Ke Aloha Aina, Volume X, Number 25, 18 June 1904 — ALBERT KAHIWAHIWA-A-KA-LAHUI NAWAHI. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

ALBERT KAHIWAHIWA-A-KA-LAHUI NAWAHI.

"O Hilo aina Ua aloha. Aina ku po lua i ke ala, Po Hilo i ka uwahi lehua, Ke kapeku mai la ka ua i ke poo o ka Hinano, Ke hehi mai la i ka lihilihi o ka Lehua, Mai Panaewa no a Mokaulele Lele ke aho mahuilani" ia Kahiwahiwa-a-kalahui; Hele hookahi ka uhane i ke ala polikua a Kane, Kuu ka luhi o kamahele i Home Lani. Lihaliha wale hoi e— Me ka luuluu, ke kaumaha a me ka minamina makou e hoike aku nei, o Albert Kahiwahiwa-a-kalahui Nawahi, ua hala, ua kuu ka luhi, a ua niau hookahi aku la i ke ala Polikua a Kane me ka waiho ana iho i ka puolo a ka waimaka na ko hope nei e u aku ai nona. Walohia wale. Ua pauaho mai oia i keia ola ana maloko o ka haukipila Iapana ma ka hora 5:05 o ke kakahiaka onehinei, Poalima, imua o ke alo o kona makuahine, ka wahine a me ka ohana e poai puni ana i kona moe. Ma ka ike a ke kanaka he puu koko, (tumor) iloko o kona lolo ke kumu o kona pilikia, a ua hoea mai hoi ia mamuli o ka piha o kona lolo i na noonoo like ole. O Albert Kahiwahiwa-a-kala-

hui Nawahi, o ke keiki hiapo ia a ka Hon. J Nawahi a me ka makuahine o KE ALOHA AINA nei. Ua hanauia oia ma Home lani, Hilo, Hawaii, i ka la 18 o Dekemaba 1881, nolaila, ua piha i ke kanaka opio na makahiki he 22 a me 6 mahina o ka ike ana i na inea o keia ola ana a hala wale aku la. I kona mau la opio ua hoonaauaoia oia ma ke kula wae o Hilo (Hilo Foreign School), a i ka wa i hookahua iho ai ka noho ana o kona mau makua aloha ma ke Kapitala nei, ua hoi mai oia a noho pu. Ua komo oia ma ke Kula o Iolani ma ke ano haumana hele la no hookahi makahiki, a mailaila mai i ke kula o Sana Lui, a noho paa malaila no hookahi makahiki. Aole no i pau kona manao imi naauao, aka, ma ke noi a W J Kinney ke Kanikela Beritania ia Albert e holo pu laua i Iapana, i ka wa i hoololi ia ai kona wahi noho kanikela no kahi i hoike ia ae nei, ma ke ano i kokua kakauolelo nana. Ua ae oia i keia noi, a haalele iho la i ka makuahine, ka ohana a me ka lehulehu o na hoa mahope nei, a hele hookahi aku la a noho ma kela aina malihini i ka mahi- na o Aperila, 1898. He ewalu mahina ona i noho pu ae me Kanikela Beritania Kini ma ke kulanakauhale o Hakodate Iapana, he kulanakauhale keia aia ma ka akau loa o Iapana, a i ka wa i pahola ae ai ka ma'i bubonika ma Iapana, a lohe ia mai kona luku weliweli, ua lilo ia i mea e hookaumaha ia ai ka noonoo o kona makuahine, nolaila, ua kauoha ia aku la oia e hoi mai. I ka hiki ana aku o ke kauoha a kona makuahine e hoi mai, ua hoolohe oia i keia leo a haalele aku la i kona Haku iloko o ka minamina nui nona. O ka mokuahi ana i hoi mai ai oia ka Hongkong Maru, aka, aole nae i mamao loa ka moku mai Iapana

mai, ua a ia iho la oia e ke ahi, a hoi hou aku la ka moku no Iapana me ka manaolana ole ia e pae hou aku ana lakou i ka aina, oiai ke ahi e pii mau ae kona ikaika i na la o ka moku ma ka moana. I ka hiki hou ana i Iapana, o ka mokuahi Kulanakauhale o Pekina ka moku e liuliu ana e haalele aku ia Iapana no Honolulu nei, a nolaila, ua kau mai la oia maluna oia moku me ka iini nui e ike i ka maka o ka makua e kali aku ana o kona hiki mai. I ka Pekina ma ka moana ua halawai oia me ka makani taifuna, a no kekahi mau la ua manaoia he wa wale no no ka Pekina e make ai, oiai ua ale kawahawaha o ka moana e uhi hala ole ana a e hoao ana me ka weliweli e lumai aku i ka moku no lalo o ka hohonu, a ma na keena a pau ua komo waleia no e ke kai, a ma ka olelo ia o ka ino nui keia a aneane loa ka Pekina e holoaia, aka, ua aloha mai no na lani a hoihoi mai la iaia me ka lanakila, a pae maalahi i ke one hanau a hui hou ma ka makua a me ka ohana. I ka wa i poha ae ai ka ma'i bubonika i ka 1900, e noho kokua Kakauolelo ana oia no ka Papa Ola; a mailaila ua loaa iaia he kulana kakauolelo ma ke Kena Oihana Wai, a i ka wa o ka Aha Koi Poho Ahi e noho ana oia ke kokua Kakauolelo a ia Aha. I ka la 15 o Feberuali 1903, ua mare oia me Miss Maraea Hughs o Honolulu nei, a ia wa oia i hoi aku ai a noho paa i ka Home a ka makua i imi ai ma Homelani, Hilo. A hoomaka aku la oia e imi ponoi i ke ola o kona noho'na me kana wahine ma o kona wehe ana ae he halekuai waiona nona e ku nei ma Pahoa, Puna, Hawaii. Aole i loihi loa ko laua mau la o ka noho ana iloko o ka hauoli

He mau pule pokole wale no, ua hoomaka mai la ka ma'i e hoomailo maluna o kona kino; a akamai o keia kulanakauhale a ma Hilo no hoi, aka, aole nae i loaa ka lanakila, a hala wale aku la no me ka minamina nuiia. He mau mahina pokole wale no i hala ae nei, ua loaa mai la he palapala iaia mai ke Kanikela Beritania Kini mai, e kauoha mai ana e hoi hou aku me ia; oiai, ua loaa aku la ke kulana Kanikela Beritania iaia no Manila, aka, ua nui na kumu keakea e hiki ole ai ke hookoia aku keia noi. Mamuli o ka ikaika o ka ma na kauoha ia aku oia e kona makuahine, e hoi mai i Honolulu nei e hoomaha ai. Ua hiki mai oia ma ke Kinau o ka la 4 o keia mahina; a ua loaa pu iaia ka hanohano o ka hele ana mai he Elele Demokalaka. Ma ka Aha Elele Demokalaka i poho iho nei ma anei ua koho ia oia i Hope no na Elele i ka Aha Elele Wae Moho Peresidena a ka aoao Demokalaka ma Sana Lui. He kanaka opio heahea a lokomaikai oia i na poe e kipa ana ma kona home. Ua ili pono iho la iluna o ka hokua o ka Nupepa Ke Aloha Aina nei ke koikoi ona haawina o ke kaumaha. Ua waiho iho la oia mahope nei he makuahine, he wahine, pokii a me ka ohana e u aku ana nona. He hoahanau ponoi ka mea i hala aku la no ka Lunahooponopono o "Ke Aloha Aina" nei. Eia ke waiho nei ke kino make o Albert K. Nawahi ma ka hale hana kupapau o Mrs E. A. Williams no ka ialoa ia ana. Ma ke Kinau o ka Poalua ae nei e hoihoi ia aku ai kona kino wailua no Hilo Ua Kanilehua no ka moe pu ana me kona makuakane a me ka ohana i hala mua i ka make, ma ka Ilina o Homelani. E hookuu ia ana ka lehulehu e ike iaia ma kahi o Mrs E A Williams mai ka hora 3 aku o keia auina la Poaono a hiki i ke kau ana ma ke Kinau o ka Poalua ae nei. Ua nui na lealea i malamaia ma ke kahua ma'i o Kalaupapa i ka la 11 iho nei o Iune, a ua nui ka hauoli o na ma'i, a e malama hou ia ana no he mau lealea ma ka la 4 ae nei o Iulai. Nui no ka hanaino a ka nupepa Home Rula, aole no nae na Demokalaka e inaina aku ana ia mau hoino ia ana mai, aka e nee aku ana lakou imua a hiki i ka papahi ana i ka lei o ka lanakila