Ke Aloha Aina, Volume XVI, Number 24, 17 June 1911 — NO KA HOOULU ANA I KE KALO. HAKUIA E E. V. WILCOX, AGENA NUI KAHUA HOOLULU O KA OIHANA MAHIAI O AMELIKA. A ME F. A. CLOWES, LUNAHOOHANA O NA KAHUA LIILII O HAWAII NEI [ARTICLE]

NO KA HOOULU ANA I KE KALO.

HAKUIA E E. V. WILCOX, AGENA NUI KAHUA HOOLULU O KA OIHANA MAHIAI O AMELIKA. A ME F. A. CLOWES, LUNAHOOHANA O NA KAHUA LIILII O HAWAII NEI

t- - ■ - i.-- i Hoomania mai Va Hplu 1?3 o lune 10, .1911. ' 1 KA I.EPO. Oke kalo mal.vj, he 1 uki kapono ?a m« na wihi i ka lepb me na wea. "hiwaiomona !■ materia, a pela no hoi me na Wahl 1 ano maikai oka lepo. He ma-a waihi ao nae kekahi i knpono oie Tfo 1 ma kela me keia wahi—he wa--Ihi hiki ole ke ulu ke talo, ina no e ' banaia me na ro«?a htiomamona. i N<» ka lepo mai fce kumn. Ke ole}o nei kekahi poe naauio, mamuīi 'noiati ka lepo. " Eia nae, he uīu ke : kalo ma na wahi e ae a pau, "ke mai '■kai ka lepo.- ! NA MĒA HOOMOMONA. O ka mea m'aikai 'oa no kvhixmiomoina iepo no ■ Kfe kanu ani, i Tre kalo ' maloo, oia no ka lepo holoho?ona o 'na hale Jio. Oka (he i'mea kohu pia akika) ka mea «no l loa ia e na aa o ke kalo maloo, aka, f'o ka "ointiate of potash, "fhe "po- ! tash keia i paipaiia'M ka mea ino, j oia ka mea e 1 oliloH ai o ka'ai. O i ka "sulphate of potash" maikai me ka'lehu wahie ina mea maikaī'loa no ka Jioopulu ana Tna wahi kanu maloo. He maikai no na lepo holoholona i piha i ke ea Vohu kukae pele, a peia no ka amonia i.hoohui huiia me kekukaepele, O ka puna ke kahi meamaikai .Ma .ko Kula Hanai o Hilo, oia na mea i hoao ia, a ua ikeia ka maikai: Puoa, S(X) paona no ka ek», e ho&wali mua ia me ka lepo mamua- ae o ke kauu ana, mai ka 20 ake 40 tona oka eka. j mea e hanaia ai, he 1!00 a 300 pao|na 6 keia mau L hoohuihuiia e | pakuiia ai a ld iho maīuna o ka leIpo holoholona. Aole na ! e e hoonui | loa, « hookaulike to ka haoa ana ! me ka nui o ka lepo lio e lu ia an a a e hoomaopopo hoi i ke ano o ka aina e kanuiā aku ai. " Bona iwi i wiīi aeae ia,. 100 paona. "Polaah" i hoohuihuiia me ke kukaepele, .100 paona. Amonia i hoohuihuiia me ke kukae pele .... .... oOpaona I kekahi wa he lulu hou ia? ka 'sulphat»> of aoionia" mahoi>e o ke kanuia ana oka huli, ke lololii NA MEA KANT PANĪ MA KAHI

o KE KALO. ' K like. no me na «nea e ae, E»la no ke kslo, r —o ke kana ana i kekahi niea okoa ae nialiope oke Oo ai nna, he maikaua no ka huH ke kanu hou aku mahope. iW au kahiko, he haalele kau&ka i ka aina B waiho no kekahi manawa k-ihi, ke maikai ole ka ulu ana o ka ai. P*»la e waiho wale ai a hiki i k& lakou wa e hoo naopopo a? ua raaikat, alaila kanu houjiku. Pela no naloi. He w&ele kahiko i mau kipohopoho ai oa l&kou iloko o ka aah«leh«le t iiaila e kaou ai. Pela ewaiho \vj»le ai ka lakou waena paua, a pitia i ka nahelehek, waele hou aku, ua momoaa ka lfcpo kanu ka hul'u lie nui no nli aina mm i ke kanu maloo, uft lilo amei ao na hara e ae, & ke pau ka momo na oka lepo ons loi e mahi ia i keia wa, mah*a aku ana la kanaka » kana aku ai i fca lakou mau huli, ke manao ae e waiho 1 ka loi e h6opulu e lik» me ka hana a kahiko. Nolaila, hookahi Wa,le no alahele ku pono * ae. oia no hoohana ana in* mea hoomoioona lepo o k€sa au naaua i loaa k» hoohua nui i* o ka ai, a e kanu pui» hoi i na nsea e ae i hiki ke ina» ka'momona oka lepo, » O ke Knla Hana: o Hī!o kekahi kanu nurk>a I k<? kalo waloo, he ltamt i ka hu!i iss ka .lina i liookuu ui i «\ka iioKvhvlt*fta 110 hookahi ;uaka ki inamua *e. Ks paa kaai i ka uhu ks, palau i« ka aitu a kauu i& i k t > ko Pake, i ka pi, i ka iMpapa« ni« n» me» kAuu o ao, ke pau koia m&u eh» a i ke 00, hooulu feou i* kt nisiia ai & ka holoholun*,* kua hoa

\ tn»ō ii Vke?a manawa Ve:a ma- * • nawa. He ekolo mau air,a nuaui o * i kuis no kfla ®jaa i ana. P*u } _ kahi, nee akn i kahi, a pau kekahi i oee hoa āka i_ keknhi. Ma keia . | fesaia at)jl ka momon* o j ika lēpo, *mM«*:kOpono ke ka-j inu kalo ke hikj īke kaa kana ' iiilo. hana | U>a i hanaia, a ua kvia kaholomua. ■ •He 'mea oihin, iiule o hiki ana ' ]ft»o baoa mi n» trabi oiai h? Hhku loa ke TeM«ltna o kfkahi poe,' jiVa, e hlki ana Tto k« T\*.n* aku ma 'i'wa "hoikeik'eia ak'u r,pi ma-

iuuli o keia paīapala. Esa na rtn?a maikai e kt*t£>uo 1 k:a poe kanii li!fii i ire kaio. Fīial\e kal i ka mua, ke pāu ke k::':nn, a pau ia, ka*niflcVpV a papapa paha. Aote toa e īoa "t \&vra i k a nah Iph ek a opala j«tha i kahi e. Uhuki jio & puhi i kē ahi malv.r.a o ka aīna. He mea hoomomona riaikai loa ■"imoA iehu. Pela no hoi aa .opala oaaloo. Ke palahu, oia maikai loa uo ke kalo. ~ . "" ; O kekahi niea maikai loa i ikeia ma ke Kula Hanai o Hilo, oia n ika ole o ke kāl© mamuli mai o keia kanuia o na «jea okea ..t. htwka&s waie no jtiioa ekni i. Ua hoikeia mai, i ka makahiki mamna ae o ka hoomaka ar>3 o ke Kula e kaoa e like meia ke la maluna, ua nui ke poho o ka ai aiamu'i oia eleao, ka ponalo, ke koe ka na\o a uoe ka popo l kela wa ua pau ia mau ino. 6 kekatjf no hoi oke kaiiu o T e ia maa E like no me ko ke kalo ulu a hua aiaikai, i° nui, pela nona mea apau e kan'uia aua ma ia wahi.. Ma kekalu'33i«u \i.h\ o Maui i keia wa, kd k«&Q Mi na kanaka i tia aiea k§nu^fg&©■■maluna o ko :I»kw mao aiu.» kajg, i ka wa pau o ;ke oo kalo. A pau. ia, al.iila, kanu hou ke kakK.. KA ULIKANA. He Hke ole ka ulu ana o ke kalo me ko ke kaloke «me lakiki ('Tadi3h") ao mea, o ko laua io he uiu īlalo, » o ko ke kalo, aole pela. Oko ke.kalo u!u asa he ipii iluna koua hu* m» ka paneo mau ike kinp «f : Wt Ke onouia ka huli iloko o ka pue i ke Mp t ,ana, aole e nefe h.m jl- ;i ia huli, a i ole kona hua paha ilalo. O ka nmle o kela hiili i kanuia ai, oia ana ka maka o ke kano <; hua ana. Nt>laiia hoomika keia kalo e nai, a e like me ka pii aaa o kona mii, pela no e nee mau ai ka huli iiuna. Ona aa hoi Ona aa mua « oilj mai ana, mai ka eoaka aka o ka huii i kinohi, eneemau ana 5a liiiina a mokumoku,. oili hou a ilka nui ana o ke kaJo, aia ka hapauni oke aa maluua tna kahi oka ba e piU ana ikaio o kalo. O oha :e oiii ae ana no ia niai loko mai o ke kalo makua, aole mai ka huīi aku.

< KA.-HULĪ. ekoluanooka I huli k» huJi mao!i i kapaia a keiik&hi poe, ha ouiuomuo, k» ol,a no h<M ame ke opuupuu. oke omuo' mao —oia no ka huli ixTaoii—ke ki* :po huH i kohiia mai ke kalo maoli ■inj»L. O k& huli oha, he huli ia Jiaai fea oha mai. oke opuupuu, !0» Ho ke 'opuupuu Kilii e pili at»a i ke kAlo e oniamak» ;ie ana. s Ina e <h> 3oa ke kalo, e oa&mali nna ka huli m mae, mimino, a emi «mi a uuku, a i kahi wa pau kona, kano hou aku. l T a hoomaopopoia he riui ka hooaa « pon ana nuhope oke kohiia ana. A u.i hooinaopo-' pok, o ka ikaika o k* huli i ka hoo ! puka ana i ka pusv kalo i kona w* ē 1 hooa& ia afia, he moa hoonawaliwali j no ia i ka huli i kona wa e kanuia j ai, no ka oiea pan wale*"aku la j k&hi ikaika hoouiu. Aka on* huli I

*tio ik&ika malkai kt> nan*a iho, % m*u huli kupouo loa ia. Hti nsei maikai ke hookaawale i k.a • opua pua ka!o mai ka*tiuli a>.> mamua o ;ke kanu atia. IMa ik» hoi ika wa e k*nuia *i oka huii, opaa « p ua |>ah* mahope kgk«> iha « hookuwA 1« » opuu « pua pnha aiea ono ka.pu* kalo i ko kupa moi iahi mea kuponu., Nolmla, a»oie 00 «|»ho ki» luahia}. O ka, huli « ka i4i& uunui he ikiika, u« olehia, ua oi aku i« huli i ka huli maoli, Aohe pua nui oia an« huli, K «kahele ba hoi i ko. kohi ma o k * h«H, i«u o pili io& ik 4 h», h, * otna>iuUi an« k< hyli. ā uo oi«. \ & uia* m*,u kvik<ii*o tār »ai h» e piii au« k« hft 4it4Īk*i i>a i« iH! 'ki huli» J$ tt»« k« uuku o k h*li, £*k ]joo , 1.,

ka hiili nt)nni maikai o kahi 'no I-.-ia e okī ai, oia no na ino a!i lau i'l'na k* h* akīl. c oti t>ololoi, aole <? otn & hapalua like, als;!a uhaki. Ke hana e h&ki if«> ana a poino ka huli, ina e kapikahi a moku ta ha. E ako ; . "n<s r tīcif"rtva Isn o kii hTr!irt ult e I» lahu koleo. ] : i'a oleloia o k.\ hu!i opuo, «,0?» ' hoi opuupna ks!n) kokahi huii 1 maikai loa. He iohi im ka hooulu ' ferv *nft, aka. raa ka io, «a like no ■ kī alu, a he oi aku kona maikfti o '10. Aole nae e hiki ke hoomao ! popo Joa i kein wi \ka n«i io o ! keia onau ano hnii, oiai, eia no ke } makaala loa ia mi ka nlu ana o keia ' maa ftno h«ti, 1 hiki ke hōike mao ' popo aku i lehulehu roa keia ratft s ak«, - • 1 : P1M!A!I!L i KA MkUL LIMA ANA. Ma na wabi e hoohana niaoli kai o ka l«po, ke kanu «na me ka maiama ■ ana akn mahr>j>e o ke kana ana, noe ka lima ponoi oke kanaka, kekahi 0 na hnna oi la aku o ka>iaikai i ikeia mamua o na ano e ae a pau mai kihiko nmi, i ao ia hoi i

na Hawaii. | O oa loina hoohana i h'oike ia m*tun* ae nei, oia no ka Hawaii poe i haoa ai i ko kakou au kahiko t ia lakou e noho ana me k& ike oie i na mea e hanaia ana ma kela aoao 0 iea honua. Ua hana lakoo me ko lakoti siina poiio', aohe mea okoa aku, o kahi oo wale no « lakoa 1 hana maoli iho ai maUokn niai o ka pauku !aau ame ka pohaku i ! i kalai ia, ahe iwi ka "kekahi poe e paeU ai i kekshi wra. 51« leeu mau mea, m hooraartxvaaTini la'kou, aole e btki ke a palau hohonn a hoowa li hohonu hoi i kolakou maa waena. He mea paakikiloa ka loaa o ; kekahi kalo nui iloko o ka pue lepo ' paakiki. Eia n»e, o ka Hawaii o ke au kahiko.iloko o kona hetDabetfia a iako ole ina paahana kapono, ua loaa iaia ka ik| e hiki'a ks hoohua nuv i kana ai e kanu ai . K« paakiki loa ka ninn, a h'ki ole iaia ke hoōwali i ka'Vpr. t e pāeli ( aaa oia i makalua ,eor;o ka A iihn _ .ks ' , J ka lepo a palupalu. aiaiia onou ka . huli iwaena koau, a upoi iho me ka \opala. I 'Na ke aa no olia huli e kon>o ilo ko o ka lepo paakiki, a pela iho : la e loaa ai ke ola 1 ka holi mailoko > mai no o ua lepo paakiki la i hoopu | luia hoi e keia opala oka lua me |ka huli. Aoīe hoopihaia kela hia a j hala he noau raahina <» ka ula ana <o ka huli. Ia wa aka huli e ulu lana, ina he huli maikai, e pii ana Ike kalo a kaa maluna o kēk lua I a pela no me ke a», e oili ana no | waluua. | Ma keiii wa oka huli e ulu ana, !« e «««& ai&a mau ika poe oia au ka } hiko ika hoopuepue hou ma hai o jka huii, eono a eiwa mahina maho jpe iho oke kanu aoa oka huli. A oleioia, o ke kalo ke oo ka ai, ua no ka nui aie ka wakalua i ka- | nuiß &i ka huli. j ] 0 ke k&lo o kek&hi mau «dna o ' IkeKula Hanai o Hilo, ua knnuia } iloko o na niakalua i eliia me ka I eli pou. H« nunui m&ali no ,ke Wo oia aina i kanuia pela. Me ' jh* mea la,Jie wahi me* aana mai- | kai io kek no kekahi . poe mahiai e I hoohana ai, mamaa oki oo me ke I koiopa. O kekahi mea auo uui e ' j «na ike kanu ana oka huli, e I hoohio i ka eli ana i ka liia i'ka i Akau i ole e mae. koke ka huli ika wa e kamiia ai. j ! (Aole i pau.) !

noi i* 9 m&¥c« a pau, fto ksna T tti«a banatna%al, a pela fsa i • «i i noakua no nei oia , ano o tana tnaa hana e tawdaVei ana 4 oia hoi fee pakaukau i'e. 'a ma ■ m«n o kona hala ana aka !a na iho ia «laluna o makau ka J>iVikift } Imh hi>TTO t TsiiT"tK>l~Tia Tsrteiho iaj makou i kahi fk<.» palaoa a tne na| tnea a pa« a makōo e roaltensKko ai, j ua liiki iaia ke hooko mai iloko o | ka wa poknle. * 1 Ow*i kona ioa e lvkc ai, ao!e i«a,J ! e hnli aa a pnni o.lTawflii'nej,-snhe ' ona lua e iike ai. Noiiiila, tm halu aka la o C. B. Maiie j keaiahoi ole msi, aka, o kina maa liana mai ! kai a paa he kia hoomanao 'polna ' oīe ia na'u e hoomanao oian ai a -■hiki i k-t o ko'u mnu lft o ik« ok ana ma keia i!i honua a ku ] kakou Haka i'haa'm ma? ai. I Asoha no oC. B, M.iiie. Owau t p\i k'«'hi il'ko o na hoo uanai vFnl«>ijia ana no kuu iiiakua i h«la «ku la ma k»;ia ao aaai ma o, kahi >th,>u ona mea a pa«. ' Owaa iho no, . ' r 8. W K \M\KA. T[«ne 11, 1011.