Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 23, 10 June 1911 — He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ka Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawai A NOHA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua A O KEKA LUK ALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka o Puna [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii Nani NO KEKALUKALUOKEWA. Ka Aikane PUNAHELE A KAUAKAHIALII. A O KA Mea Nana ka Ohe o Kanikawai A NOHA HOI Ke Kaikuahine o Kahalelehua A O KEKA LUK ALUOKEWA Ka Mea Nona ke Kaikaina Ilio o Kekalukaluka o Puna

IU na linlu oh;va iana e hee . !.oo:rsike- &k no oe i kou , hookuu .mai vki oe iko Kei'ii ivj L'iwawn nana no ia , j ko iillnii" (lie papa heenn- , ) 1 u!iuj liou aku a ; >!>u i!!itu o (ihkou, A.ninau • L '!>:i>k'w.-i iii oo i ke kunni ; '-i ..ue !Ui:i, al;ula, h:ū aku : i o kon o]r i ka hee : ' i nnhi pokopoko. Ina hoi e «n:.! i knii e hoe ai; ■ i,;i oe, o Ili.'a kon na!u. . .. i L f.o hoi e. hoolohe uku ai .n) •> rC('R:v inea e kauiailio ••i Ina.-e ae inai « Ke- . ia oe o Huin ko ou- • \., ai, ke pau ,mua «ne 1 . k'Miima a laua e pa« at; > i : .u x\ A i ko lana a!a . < i.u mai ai ia kulana : \n ia o. hopu mai ai i ka i ' »« 'knwa», a hookuu mai U- k .hikaluokewa e pae oia O: i auanei ka wa o Lnie- «• hlo ai !a 00, a o ko'u «a . t- :,:;ii,ii iluna o ko ī.aioikawai !. eiw iU' niai la a lilo uia ia ■\ h k,»lv.okflwa kv>'u ho;> e O ko'u wa paha au- <■ !l:o ai i ko kupn kola,- • ?>. t > o Wninloale. in:< nae .- a \ k.i jvai opae o Kok;;lui;Hke me&a'u luea i hai i:oii ?a oe e kuoiuio. ;i a tne Kokaluklvokewa ana i ko maua na'u, o ..a aiiai loa ai ia LuitVka,l nioana. Kana aai nuanei o au aku ana o Kunui--.ohu o ka uio, o koolua \it ho; ia, a!ai!a. pule ■ Mii! inoa, a ha'u uu t* hoo ■ •. ra!n mahma o olua. \-'o no ia ko ka hoi. kou }>•:« ar:a-o na a'oa'o ana a !v.;na kāikuoane ia īiiilaaui' i nn a a pau, e hiK)koia ai ka 1 ■ kf. niakomako o un Halaia wa i au aku ai oia ■iuani) no kona kulana imhi . • koa ao mai a Kekaluka'uA iko mai Is hoi o Keihkewa ia Halaaniani, ka ■i-a ! ona, «544 0 k« uhaī !va mea o laua e ku'i ai i fea N'aiH'm* ia )n, peahi #e hi '.1 p;io;]i,oiii nei oua, o bde hookiihi o la\ja wshi e ku ai i a nalu, mai la a a paa a ?Jal:6 i aWo aku '.a kaiknnnno", aua makaua e hi<opit|M uie ka ike a me ■ a o ua kaikamahine hookani nei o i'una. """Heaha l&' Maho, i keia }a e ike ai oe j ■■■: " ko'a mana, ae ike pg • ••• i» Kanikawi. pau.'pu olua i: papalu» ao ia I>unajpaia- ■•> rn!a. Klua.pua hookahi ..iit-i ,• waiho iki k»u& i k<? ka--1 -'na «»■ ka makaniaka hvh:heKeka'.ukaluokewa n uie Hala* a 0 l<«miaiHo kana no īMi- ■'•■■' a m« Waka, mal ka wa a ine kahi kttfnt i haale- • ai i ka uluhala o Keaau a < !>ini m kak\thitika nui, ko ksi,oi a ua Iwalwa m-i o I'ali. ' " : ai t);e ■ "ne ka makemake 0 WaKa, ka : 0 kupui u oia uka waokele. 1 ' kawai i h>ea, aku ai. iv. ka hni aku iti oia nie k. na '•'•'•naliine a kahu hanai,,o!a o N;»na niai !a Voi kahu ha- '■ ua hoh' a «ae, ■ka", ao \ v i i, o \ k ua s. ia n an,> a '•■ »0 -.v! e k« luoa ua h.ih.-aia ■ 1 »*.■!'•. ;snn M-hu ī } u ai ua a m«h'>j>e nieau nir.i la 1 « iki.- nku m\ p&La

1. j ia Kok'alakaluokewa' ke alii nui o | Kauai?" t . Ae aku la no ka moopuna—"Aei " I me ka olelo ana'ku i ke kupunawaihine: j "Ho ike uiai auanei hoi ko'u e 1 kifpuna a loiie mai ike ao. Heike ? piha paha ka'a iaia. Moakaka a j liuuipopo u>a »o hoi ko'u ike ana i ua kant> nei a'u. līe kou & ke kaj aknmai i ka J)ee ana o ka nalu j līo pakika i ka nalu opuu; be pahee i ka nalu kakaia; "he kipu kapio i ka nalu kalai pau. Aole au i ike i kahi heenalu akamai e like me ke alii o Kauai." "īke aku la oe i ua kane nei au, ikp pn hoi i kona akamai i ka hee ana i ka nalu; pehea iho la kou pia nao no ua kane nei . au? M /wahi a i Waka i kamailio roai ai i ka moppuna a i ninau mai ai dq hoi iaīa. Pnrse nku la o Laieikawai Tua ku . pnnnwahine nei ona: makem:ike au o Krka!ukaluokcwa ka'u kune. Hookahi no paha hewa o kona mnkemake ole ma*i ia'u, ina oia e ike mai ana ia'u?" Alail, pane ]a o Waka ma ka o'elo ana mai: "He.ole ui aua ; nei oe e kuu moopuna, e niakenwIke ole mai ai oia ia oe. Kahahn! ! Aole jiaha e ele ke kuku o koaa mau lihilihi m;ika,~ ke ike mai oia īa Oe kou nani a pau e mohala aku ana iinua ona;*na\val iho e ko. aio ka wahawaha Hokookonanaau? Aoho'kane, mai Hawaii aku nei a hiki i Kauai e kaoianiha iho kona hiaai 'ono ke ike mai i ka, naiii nenehiwa ou ē kuu moopuna, ka mea a'uihanai ai a nui a nepunepu. O k<m la kei:\ e ih<3 ?.i i kai o Kea.»u no ka hui ana me ua kane nei au. 0 ko olua la keia e iioao ai a lilo ohia i kahi a nie kiihi. Kaue kela nau a wahine hoi oe na ia 'la." | Alaila, hMmau raas la no oTTaka 1 ke kamailio ana i ka moopuna ia Laieikawai f v, Mamua o ka puka arta o ka U i kakahiaka, e hele aku ai o Kekaluka'uokewa i ka heenaln, o;a wale ho. Ta man&wa mahope Iho, e hoo uhi aku ai au i ka noe a me ka ohu maiuna oka aina, a halii iluna o moana Maloko hoi oia ohu a me ii\ noe e hoouna akū ai au ia oe maluna o na' nnuiu o Paliuli nei a hoi-oe ms ko kane. A iVa wa.e ™a<> ae ai ka noo, oia anane» fea nia nawa e ike aku ai ka lehulehu ia olua, e'hee like m&i ana i ka oalu. O ka wa ia e Joaa ae ai ko ihu i ke jkeikiKauai —" ' . ! Ma keia wahi i ninau hoomakea- ! aka akn ai o T,aieikawai i ko kupunawahine ia Waka kona kahu ha- ' iiai: ' 4, !na e loaa kun ihu ia Kekalukaluokewa, aole anei hoi ia he mrs e hemo ai ke paui o feuu makemake, oiai, ua laa ae la kuu ihu i kuu kane?" "Ma ia wahi, aoh« a ! u akeakea akui'ka hanaa ka papa heenalu, Alia, i līai aku au ia oe e ka kk«>puna, fie hanaia i ku i ke akamai o ,ka raea naea eKu ka hoe. Aia a makankau ke kanaka a o"ka wahme liaha.m» ia hsna, aUila» feu i kan mau i lelo eka moopuoa e wah;vpaa a hoomaoe nmi nel 3a'U. Akn, iua ho hawa<va o —ia ika ua papa o ulus eka nahi,. v A, e *hQOinau mai i«> i &na \ ki'u 0 01010 ttku ne' u\ w. ''Nol.'u.lh, i kou puka afta 'mailo. ko \k n o kou halo i kakahiaka o ka k apopo, noho iki iK" 1 a hliil ilio aku- i kekah' mea e nku. AolV 1 k&kahi 'Ina no ia he kshu r<h\ i ins ia bo a'knn? alohā I.m na«.| AS* no 1 ~~

- : ka pnat o kuu leo, Rta n I.ia m«a ic ihu ia A_i£ w.i e lilo ai olua k; hi a idi l<ahi *i io hookalii. Apops» katsrhinkn ilio'oe e kuu raoopu»;i e hoao me ko kane. 0 ke koena aku o risjj4 wala noa e kabe-pq al aī&iāe ni« ma'/' Ia mana wa heouna ak« la o Late ikawi i feahi kahu. H|ipua oni\ e kii ia KalialāomapUna mf*. kana Ennu aikane aloha a poe kiai no hoi ona.. 0 keia a Lakikawai, oia o Mnikhaiwlile, MaUekalūhea, Mailelaulii, Maiiepakaha a o Kahalaoiuapima lia puli. loa olaO iū kaikuahine lau-ala onaona keīa o Aīwohikupua i haaleleia aī uo hoi e ua Jlii ia i ka nakele ; o Paliali, oiai nae v aolq Qia i lioao i ka mana o Kahalaouiapuana, kona pukii kaikuahkifr uuku loa o ka.au Aoa o be kai mai Kauai. mai. A hoea mai la oo Iwi ua poe aika ne aioha nei & Lait ika*VAi imua ohn, ia wa i pane aku ai oia imua o lakou a pau i ka olelo ana'ku: ''Auh«a oukou e a'u mau aikane aloha, o'u mau hoa hoi o keia waokele, he wahi manāo ko'u o hoi'ke aku aua imua o oubqu a-pau, E hoike aku no hoi au ia oukou, a hoike mai no hoi oukou me ka huua ole a kanalua ole hoi, Apopo au e iho ai i kau 110 ka uoao a«a rae ke kane a ke kupunawahine o kakuu i piakemake ai o ka'u kan6 ia. I keia ko'u iho ana'ku nei e rana a e liakilo wale aku ai i ua kane nei a ka£ou; a he mea oiaio, ua ike au i&ia, a lia komo no hoi ka makemake iioko o'miona, A oiai, he poe Kauai oukou, a o ua kane nei hoi.a kakou 00 Kauai mai ia. Q° Kekalukaluokewa kena inoa. 0 ke aikane aloha ia a Kauakahialii. He kanaka ui a heleheleua maikai keia. Kolaila, pehea ko oukou mauao i, keia? E ae anei oukou, o ka kakou kape keia, a e hooie ana ,paha oukou. Oiai, he hoohiki ka kakou i hoopaa ai mawaena o kakou ilio, "Aole paha oukou* i piHna e a'u oiau aikane fkdu oielo a'u i hoopuka aku ai imua ,o oukou i ka po luua loa a oukou a pau i hoi mai ai a noho oukou maloko ,o ka hale ,a kuu kupunawiUiiue i kukulu a.i, mahope iho hoi o ko oukou haalele ia ana iho kaikutiane v haku o oukou oia o Aiwohikupua, e kuewa iieie oukou iloko neip ka ulunahele nei o PuhuLi. O.ua oleio la a'u i hoopuka aku ai imua o oukou a pau, oia keia: m , l, L r a iohe au.i ko oukou kaikaina he poe ōukou i»a na euakua hook£\h l & he poe kuko hke ho i, uo! aila, ke iawe nei au ia uiikou i poe koko hookahi hoi ine u'u nei, a e kiai ka kou ia kakou iho. Ma ka olelo a kekahi liko k<ikou e hooko ai. . lua e piiikia o kakou pu a pau kai loko oia piiikia. Aole e ae. ia keka.lu e Uwe i kane naua ke ae like 010 kakou a pau no ia uia,uao. IVia e pouo ai kakou ma keia Uope «iku o ko kakoa ola ana ma keia fO. "Aka, na oukou no hoi i hoike mai iuiua o'u, uia ia po he poe onkau A pau i .hoohikiia e noho ulapaa, e ko oukau mau makua a hiki 1 hooluolu ana o ko oukou mau kiuo, Ua nonoi mai oukou ia'u ia wa, e hookuu au ia oukou uni kulaaa. Ak», no'u hoi keia, no ka jukou aikaue aei, ua kiiia niai nei iu q k« kaue, ua ike au iaia, a ua komo |ho ka li' v a makema. ke iloko o'u jjou&. A.o!e uae hik i ia s u kv UOAO nw ia # ke ole oukou e *e mai t|6ht> pu u>«t ke k»ue i kii mai la ia'u .ka. oukou aikane nei." .... . ..I la wa pane mai la o MaUehaiwaLo ka niua loa o ua pje kaīkuahiue aei o Aiwohhikupua: "Xo kau e ko makoq hak.u ? a ku leana hoi i noho &i i • nei, a kamaaina a kupa tw hoi 4 aohe a ma iou olelo. Ai& no ia i kou manao i ke aikane. He nani ia, ua make;uak.e ae la no.ke kiipuuawai|ine g (.akou o k<> al?< nui o ka aina hanay > makuu.kau kane, a ua komo na ■loi ka makeuiako iloko ou.ao ua'hi aei, uolaiia, &ohe a makou oltlvi niea. Aka, '-ia ko'u aiaiuo, & i sio.io uw Kek4ukatu jkewa, a liio oia he kaue aau, a o x s hoi i wahiae nau*. ea, mai haaeaai oe ia liiakou," t . , olnlo mai k o Lakik&w*; ,r ; "l'a lolie aku 1a iu ; i kou uaanao. iYhea kim manao i a? ! ' IV.e uiai la ee 30l k«ia ua liko uo kon* a\»

r»ac mp ko .Mailehniwalo. ' Pau ae 1a ia, i)ina*ti 0"J/uieikn«'ai ia Mai'a «ia ana no ; pc!a n<tia oia like no kiina pane me ka raua . '*X~ kou maliao. e Kahaīaennipuauii? Malia |i« oleīo kaa'? E (?iid j oelmna o Is»Vou a pau 'iee'ke kā7ia,- j lua ole, Ooe ko'uk\ijnna mii; o' 00 kp'u.kuhikulupunono. aia ia oe Ka pono & we ka bew»i?" Kulou iho la k« ;poo o Kah?l'«oīlalo, ae la, _ ia; ;.¥faT pane tnaf la ots: , - "A« f he naanao ko'u. Akahi no āq a hoike &ku i k«u ojanao_ ja oe a 1 o'u"!rahau~ m ! aa e nuho mai nej. Ua like no ko niakon manao ma ka naea cj)jlij»na i kou hoao ana. Ke ke kape. ' lie kuleana no ia nou. Aole elle aliiwuhine, i komo ilo ( ko oke &pqjidho kane ole, euUkerne m«lkoa'Jiei ka poe hāle ofe, knono oH a nele hoi i kahi aleu leu halii e kaa iho_ ai ko makou . khio, i kah! ili mamaki el laehaua ai ka po, ka poe au i ae ai me ke aloha oiaio a noho ma- j kou malalo o kou malu me ka leo raai ia oe lual. Ua noho makou no ' makou iho. Helani iluna ahe ho- * nua ilalo. 0 in«ikou n«ri he poe nia kou i hoohikiia e noho pinipaa a kuu ko makou kino i ka honoa j Aole oe pēla e ke alii, ho nuu | no kou 5 ku ai. . f "No ka mea hoi e pili ana i ke* Vane ake kupunawahine a "kakou i , makemakaai nau e ke aikane, oia o 1 Keka]iika!uokewa.. Aohe ia he knne ■ he m&kua ia. noō a me makou, ke" noho a kane a waliine olna/ Nona ! o Kauai a pau. He pili kaikunanei no oia no m&kou 0 Wiiipouli a t flie Waimalianalua kona mui luaui; hs mau pOik&na kokok«.> loa laua" I ko makou'man/ Hookalii o j makou mau kumu mai Trthiki mai. | īkeia la a kakou e kamailio nei nona, i hoike ae au i ka'u ike, aoia! keia: Ua noako kiuo ia Kekaluka ■ lnokewa a ua nea hoi ko Kekaluka- | luokewa kino ia oe. Ua ike raua : olaa ia olua iho. Ua homo ke kapu mehana » ol\ia 5 kahi :i me kahi. j Ua urtie kapio a kn moa alv !o ma.au, Klua o olua wa e ko aiknno, i hui ai. Hookahl iuka pomn nei no o Paliuli maloko nei no o keia hale. | 0k« nma ia o manawa. 0 ka laa o ka uunHwa i kai o KeaauJjlo- ! ko oka uluhala. * 1 "I ka wa o feo olua hui mua ann', : 0 Kani:'.upioikawao ka inoa i hoike, ia aku ia oe. Ao ka leo o Kauika;-. wi kamea nana e ke &Hiw&hine 1 kii māi* O ka hui elua aua a olua i keia kakahiaka rib ia, naol.ua ; like no ia i makemake. oke kana ka nae au i ike ai ma ka iuoa : o Ka- ; niaupioikawao iuki Pa!iuli, i>ia kanaka hookahi no kau i jke ai^ e heenalu ana 5 kai o Keaau, a oia kanaka nae, b KAa! uknluokewa no ( ia. Ma keia wahu alalia mai la kuu ike. 0 ka'u aae e oleloaej ma keia mnnawa| oia keia: E kane ' ana paha kakou, aolo aua paha. • Hookahi no nae aioa e waiho .qjo* • ... . . t akaka iea msi ana imua o u, oia j keia; eha nalu o oioa o p&e ai me | ke kane a kakou, ino : kewa i fca la apopo. He eKa ao hoi ia nianawa « olua e hee ai.i ka nalu iki o Paliuli nei. iKe opuu ka nalu o Paliuli. he nui kft apa i ■ ke kino. īka lima o k:i ualu e lilo ana oe. a 5 ; loW kane ' a kakou ia Malio, ke kaikuahin§o 1 Halaauiani, ke ae nae kane nei 1 a kakou i* moa. Ais wa aku e 1 komo ni na hsna a Kekalu'kaluoke-; \vg i ka ehuehu, oiai, h?> aoao oiea j ko iala. .0 keia kohi manaō ē ho- \ tke aku la imua ou, e lo aikane.' Ka ka la apopo aviatvei e hooia ,uiai' ika oialo a me ka 010 o ka* u tuau j olelo." , i . Ua lilo keia mau olelo. $ K&hala- ' f>m»pun:v 1 hoike maī ai imuA o < fAieikawai, ke aikauē haku o lakou : i'tnea na u<i ī»vaīwa nei o Paliuli e : noonoo nui H\o ona « pola pu no ho.i mo nia. j Ma ko Mailepakiha ma nao a*>ao, e ' innaU o 'okei o lakou iho, in* j paha he oiaīo keia ike ana "'d ko kou pokii i ka oiua" nna o )w ] kino o Taioik«Wßi ia Kokalukaluo- ] kewa, aoh? paha. NoUila, kakali j aku Ja takou o ka tkawai,*vn* )ta aoao hoola *a lioelei pahā i na mea a Kiihakoinapuaua- ! kanl ae a> i ka I>.vv a Va o ka 01010. ; /' V K hoowanawa \oi iho-> rftakamaka holu>-eiu i WL «>no a t»ti aitt I kd* p.il* »f| Alhpm»: ' »=:• T C>?