Ke Au Hou, Volume II, Number 1, 4 January 1911 — Ne, ka Wiwo Ole Imua o Napoliona! NA LOLI ANA O KE AU HOOPONOPONO AUPUNI O KA MOI LUI O PALANI AME KA EMEPERA NAPOLIONA [ARTICLE]

Ne, ka Wiwo Ole Imua o Napoliona!

NA LOLI ANA O KE AU HOOPONOPONO AUPUNI O KA MOI LUI O PALANI AME KA EMEPERA NAPOLIONA

I ka wa i paa pio ai o Napoliona ma Eleba, akahi no a maha na Aupuni o £uropa fke kaua, a pau ke kahe ana oke koko o na kino ola, ua ■paa aku la ua kupueu nui nei a lakou i makau nui ai i na la mamua ae, a akahi no a loaa ia lakou ke ola iloko o ke kuokoa, ame ka maha maikai o ka hanu iloko o ka hauoli. O ka haalele ana mai o Ilamuku Muraka i ke Aupuni o Farani a hui aku la oia ma kela aoao me na aupuni hui, oia ka haawina like i loaa ia IlamukuNea haalele aku la oia i ke au hooponopono o Napoliona, a haawi aku la oia iaia iho me kona ikaika a pau malalo o ka Moi Lui, a e kue aku oia i ka enemi e pakaha mai ana i ka nohoalii me kona koko. Ua hookipa aku ka Moi Lui ia Ne me ka hanohano nui, a i makana no ka inoa kaulana ana e lei ana, ka wiwo ole o na wiwo ole, ua haawi aku ka Moi i na hoohanohano apau ma ke kulana Alihikaua Nui, me kekahi uku makahiki, a he hoa no ka Hale Ahaolelo o na 'Lii. Aohe kumu nui e ae a ka Moi Lui i haawi aku ai i na hooponopono elike me keia ia Ne, ina oia he kanaka i helu ole ia iloko o na lawelawe kaua a Napoliona i na makahiki i hala ae. Ua piha o Europa holookoa i ka lohe i kona inoa,a ua hoike mai na aupuni kaua hui, oia no ke kanaka hookahi nana i hoouka na kaua lanakila i loaa ai ia Napoliona. Na keia nui kaulana oko Ne inoa iloko o ko Farani mau puali kaua ponoi, aohe makana e ae a ka Moi e haawi aku ai iaia, koe wale iho no, o kona haawi aku i ka hanohano kiekie loa mai iaia aku, i kumu e paa ai o kela kanaka hookahi malalo ona, a he koo ikaika hoi no ka maluhia o kona nohoalii ame ka lahuikanaka. Oiai na Aupuni o Europa e noho ana iloko o ka nanea, e hauoli ana no ka paa ana o ko lakou enemi ino loa ma ka mokupuni o Eleba, he hookahi makahiki ko lakou noho ana me ka maluhia, aia hoi, iloko o ka mahina o Maraki, 1815, e noho ana ka Aha Uwao o na Elele o na aupuni hui ma ke kulanakauhale o Vienna, ua lohe ia inai la ka lono, ua pae hou mai ka Emepera Napoliona ma

ke kaikuono o St. Juan a ua komo ae oia ma-kah kauhale o Cannea, a ilaila ka Enrepera i hui Kou ai me Ilamuku Davoust me ewalu hanen o na koa Kahiko e kiai ana ia mau kauhale, ua pii aku ka Emepera imua o lakou a pane aku la me keia mau huaolelo: "E na hoaloha, ua ike anei oukou ia'u? Ua hoomaopopo anei oukou e a'u mau keiki? Owau ko oukou Emepera I E ki mai ia'u, ina i makemake oukou; E ki mai i ko oukou makuakane. Eia ko'u umauma." Ia wa i wehe ae ai ka Emepera i kona koloka e aahu ana a ike ia aku la ka hoku alii o Farani e kau ana ma kona umauma, ua holo aku la na koa me ka eehia nui a moe aku la malalo o kona mau kapuai, a o ka huaolelo e lohe ia nei nyi ka waha o na koa, —"E ola loihi ka Emepera." Ua holo ae la keia lono me ka weliweli nui i na Aupuni a pau o Europa, no ka pae hou ana mai o Napoliona ma na kapakai o Farani, a ua like ia nuhou me kekahi mea kaumaha loa. e kaomi ana i ka hanu o Europa a pilipu. E ho-a hou ia ana ke ahi enaena o ka pauda iwaena o lakou iloko o ke koko a maluna o ke kahua kaua, ilaila wale no e hooko ia ai ka iini o na mea apau. I ka wa i lohe hou ia mai ai, ua huli aku na koa Kahiko o ka Emepera a komo iloko o ka laina kaua, he mau hoailona ia e hoike mai ana, ua hoihoi hou ia ka manamana kuhikuhi hora o ka manawa he kanalima makahiki mahope aku, a o ka hopeoa o Farani iloko o keia mau minute ( aia no ia maluna o ka puali kaua holookoa. O na koa Farani i hoonoho ia no ke kiai ana ma na wahi a pau o ke Aupuni, ua haalele mai lakou i ka Moi Lui, no Napoliona wale.no lakou apau, a ke pii mahuahua mai nei ko lakou heluna nui i na la apau. O ka Aha Uwao o na Elele o na aupuni hui e noho ana ma Vienna, ua kukala ae lakou, he kipi maopopo o Napoliona, a he hoohaunaele hoi i ka noho maluhia ana o na Aupuni o Europa. O ka lahui Farani holookoa, he nuhou eehia keia no ka niahuka ana mai o Napoliona, a eia oia ma ke alahele e hiki mai ai i Parisa, 'a o ka

Moi Lul O Farani, aole mea hiki iaia ke hana no ke pale aku ia Napoliona no kona nohoalii, a he hookahi wale no ana kanaka e hiki ai ke hilinai aku, oia o Ilamuku Ne, ke kanaka ana i hookieki» aku ai ma kekahi kulana hanohano loa o kona Aupuni, a oia hoi ka Ne i huli ae ai i ka Moi Lui mamua o kona makaukau ana no ka hele aku e paio me Napoliona, pane aku la oia me keia mau olelo: "'Ea! I keia la au e lawe ai ike alakai oka puali, a hele aku imua o ke kahua kaua no ka pono Oka nohoalii. Iloko ona Ia pokole, e lohe ae ai oe ua hoouka kaua au me Napoliona, a e lawe pio mai au iaia,iloko o kekahi pahu hao, a waiho aku iaia imua oii e ke Alii." O keia mau olelo a Ne imua o ka Moi Lui, aohe mea hiki e ae iaia ke hana, koe wale iho no o kona haawi aku i kona hilinai ana a pau maluna o Ne, ka Wiwo Ole o na Wiwo Ole, a ma kana mau olelo oia e hooko ai, ina i keia hora ua hoike mai o Farani i kona komo kino ana iloko o keia pilikia lahui. Oka olelo kuahaua aka Moi, e komo ae kela a me keia koa pakahi oke Aupuni iiokoo ko lakou mau laina, a e maki aku no ka hema o Farani malalo o nakaaoha a Ilamuku Ne.. O keia mau lono i lohe ia aku ma na wahi a pau o ke Aupuni, ua lawe ae o Ne i ka hanohano 0 ke alakai ana i na puali aupuni a kue aku ia Napoliona, ua holo aku la ia lono a hiki imua o ka Emepera, e hele mai ana o llamuku Ne e hoouka 1 ke kaua a e hopu pio aku hoi iaia a haawi aku f ka Moi Lui, oia kana makana. Okala 7 o Maraki, oia ka la i haalele aku ai o Ne i ke kulanakauhale o Panaa me kona mau koa ponoi he eono haneri, a maki aku la oia no ka hema o Farani, a o na koa o kela a me keia kauhale, e komo mau ana lakou iloko o keia puali, a ua pii mahuahua ae ka heluna koa iloko o keia mau la pokole a piha ka • elua tausani a oi aku, a i ko lakou wa i hiki aku ai i ke kulanakauhale hoolulu o na koa ma Lo:>sleSaulnier, a keia wahi i ike ia aku ai na kanaka e komo ana iloko o na laina kaua no lakou ka heluna inahuahua he elima tausani, a e lohe ia ana ko lakou leo e kahea ana, no ka Emepera Napoliona iakou, —a e hookahe ana lakou ina koko ma ke kahua kaua no kona nohoahi. Ma keia wahi e ike ia ai, ua huli hou aku ka lahui Farani malalo o Napoliona, a o kona inoa hookahi, ua like oia me he Akua la imua o kona lahui. Lohe iho la ka Emepera no ko Ne hiki ana aku i keia wahi kauhale, nolailā, hoounamai la oia i kekahi Elele e lawe aku i kana leta a haawi ia Ne, a e hai aku ana oia iaia me na huaolelo pokole: "E hele mai io'u nei, e kuu Kenela wiwo ole.

Mai kanalua a hoomanao no na mea i hala; no ka mea, e hookipa aku ana au ia oe e like me ka la mahope iho o kau hoouka kaua kaulana ma kapa 0 ka muliwai o Mosekao." O keia ka Napolihna mau olelo ponoi e kono aku ana ia Ne e hele aku imua ona, a e hookipa akwoia iaiae like me kona ike ana aku iaia ma ke kulana alakai o na puali iloko o na kaua i Rusia. He mea hiki ke koho ia aku ka mpnao nui o ka Emepera, aole e hiki iaia ke hele iloko o na kaua nui ke ole o Ne me ia. He mau hoike ana keia, ua oi loa aku ka minamina nui o ka Emepera iaia mamua o na mea e ae a gjju ma keia ola ana. Ma keia wahi au e hoike hou aku ai i ka mea heluhelu no na mea e pili ana ia Ne ame Muraka, na kanaka koa loa a Napoliona i olelo pinepine ai, —o laua na kanaka aohe makuakane a aohe ma keia ao. Ua hoike mua ia ma kekahi wahi o keia buke, ua huli o Ne ame Muraka ma ka aoao o ka Moi Lui me na aupuni hui, e kue aku ana ia Napoliona mahope iho o na kaua i Lipasika a hoopaa mua ia at ka Emepera i ka mokupuni o Eleba. Ua noho aku o Muraka ma ka nohoalii o Napela, me ke kue loa i na hooponopono ana a Napoliona, a oia hoi kana i olelo ai iloko o ke kulanakauhale o Roma penei: "E na kōa —E like me ka loihi a'u e manao ai, e hooukā ia ana na kaua e ka Emepera Nappliona no ke kuokoa ame ka maluhia o Farani, —e ku ana au ma kona aoao, a haawi aku i ko'u ikaika apau malalo o kana mau kauoha. Aohe wa e hiki mai ai i ka hopenao kana mau hana, no ka mea, ke hanu nei oia he kaua wale no i na wa apau. 0 ko'u wahi ia o ka hana, o ka imi aku i na pomaikai no ke aupuni ame ka nohoalii—e hui aku me na aupuni e ae o Europa i komo iloko o ko lakou poai o na Aupuni kuokoa —ame ka hanohano o na Moi pookalaunu me ka nohoalii." O keia ka Muraka mau olelo hukiku a hookiekie e pili ana i ka Emepera, he hanu kona me na ea wale no o ka pauda, a oia hoi ka Napoliona 1 palapala aku ai me keia mau olelo: "Ua manao au," wahi a ka Emepeia maloko o keia leta, "O oe kekahi kanaka i manao wale iho no —ua make au—ka Liona o Europa nei. E ike ana oe ma keia hope aku i kou kuhihewa. O kou hoohui ana aku i kou aupuni me na aupuni hui, aole ia he mau kumu e hooi aku ai i ke kiekie ame ka hanohano o ka nohoalii o Napela. O ka Moi o Perusia ame ka Emepera o Auseturia — he mau Moi laua ma ka lokomaikai o ke Akua, ame ka lokahi o ka lahuikanaka. Aka, no kou kulana iho, he Moi oe ma ka lokomaikai o Napo-

liona, ame ke koko o na miHona koa Farani i hookahe ia ma ke kahua kaua." O keia ka Napoliona pane i hoouna aku ai ia Muraka e kue ikaika loa ana iaia itie ka nana ole ae i ka nui o kana mau hana koa, a ke lawe mai kakou a hoohalikelike ae me ka Ne mau olelo e hoopaa ia o Napoliona iloko o ka pahu hao, ua oi aku ka Ne mau olelo ino me ka ikaika i ka Emepera mamua o kekahi kanaka e ae, aka, aole nae i hoike ae o Napoliona i kona manao inaina iaia, a he mau hoike oiaio hou keia ma kona aoao, —he kanaka koa loa o Ne, aole e hiki ke hookaawale ia mai iaia aku. He elua mau leta hou aku a ka Emepera i hoouna aku ai ia Ilamuku Ne raa kahi kauhale mua i hoike ia ae nei, a iloko o ia mau la pokole i hiki aku ai ka Emepera imua o Ne mē na tausani o na koa i huli mai mahope ona ma ke alahele e moe la i Parisa. Ona tausunikoa i lohe i naolelo mua a Ne no kona hoopaa aku i ka Emepera iloko oka pahu hao, oia ka Napoliona i holo aku ai imua o kona Ilamuku wiwo ole, a pane aku la iaia me keia mau olelo: "He oiaio," wahi a ka Emepera ia Ne me ko laua mau helehelena e nana ana kekahi i kekahi, "Ua hana oe i kekahi mea e hoeha mai ana ia'u ame Farani, aka, pehea la au e hiki ai ke poina i ka lua ole o kau mau hana koa, ame ka wiwo ole d kau mau alakai kaulana ma na kahua kaua i hala? E kapa aku no au ia oe—Ka Wiwo Ole o .na Wiwo Ole." Na keia mau olelo a ka Emepeia i pane aku ai ia Ne, me he mea la, he mau olelo ia i pa-e iho mai ka lani mai, a o na mea ola apau e ku nei imua o Napoliona, ua like oia me he Akua la, a o jia huaolelo e puka nei ma ka waha o na koa,— "E ola loihi ka Emepera." Ma keia wahi e ike ia'ai, ua hoi hope na olelo mua a Ne e hoopaa ana oia ia Napoliona iloko o ka pahu hao, a ua haalele aku la hoi ia i ka Moi Lui a huli hou aku la no me kona Haku mua o na la mamua aku, a oia ka Ne i pane aku ai i kona mau koa me keia mau olelo: "E na 'Lii me n a Koa—O ke au hooponopono aupuni ona Bobona, ua haule. Oka Moi mua a ka lahui Farani i koho ai no lakou, ua puka hou mai oia i keia wa a noho aku iluna o ka nohoalii, ko kakou Moi nui ka Emepera Napoliona. Oka hanohano o ko kakou mau puali ame ke kuokoa o ko kakou aina, ua hoohaahaa loa ia e na poe nana ke alakai ana iko kakou nei aupuni ! Ua hala ko lakou manawa e kau mai ai i ko lakou mau leo maluna o kakou: Oke kuokoa —ua lanakila no ka manawa hope loa, a no ko kakou Emepera ia no ka wa pau ole. Ena koa —Ua lawe pinepine

au ia oukou imua o na kahua kaua no ka lanakila, o na koa wiwo ole iloko o ko oukou mau laina na hoike oiaio no ia mea : I keia la, ua makaukau au e alakai hou akuia oukou ma ia alanui hopkahi, a e hiki ana kakou i Parisa iloko o na la pokole, a ilaila ko kakou hauoli e kukulu hou ia ai no ka hopena o ko kakou mau la hope." I ka 'wa i pau ai o kein mau olelo a Ne, ua holo ae la ia ma ka waha o na tausani o najtanaka, a oia hoi ka lakou i hooho ae ai me ka lokahi —"E ola loihi ka Emepera," a e kani mau ana ia mau mea me ka hauali nui o na koa, no ka huli hou ana o Ilamuku Ne malalo o na kauoha a ka Emepera, lawe ia aku la ia mau lono a hiki iloko o Parisa iloko o na hora pokole loa, a oia hoi ka ka Moi Lui e kali ana me ka pihoihoi nui no ka hopena o ka hoouka kaua mawaena o Ne ame Napoliona. Aka, oiai oia e noho ana iloko o kona halealii, hiki aku la ka lono—ua huli hou o Ne malalo o na kauoha a Napoliona, a eia ae ka Emepera a hiki mai i Parisa nei iloko o na la jīTO* kole« O na Moi pookalaunuu o Ejiropa, i ka wa i lohe akuaiua puka hou mai ka Emepera Napo* liona ma na kapakai o Farani, a ua huli hou aku na koa ame kona mau Ilamuku mahope ona, he mau minute ia no ke kulanalana o ko lakou noho* alii, he mau la weliweli ia aia maluna o ke kahua kaua e hooko ia ai keia hopena o ko lakou noho Aupuni lahui ana. O keia ka haawina like i loaa pu aku i ka Moi Lui ame ka lahuikanaka Farani no a oia hoi kana i hoopuka ae ai, —i keia la oia e haalele mai ai i kona halealii no ka manawa elua o kona noho alii ana, mamuli wale no o ko Ne haalele ana mai iaia a huli hou aku mahope oNapoliona: Heaha ka mea hiki ia Ne ke hana aku, oiai, o ka lahuikanaka holookoa no ia e ha hai nei mahope o ko lakou Emepera, ua pau pu me na kane na wahine ame na kamalii, no Napoliona wale no lakou apau, wahi a na kanaka e olelo ai. Nolaila, ma ke aumoe o kela po, ua haalele mai la ka Moi me kona ohana alii ia Pariaa a holo aku la lakou no ko lakou mau ola. Ma keia wahi e kikoi mua loa aku ko kakou moolelo i ka wa i hiki aku ai o ka Emepera iloko o ke kulanakauhale ame kona hookipa ia ana iloko o ka hauoli nui e na makaainana, ame kona hoomakaukau hou ana i ke kaua kue i na aupuni hui 0 Europa. Ma ka la 19 o Mai aki, oia ka la a ka Moi Lui 1 haalele iho ai ia Parisa no Ghent, a ma ke ahiahi o kekahi la ae, hiki aku la o Napoliona i ke kulanakauhale, a kamoe pololei aku la no ka halealii Tulerisa, a e hahai i a aua hoi kana hua-

kai e na Ilamuku kahiko, kona roau Kenela ame na tausani o na koa i huli hou mai mahope ona. O kekahi keia o na la hauoli lōa i hoomanao ia e na makaainana, a ua hoike mai na apana kuaaina i'ko lakou aloha i ka Emepera ma ke kau ann i na hae maluna o na kaupoku o ko lakou mau hale, a o ke kulanakauhale hoi o Parisa. ua lioomalamalama ia ae la e na tausani o na kukui, a ua hoohala ia keia po e na mea apau, he po lealea a hauoli no ka pakele ana mai o ka Emepei a mai ka enemi mai. Aohe mau mea nui e ae a Napoliona e hana 'ai, koe wale iho no, o ka hoomakaukau hou i ke kaua, a ho-a aku i ke ahi paudaia Euiopa. O keia ke au nohoalii hou oNapoliona i kapa ia—Ke au nohoalii o na la he hookahi haneri iloko o na mahina eha, a haule hou he pio na na Aupuni ō Europa mahope iho o ka hala ana oia mau la. lle au nohoalii kupanaha loa keia o Napoliona me Lui e aumeume nei ika nohoalii. He Mpi o »i hoonoho ia ma ka nohoalii ma ka lokomaikai o ke Akua ma o kona mau mua Moi ame konakoko alii, he Moi hoi o Napoliona ma ka hookahe i ke koko ame ka ikaika o na mea kaua, a ua olelo mau oia i na manawa apau —"Ua hiki no e loaa ia'u ka lanakila iloko o ka imo ana a ko'u inaka, aole hoi me ka ikaika o ko'u lima, ame ka oi o ka pahikaua."