Ke Au Hou, Volume I, Number 12, 20 July 1910 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"Nolaila, īnalia o loohia ia mai au me ia mau j)oino» nlaila, e lilo aku no ua mau mea la apau loa i hiki ole ia'u ke uku aku i na kumukuai ma ke dala." Ia wa i nana hoomau mui ai ka Imlaio mc ke eno hakanu no kokahi mau iiiinuie, aka, puka hou mai la kona mau manao hoapono a i koke mai la oia. "Aole, aole, aole loa pela ka'u i manao ai, e kau mai no ka hoomaikai ia o ko makou makua maluna ou, a ke pule nei au, e ikaika auanei kau ihe elike me ke kookoo o Mose. Oiai oia e olelo ana pela, lioohuli ae la ia i ke poo o kona hoki e hele aku, a i kona liuli ana ae nohoi, hopu mai la ka Palmer i kona kapa a i mai la. "Ke olelo aku nei au ia oe e Isaaka, ua ike oe i na mea apau e pili ana i na hoouka kaua ana o keia ano, e make ana paha ka lio ia'u, a e poino ana paha hoi ke kapa kila, oiai aole au e hookoe ana i ka lio, a pela pu hoi me ke kanaka. "0 kekahi nohoi, o ka poe o kou ohana elike me oe, aole loa lakou e haawi wale mai ana i kekahi mea me ka ole, he mea pono e uku ia aku no ka hoohana ia ana o ua mau mea la." Huli ino ae la ka ludaio, me he mea la i eeke mai no ka wela i ke ahi, a olelo mai la, "aole o'u manao ia mea, e hookuu mai ia'u, a e hoolohe liope loa mai. Ina e poino ana, aole au mea e uku ai, e hiki ana 110 ia Kirijata lairama ke kala inai ia mea no ka inoa o kana pahikaua. Pane hou aku la ua Palmer la, "e Isaaka, aloha oe," huli mai la ka ludaio a ani mai la ka* lima i ka Palmer e hele, me ka pane pu ana mai, e hamau e ka opio inaikai mai hoike aku ia hai." A iaia i hoohuli hou ae ai e holo aku, olelo hou aku la oia, mai hooikaika kou manao no keia

mea, a aole j»u lioi e hopohopo, aole a'a kanailio no ka ]>oiuo oka lio. ame ke kapa kila, aka, no kou ola ponoi iho ka'u e noonoo nei, aine kou man lala."' "Ke hoomaikui aku nei au i kon ahonai," wahi a ka Palmer, "ame kou makaala po no'a, nolaila, e hana no au a e hoao hoi elike me ka hiki i na mea a kou lokomaikai i haawi wale mai ai, me ka paa o kuu manao, e lilo ana ia i mea ehoo* pilikia ia mai ai no kuu noonoo no ua mau waiwai la, aka, ke hooholo e nei no au, e uku aku, i ka wa ame ka manawa e loaa ai ia'u na pomaikai i ulia mai. ; ' I ka hooki ana iho a ka Pftlmer ia mau olelo t 0 ka wa koke 110 ia i kaawale ai kela ame keia o laua ma ko laua mau nla pakahi iho, e hiki aku ai i ke kauhale o Sefiela. E na makamaka heluhelu, e waiho kakou i kela poe i ke Kakela pela, a e hookuu nohoi kakou i na holo hoki o ke kakahiaka hui poniponi e hele no pela, a malia o hoea mai no he manawa e huikau ae ai o na makau a ka lawaia i Wailua, anoai o huhuhui like aku no na maka i Kou. O ka manawa a kakou e kamailio nei i keia nanea, o ka wa ia e kuee ana ka poe i kuleana i ka noho kalaunu o Pelekane, a o ke au ia e noho alii ana o ka Moi Rikeke ma ke poo o ua lahui mana nui a ikaika la oke ao nei maluna oka papalina o ka ili honua. A mamuli o ke ano kupikipikio o ka aina, i *hoohalua mau ia ai ma ka meheu oua Moi la e na poe i hui pu, e kulai i kona au hooponopono 1 ka waa aupuni a hiki i kona paa pio ana malalo o ka mana o ke Duke lokoino o Auseturia. Ua pahola ae ma o a maanei na lono no kona • - paa pio ana, aka, aole nae he akaka iki o na kumu, ame kahi ona i hoopaaia ai, ma kp wai malu la, aka, ua maopopo no i kekahi poe, ka poe e ku-e

n«i i«ia. H« kuikahi pu ke Keikiali Keoni amt ka Moi niipi o na Palani, ka eneml nui o ua Moi puuwal liona la o na Pelekane, a pela iho )a i loaa aku ai na apono ana i ua Duke puuwai uahon la o Auscturia e huna malu i ka Moi, ke kanaka hoi a ua Duke 1;> i aie nui ai i na la o kona ola honua nna. lloko oia wa like i «ake nui ai.ua Duke la o lilo niai ka hoopono]K>no ana o ke aupuni malalo 0 kona malu, nie kona iini pu e luwe ne i ke keehina e hoala ai i ka hoopaapaa ine na hooilina o ko aupuni ina e iuake ana ka Moi Ilikeke. O ka inoao keia Duke, oia no o Arther, ke keiki a Geodfrev Palantageneta, ka nmli ponoi 110 o ua Moi Kikeko nei. a niua ae hoi o Keoni. Kahi i oili mai ai o keia lioo]>ilikia ia ana o Kikeke, īnanmii n«> ia o ko Keoni ake i ke kulana hanohano, a nana i weo akn i ke kaikuaana Duke, nialalo o kona malu a hoo]>aaia ai ua kaikuaana haku nei o laua. He oluolu a waipahe o ke kulana waliine ko ka Moi Rikeke ano, a pela na kaikai.ua i inanao ai e paani wale aku i ko laua mua, nia keia ano, a lilo ka noho alii ia laua. Nolaila, luamuli o keia nolawale ana o ka Moi, i lilo ai ka laua ole-lo 1 mea mana, e hiki ai ke hoolohe ia mai e ka leliulehu, a he mau leo wiwo wale ia hoi, na ia mea i haakoi loa ai laua a hoala ia mai la na ano hana liookaumaha wale o kela ame keia ano nialuna o ka lahui. Mamuli o keia lioohaikiia ana o ko ka lehuleliu mau pono, pela i hoakoakoa ai kekahi poe he lehulehu a lilo i puulu o na poe powa, a hao wale. Pela pu i ala mai ai ka noho kuee mawaena o na makaainana ame na alii, a e hooinanao mau ana lakou 110 ka Moi Rikeke, ka olu aine ka waipahe, hoala pu ia mai la iloko o na poe kulana lawakua, na noonoo he mea poiio e hapai ia na hana hookelakela ikaika, anoai o liihia ae ma ka umiumi kekahi o lakou ke komo pu ana i moho no ka la, a ma ka ulia laki e huikau pu ai a poino, pela e hoopokoleia ai keia mau la kaniuliu. E hoalaia ana ma kela ame keia wahi na hoomaamaa ana, no na hana hooikaika kino, a pela i hoike ia ai ka lono no ka hookuku ikaika e malamaia ana ma ke kahua o Ashby, a kakou e ike nei, ka mea nana i kono aku i ka Naita o ke Temepela, awe kona aunu e uee mai nei, a pela

pu 1 ho«a likt mal ai ka Palmer a kakou 1 ikelika a« nel. Ua huUamahi na poe like ole, niAi ke kulana kiekie a hoea aku i ka haahaa, no ka hele ana aku i ua wahi la e ike kumaka ai i ke ano o ka nee ana o na mea apau loa, a e ake ann e ike ia wai la e lilo ai ka hanohano oka la. Ua like ni kanaka o Pelekane ia la me he mau Paniolo la, i hnohoihoi ia mai i ka hoea ana mai oka la hookahakaha o kekahi koa ikaika tnc kekahi Bipi Hulu i hele a kahukaena. Aole loa he kumu kupono e kaolii ia ai o kekahi kanaka no ka hele ana mai ilaila, e laa ua j>oe e paa ana i na oihana kiekie a hanohano, a *ia komo pu mai hoi na poe waiwai a ulakolako me ko lakou mau kulana kilakila o loko o ka aina, ka waiwai hooilina kahiko mai na kupuna mai. Ke nana ak\i ua hului pau pono loa ia mai o Ku, o Ka, o Wahineomao ma no apau loa ilaila, a aole loa he la maka kanaka i ike ia oia wahi elike me keia. oke ala kahi e hookomo aku ai i ka inoa o na kna Xaita, iloko oke kahua hookahakaha, aia no ia ma Ashby, iloko o ka moku 0 Leicester, nona ka palahalalia he 515,840 eka, a o keia wahi e olelo ia nei o Ashbv, he kauhale «» " ia o 8,200 eka kona nui, a ua hookuu iakona mau Hale Kakela nunui i ke au o Edewada IV eka Haku Hasina. A o na poe Naita kaulana apau loa i ikeia, o lakou kai iloko o kekahi kahua i hoana okoaia imua ponoi o ke Keikialii Keoni, a he oluolu maikai loa hoi ua Keoni la ma na ano apau loa e ike aku ia poe, me koua ake nui e ike i ko lakou mau inoa iloko o ka papainoa o ke kahua hookahakaha. Nolaila, i ke kakahiaka nui o ka la hakaka 1 miki mua aku ai kela ame keia Naita o kelaame keia kulana pakahi iho, me ko lakou makaukau piha, no ka wa oka hana. E kau ana nakii hookinohinohi like ole, a o na kii maka manu ona ano like ole he lehulehu ke nana aku, he ku no i ka * nani maoli a ka naau e makahehi maoli ai no. He hualala ke kahua ke nana aku, e kapi'o ana ma ke ano hamo no kekahi poepoe nui ma na ano apau loa, a ke nana aku he ku no i ke kilakila, e hoopuniia ana e kekahi pa nui o hapaha mile ka loa, ahe hapawalu mile ka laula, i hanaia ma ke ano pi'o poepoe loihi ke nana aku. Aia ma ka aoao akau ame ka hema wale oo

na puka e hiki ai ko komo aku iloko, a ua hana ia laua mo na kaola jtaa loa, amo ua pani puka manoanoa, no laua na akea pakalii e hiki ai i na lio kaua olna ko koino uku a hemo mai i ka wa hookahi. E ku niakaukau niau ana ma kela tn»e keia puka pa he elua mau eiol'- ame eono ]»«e puhi o-le, ain ® k°kahi puali i hoana e ia oka poe puhi ohe, ahe puali pu kekahi o ka j»uaii koa ikaika ma ia mau wahi, 110 ka lioonialu nna i ua rula o ka hakaka ana, ame na u)ua«>a haunaele, i na manawa e ala inai ai mai waena mai o na Nuila ame ka lehulehu. Ma ka aoao lu-ma o ka pa, a nia kekahi kahua kiekie iki a<\ aia nialaihi i kukulu ia ai he elima mau hale ]010 nani, i liookinohinohiia me na lole veleveta onionio eleele i kikepa ia me ka ula poni, a o keia mau ano ae la a kakou e ike la oia iho la no ka waihoohm o ka aahu o na Naita kaulana a ikaika eliiua, aine ia mau ano waihooluu nolioi na kaula. Mamua j>ono o kela ame keia hale lole e kau ana na pale kaua o kela ame keia Naita pakahi, e ku makaukau ana na kauwa lawelawe a kela ame keia Naita ma ka aoao o ua mau lako kaua la, me ko lakou mau kahiko ano e. Iwaenakonu o keia mau hale lole e ku ana kekahi pi'o ano e, a iloko oia pi'o i ku ai ka hale lole i hoohanohanoia no ka Naita Beriana de Boisa Guilabeta, ka mea i puia na pea me ke kaulana. Aole no i liuliu iho kona komo ana mai iloko o kona hale lole, i kipa aku ai o Keoni e ike iaia. E ku koke ana ma kekahi aoao iho ko Beginala Feronada de Bufa ame Eikeke o Molavofiia, mau hale, a ma kekahi aoao iho ko Hugho de Grautmesnil, kekahi ia o na alii Barona o Leicester a moopuna hoi aka Haku Kiekie Setuwada o Enelani, i ke au o Uilama ka Lanakila ame Uilama ulaula (Rufus) kana keiki. 0 ka elima o na Naita oia no o Halepa de Vipont, he Naita 110 Sa John o lerusalema, he Naita kuonoono, a nona kekahi aina hooilina kahiko ma Heatara, e pili koke ana i ke kahua hakoko o Ashby-de-la-zouche. A mai ka puka aku o ua mau hale lole la a hiki i ka puka pa, he alanui palahalaha o 10 iwilei ke akea, e hooiho kamoe ana a hiki aku i ka puka pa. oua alauui la ua paku ia roai o hai me n» kaol/i ikuika. i ku ki»i in«u ja o

heluna o na koa nia kela ame keia aoao, o ke alānui hoi ma ka akau, he kanakoln kapuai ke akea, ama ia mau wahi e hookomo mai ai kela ame keia Naila i kona inoa iloko o ka papainoa oka poe c kouio ana ina lealea o ka la. Ma ke kua o ua mau hale lole la, e ku ana he mau hale lole e aku, he mau wahi hoahu ia i oa lako ai, ame na mea inu, ame na lako okoa aku no na Naita ame na koa, a e pau pu ana na poe hou aku i makaukau e komo mai mawaho ae o na Naiia elima i waein. Ua kukuluia iloko o ua pa nei he miu aleo, i wahi e noho ai o na atii ame na )ede hanohaoo, ua halii ia na papahele me oa moena lole kumukuai pii, a i hookinohinohiia me na kuuwelu nani, a o na hilinai ame na paepae, ame kahi e noho iho ai he pulu wale 00, a he ono nohoi i ka maka ke nana aku. He wahi alawai mawaena o keia mau aleo, malaila e noho ai na koa hulumano, ame na poe makaikai, i ikeia ko lakou ano kulana iwaena o ke anaina, i hanaia a like loa me ko loko o na hale keaka. A ona poe oke kulana haahaa iho a hiki i na lopa, he mau ahulepo ko lakou mau wahi e nana mai ai, a o na kiekiena ame na wahi hakahaka apau loa, ua piha pono i na makaikai, a pela iho la i hiki pono ai ia lakou ke ike me ka maopopo i na mea e hana ia ana iloko o ka lina mokomoko. Lehulehu wale o na poe i pinana ae iluna o na laau e ku kokoke mai ana i ua kahua mokomoko la, pela i piha pu ai na lala laau i na poe makaikai he lehulehu wale, a ua piha pu na aleo ame na wahi kiekie e ku puni mai ana, apau pu me ka puoa o na luakini i ka pinanaia. Ua hiki ioa ke oleloia ae me ka maopopo loa, aole loa he la maka kanaka e aku i ikeia elike me keia la ma Enelani a ka haaheo nui wale, oiai, ua unuia mai ko na wahi apau e heie mai e ike i na hana oia la. (E hoomauia aku ana.)

; . — : —— B®"Pehea ana 'la ka Nai " Vanona ame kana ui JV[ariona i ka poe i launa iho nei no keia mau mahina? Eia aku*i mua e ike ia ai na hana wiwoole a keia Naita, no ka hoopakele ana i kona aioa ha*; nau. Ao ka Naita Odisa hoi. Ke nee aku 'la oe e ka mea heluhelu i kahi e ike ai oe i na hana hoopahaohao a keia Naita ma ke Kahua mokomoko; Jcahi a na Naita like ole e hui ai he a!o a he alo, i ikeU n» ai aka u'i.