Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 10, 9 July 1930 — NA LA AME NA MALAMA E KANU AI I NA MEA KANU AI. [ARTICLE]

NA LA AME NA MALAMA E KANU AI I NA MEA KANU AI.

3Pteko o ka malama o IKiim ,o Poha-koeleele; ka ua, i ka la o Hua, a i ke awakea i hele aku ai oia e kanu i kana maqi hua-al, ,e kauu a4, h« maia, alani, ipu alwaha,. u-aia ame kekahi inau .meakiū e ae, Eia na inoa o na lau e kanu hokeo, lopa, likpiehua, arae ka la~u kaweio, a peke ano o ke kanu ana; l&we.< .Aku o)a iie ekol;u lau me ka hO9-. hakahaka ana i na lau me kona wsiiho aku oia a haia.na luahina he elua, hele aku'oia e joana; a ike ua ulu: pono, a. eia kana. mau oleio e hoopuka ai; ;'Ua. oia k& hoi keia noho ana. ae ua maikai ka ulu ana o na wahi lau paluia ola no koa uka "

""353," iliā 6 liēle uku" niaHlāl' ua make/a 1 ple, ponaloi kau«aaha loa ka manao o k% inahlai, no ka p\ea, in?topopo wr i ka mahiai he wa no'ia e pukai ponō ole 5 af &a l'au ke kānu, oia boi ke Kau Hooilo, nui ka ua a māke ka lau. Aka, ndhd ka mahiai a hiki iloko o ka mālāma 6 Ikiikl o kfti hunahuna ka ua/ola ka ua pulelehua i ka makani, i ka 1« 0 Mohalu i ka malama Mei, kanu oia e like me'ka mea 1 hAlia ae la maluna. Ria lm ihoa o na lau e~ kanii «i, Waipaiupalu, Knapai, Heauau ame ka lau haole. Nōho ola a hala na malama o Kaaona, Hinaiaeīeele, oia hoi o lune a me luiai, hele hou aku 'oia e nana, a ike ua ola kekahi, a ua make kekahi, a eia kana mau huaolelo e lioopuka ai. *TJa oīa ka'u wahine ame ka'u mau keiki i kahi Ohulu, a hala no ka la pololei." Noho ua kanaka nei a loihl a a!a ka maūu, kuehu aku oia i fca maliu; a' pau ia o ke oo no ia 0 ka lau. ; Alaila, walhō āku ka mahiai a loihi na la, alaila, kii aku ke kaiiaKa mahiai a hoōill i ka iepo. (eli) a loaa ka u-ala maka, ota hoi ka hua l ka Wa, (iloko o ka pu-e) ame ka hua i ka lala : (mawaho o ka pu-e), hahai mai oia i ka hua mua, a hoi aku oia a Ka hale & ho-a i ka itnu & kalua a mo'a hoi mai a ka hale, noho ola ma ka piika a penei oia e kaheā ai: "E kela ao nui eleele i ka maka o ka opua, olalo Iho e malu, walu kiai, kiai 'ae 5 ko kaua waena nel ia e ke ao nui, malu oe 1 ko kaua waena nei ia e ke ao nui e, malu oe mal kela kihi a kela kihi, e malu oe mal kela iwl a keia iwi; mai malu oe I ko ha'l waena o huhu iā oe i ke pani'i ka La, koekoe ka mea nona' ia waena." "E ke ao nui' el E malu oe i ko kaua waena' nei, malu oeika pu-e, malu oe i ka lau o ka kaua ai, i ulu, i piha ka pu-e 5 ka uala. E ke ao nui e! E malu i ko ka\;a waena mai ka uka a ke kai, mai rtw a lalo, elieli kapu ua noa."

O keia pule ana a ka mahlal, oia no ke kahea ana i ke Akua e hol e ai i ka hua mua o ka laua mau mea kanu: Noho aku ka mahial a hala ka Mahoe mua a komo aku iloko o ka mahoe hope, I ka po ō Lono, uuku loa ka mahina, kii aku oia' e ai i ka u-ala, me ka lawe ana i ka u-ala 1 ka heiau, no Ka mea, oUi ka po e hoi mai ai ke Akua e ai l ka ai a kahi pulaj?ula hooulu ai. A hala kela mau mialama o ka ai ana o na makua ame na keiki, a o ka malama hope no hoi keia o ka Hooilo, o ka puka no ia iwaho © He Kau. Maanei kakou e waiho ai i ke kamailio ana no ke Kau Hooilo, a e liuli aku kakou e nana i na hana a ke kanaka mahial 1 ke Kau. NO KT KAĪ'. OIA HOI NA WA tA. N Penei ka mahiai ana o ke Kau.. Kr!r aku ke kaimka mahiai c nana i kalii niahakea, oia hoi knhi e uīu nui ana. oia kahi malkai i ka mahi nna. a penei e- hiaopopo aī, T kona mahi ana i ka naheleheie a hina ilalo a haule inai Ika ua. a ma-u iho 1® k& īepo 'am? k=x nahelehele, ota ke kumn |e make ole ai ka la,u ke puka i Iwaho o ke Kau, no ka mea, ua luhi iho ka nAhHehele * mm no Ika ma-u o flfe !<»po. Eia ua kanaka mahiai nei e mmiai ai ola ka o La>u Kukaāh t aau Kulua amē p»u.t Ole Kukahi, Ofe KiHla ;;:rr bv 'rau Kaloa Kuksm. Kaio<4 Knlua Kaloa Pau oia na Vo n\alkai i ka ma--1 i

1 -- i t .] hiai ana k ahe maa po *.c - m'aa mai \o kakou mou kupn ; na mai. Ika pau ana o ka mah|ai ana, waiho aku ka mpa n<a-, hiai oka haule mal ka v j ilpko o ka malama o 'V. l • ( Ap' , rija) ika helu o keia vr, ; a | lanuari hoi ma ka rw i heiu, pokoie ka ua, he ;;o ku :: > alaiin, hele uka ( kanaka mahiai e ako i ka lr,u. ..Eia ka inoa o na lau ana e ak' he mohihi, he uli, a he paa. .Oope oia j. keia aiau lau a vv\, &o aku a hiki ī na kakahi-k'- ■ puka īnāi - āi nā huihuU -oia~hp" huihui Hoku, oia ka wa e ai i na iau, a penei ke kr;n.; anr i ke|a mau iau: Lawe oia eono mau lau e kanu. ai me ka hoohakahaka t- like :ī:c ka mea i hoikeia mulur,a. a kpna kanu ana, noho i-ia a kekahi mau ia, hclcr nana i ka mala >i-ala i ka la - Kane, ifa nui ku poinu, oia ho':. ua pau i ka peeluainc!f-jr.e a n ke kahuli a ua make \vult i'nn,o hoi kahi, I ka maiama o Kaulua, i r.a 1--o Lono, i ke ahiahi, hele aku o:a e ako i na lau hou, Eia ka inoa-o na lau o olp. oi Hualani, poni loepaa, a',\upu' M uahiapele, pikonui ame ke kupa.

.Oope oia a waiho e like me ka mea i hoikeia ae la malima, no - l*o oia a hiki mal ka malama o Kaelo i ka la o Mauīi i ke i\hlahi i ka wa e ili ai ka inahina. oia ka wa e kanu ai ka lau. i Penel e kanu ai: Kiolaola mua ka mahiai i ka lau ma na {Su-e, ewalu nae lau o ka p i-r hookahi. kanu mai oia a pn? ; ' Hoho aku oia a hala na miih:!,., irto a Joīhi k.a noho a i thalama o Kaāōno \ ola e hooili i ka lepo ipu'epu'e hōu) i ka pu-e o ka u-ala, » Ica!ā mua iaia ka ii-ala i ka \va : ka lala. hoi aku oia nie ka v";tlile a ho-a i ka īmu a kalno p mfio*a ka u-ala. Kalwa ">ku o-'a ftemei: Ke ao nul ika maka c fea opua īlalo iho ; e hoi e al i ka al.

1 A hala ka malama o Welehu,' 0: Makal2, a o Hinaiaeleele a ko-! mo i ka malama o īīana i ka la| 0 Mauli: hoonana Kane, hoonana ka wahine, kau na pua lei ii ke poo, heīe e eli i ka uala, ike na kane ame na wahine. Pēnei ka olelo a ka mea pa-. iāūalēlo: E! Ela ka'u ,?ju-e u-' ala, a eia no hoi ka'u, a papa aku Ia kekahi i kekahi, mai_kii; mai oe i ka'u a hoomajja ka eli a loaa ka uala. 1 Aohe nae he nimui, he makailii wale no, a hookahi no mea e !ola ai ka ohana o ka malama i ke palula (lau) oia ka āl'e ola," al. ' ; : *. '■■■■■

' A olelo ae la kekahi poe, aole n'o keia o ka mahina e hua, nui ai o ka uala, he aa hui ka_ualaj eia "ka malama e kaira ai ona la' Kau. aole o ka Hooilo. > 1 1 ka la o Hilo (n|ahiria hou}' kii'ka mahiai i na lau, a eia ka' inoa oia mau lau: Kola, Nika,! p'ukeleawe, Hiiakn , Lapa , ame kla Huamoa, a waiho aku e like ] me ka mea i hoikeia. ; Aia a hiki mai i ka la o Hoaka; fike ia ka mahina) oia ka wa ej ,khnu ai ka mahiai, e : kanu e like [nie ka mea i maluna, a' fhjala o Ikiiki (Mei) pau ke kau-> |maha o ke kanaka maliial, ina- ■ l nao ae oia ua ola ka ohana, a i] !ka la o Olekukahi, ■ Olekuiua! a ]me Olepau, oia x:a I,a e pu-e ""ai i 'ka uala, āNolaila, i ka pau ana o keia 1& kau maiiina, uoho aku hala na po o Mohalu, Hua, , Akua, Maiieiani aniē; Kulu. ihoomaka ka, inalūuu e 1 1 kii ia hope q Akua ihoo-! akua ka hua) pela ,i kapaia ai, kela po o Akua, aohe wahi iiua o|e oKa uala mai lepo aho loa aku i ka iau o ka uala e kUo viua, a i kela po hele oia' kona mala i ku wa e puka mai al ke kao AliialU) o|a hoi lalam, a ku, oia kihl o ka mala, a peneī oia <? kshea ai: |E Kanepuaa, eku,iuka, e}iu t Kai, eku i nae, eku uaio, eku i#ena o Ha uiala pala iig| Kanepuaa, eku ,:ui kela kpii|j,i keia Kīhi, ::;u; kela kaika aj i keia kaika, kela iv,:i a i kpa t\vi, i hua i ka .nwle, : hua \ ke kauo, i hua i ke aa koio 1 m wa, "j |A pau kaua pule ,uia» uoho aku oia i\ haU ua po o kukahl, Kaloakuluu |V \me Kaloa pau, a i ka la o Kaiie -uuka ka mafvtnaV, ke kane ame ka wahine ! sv.au koko no k» ualii, ho'. kA'v e a ō a i k:ji !a o T«ono h(x>maks ka oti an,! IV; u,i*a g}?oIi; no u»1 a o *\;ī p-; -e p'.ha k ik pu-e hxvkahi a f . Aa - ■ f- : ~ j

"A i-ob ana o lra lepo, a tfi >p ana ia ana oka nala hookahlJi hp okolu kapuai ke aria punlr ' olioli wale ke kanaka mahiai i i 1 ka nimui o k'a hua a ola no hoi |k? no'ho anft o ka olmha. "Hoi ke kane a me ka ka uala me ka oiiaa, Nolnila, o ka uala oia ka at mna loa a ka Lahni Hawaii. ma-mult.o-na kumu. o ka uala, 1 tt.*a. mam*. aole he h6ea rnĀu~ mai o ka im no kekahi īhaau mak?hiki a pela na kupuna o kaknu i noonoo _ai o ka uala ka ai kiipono* loa, nō ka mea7TTcāTwa' kp koii'o 'ka iau ame ka ma-u n ka. lepo, nō ka mea. na kōna ma'u' lau e -huna a mau nd ka ma-u o ka lēpō no J keka J hi - māū" loihi, a mahope ' wale inai no ke kalo, i ka wa i noho nau moi ai ka ua ma ka āina MPi, a eia iho na po kau o ka maWna. " r *j P*PA HE£T PO "io KA •" MAHINA. ' j ' ' ' ... He kanakolu po o ka malama; hookahi, he J7 po haihui, a he 13 po kaawaīe; ua hoopiliia ke. ano o ua mau po la ria hua-' helu o'ke kau ana o ksj mahina penei' Ekolu ano papahelu o ka ma-

lilna i mahelteiā me.ke kau anai ma kona alapoai. a i'hoomao- ; pppoiu ma ka- ike a._ ka . makāf' 1--Mahiha hou i 2—Ka poepoe ana ae a nalo na kihīkihi ' ' ' '■ 3—-Ka hoonui ana āe a poeloa. 1 Mai ka po o Muku a hīki hpu : Muku oia ka helu ana e piha ■nono .ai ka 'malanaa, a penei e nloln ni-

Kamalii ike ole i ka helu malama. • ■" ■»> . ; . O Muku nei, Muku ka, mahina, O Hilo nei, kau ka Hoaka. O Hilo ka po mua rra kajheli? TBalama; ua kapaia kela inoā no ka puahilohilo o ka mahina- [ o- Hoaka ka po elua, no ke akaka iki ana ae o ka mahina: a pa~ 'nee iki aku o Kukahi ia; a pela 'no o Kulua.' Kukolu. Kupau: o Olekukahi. Olekulua. Olekukolu. iOlepau. Hoomaka ae ka poepoe te pii no ka piha. o Mohalu ia; a pela aku o *ftua, Aku? Hoku; o ka Tha'Ci ka po i ili ai.-oia ka po *>lha o ke Aiiiwahine Hu&i ulu3 o Mahealani: hooniaka ka mahina e emi ke kino n\u nepunepu, o Kulu ia, a peīā. o LaaukukabJ. Laau-kulua. Laau-pau; Olekulua. ame Olepatf: «Kaloakukāhi. Kialoakulua Eftne Kaloapau: uuku ka mahina, o Kane ia me Lonp; a uukū !oa o Mauli: a o ka'po e nalo a" ka mahina o Muku ia! a nono teela olelo kahiko hoopaanaai" !a: ■■■■■- *- - ■•■ * "P Muku nei, Muku ka niahina,"