kahua aina aku a ko lakou mana e noho haakei nei.

            O keia hoike a ke koa Kuewa o Lanafoda, ua hoopihoihoi nui akuia i ka noonoo o ka moi puili ae la, ia i kona mau lima, a leha ae la na maka iluna a namunamu iho la i kekahi mau olelo liilii, alaila, huli mai la ia maluna o ke koa opio a pane mai la. E kuu Haku: O ka hilinai a me na paulele ana o ko ka Moi Kale mau manaolana, aia no ia maluna o kou mau lawelawe a hooko oihana ana. O ka lanakila e loaa ana ia oe o ko`u lanakila ana no ia a o kou kaulehia ana o ko kaua haulohia like ana no ia. Ano e kuu Haku, e lawe aku ina paulele ana o ka hilinai mai kou moi aku, a e hoomanao mau iho, aia mau oia me oe i na wa apau.

 

-

 

Ina he makemake oukou e ike i kahi e loaa ai ia oukou na lole maikai me ka emi e hele ae ina halekuai o Whitney a me Marsh, L.B. Kerr, White House a me N.S. Sachs.