Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 50, 25 April 1935 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO WAHANUI KE ALII [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO WAHANUI KE ALII

j 0 Wahanui ke 'lii, o Kilohi ke o Hawaii ka I ama, liolu nu.j la k<.iia niau kaulua mai irai, a Kaui nolu i Lani. O ke kumu oi keia holo r o'.Wahanui, he | olelo nanU i hooiki, penei: "Aia a hehi po o KaneH | laua o Kanaloa, alaila, hoi i Hawaii." «ie ujka ho- | lo ana mai o Wahanui mai Hftwaii e 'jgjK|Q.ana p Kane, | Kanaloa a me ko laua pokii o Kaneapuaj i Ki.unolu, ma Lanai; he mau akua lakou ekolu, q Kāne a m Kanaloa, he mau kino manu ko laua, o Kaneasma he liino kanaka kona. - Noho iho hi īakou a make i ka wai, olelo aki: la o Kane [a me Kanaloa ia Kaneapua, ko laua pokii: "Ē t >ii oe i wai® [ no kakou, i uka o Lanai," o Nanaihale kia inoii o ka wai. i A hiki o Kaneapua me ka huewai ilalīa, mimi i':o la ia ma ! kapa nahelehele o ka wai, a pau ia, noi Iho la ia a ka punai wai, ukuhi ika huewai. Aole ia i ike, ualeahe ka mimi ona [ a ioko o ka wai, hoi aku la ia a hiki'i o Kane a mo Kanaloa, j lalau mai la laua i ka h.uew.ai a inu iho la, hemimi wale no j ka wai, ia wa, lele laua a haaWle ia Kaneapua i Lanai. j la Kaneapua e noho ana ma ka lae. o. Kaunolu, holo i mai ana ka waa o Wahanul, kahea aku o Kaneapua mau- ! ka: "Nowai he waa?" "No Wahanui," pela 'ku ke kau- !■ lana o Kilohi. "0 Wahanui ke 'H!T : owai ke kaula?" "0 Kiiohi/' Ninau hou o Kaneapua: "He waa e holo ana i hea?" "He waa e holo ana i Kahiki, heMhehi ika houpo 0 Kane ame Kanaloa." I aku o Kaneapua: "Pehea la 1 hoi owau kekahi?" Olelo mai o Kilohi: "He kompkomo ka waa." "I ka iako au." "He komo no." "I ka ama au." "He komo." Pela no ka ia ijei olelo a pau luna oka waa. 1 aku o Kapeapua: "E hoi he ino." I mai o Kilohi: "O oe nr> k;-s mea e hoi ai ka waa o ko'u haku?" līolo mai la lakou mai Kaunolu a ka'lae o Kaena, loaa i ka makani, ka ino, kahuli na wāa, Wahanui, pulu na ukana, hoi aku la a pae ma Lele, ; 1 Moe a ao ae. holo hou lakou a Kaunolu, han& aMi no o Kaneapua e like me na olelo mua, aohe ae ke kaula. Holo no a make hou, hoi hou, oka lua'ja. |tooiaio iho o Wahanui i ka olelo a Kaneapua ke keiki, me kona mahao ua oi kona ike iko Kilt)hi, |cana kaula. ' : īa holo ana, kau o Kaneapua i n& watt a holo aku la. Elua hookele o luna, o Hook6īe : Tß:ilo f o Hookelv i Kau; mahope o na hookele o manawa ia, p;ta o luna i ka ohu me ka pOliM'a^'Wh ē|ll<e o mua ia hope o ha waa; pela ko lakOu i ka aina o Kanehunamoku, he kino ilio ke aiid ka lakou ike aku. Olelo aku o Kilohi ia ilio. E hoi kaua i Hawaii, i honi aku i ka ihu o m<? ka wahine, a papau kaua i ka ilio ai kanaka Ok'lo Hoakaka. TJa maopopo, jo Kilohi ma keia olelo.ana ; mai make lakou, iha e kau Ipu me lakou. I aku o Kaneapua: e Kilohi, |he aina }a, o .Kanehunamoku, ike malihiini, ae la ka hauli i ka mokii mai la; he kanaka ko uka ke uwalo mai la.' ' A 1 ou, i nana aku ka hana he aina. he kanaka, he ai make. 'Haalele lakou ia Kanehunamoku, ipeou. I nana , aku ka hana, he mau puu elua, o J*#!ikea, e .oni ana iluna, a kfekie o lakon neī,'l^ma^^kupua keia Ka; : 4 >>■ '■ •.> v, •• r-To'Unk 4 - m\\ T " J , ,v., v''.; s * • - l? . , e niow ,iUu nakwu i ' ; na. 4 r> K-i- | keia make." Olelo aku la o Kaneapua ia Paliul!iTie Palikea: "E hoi i lalo, o make auanei au hilahila keja olelo, iiilahiia na puu, hala ke.ia make. T aku'k'eTa H yvahanui: "E lana oukou maanei, e luu au ifalo, no aia ilalo o ka Honunuikuaeaea, ke make, oke alo ke ola." Luu keia a kahea Honunuikuaeaea, huli ae ko alo iluna: "Huli iluna ke alo. "Nawai ke kupu o oe?" "Nau kou inoa?" "O Kaneapua." Lele mai la ke .kaminawahine uwe, a ninau mai la: "Heaha ka huakai a kiiii haku i hikj mai nei?" "I kaula hekau no ka waa e paaiai.** Haawi mai la ka honu ika naau ona ia I?a la o'Kaneapua a ka waa, hikii iho la a paa. ( Kuu mai ana o Kane laua o Kanaloa i ka'ipu makani ' a Laamaonlao, pa ka-makani. ka ino, ke kai, popoi, haki ka nalu, lele puna i uka me ke akoakoa, hookahi anahulu oka pa ana. A pau ka pa ana, aia la ka make, aohe kupu e koe, he ilio nae koe, na Kaneapua no. Pae'a|cu la lākou a uka i ke one, olelo aku la o Kaneapua i ke 'īii ia Wahanui: "E hele oe ana kanaka ekolu e moe ana iluna ke alo, 0 Kane a me Kanaloa, o Mauli ke Molu, hehi iho oe i na umauma o lakou a hoi mai; mai nana aku oe i hope, hele a-ku la o Wahanui a hoi mai la. Olelo aku Kaneapua: "Eal E wa-hi oukou ia'u a onionio, a e olelo oukou owau ko oukou akua, o Kaneapua," Lohe o Wahanui i nei olelo a Kaneapua, kukuli ihe la ia a mohai aku la i kana waiwai 1 lawe mai ai'na Kaneapua. Akahi a maopopo ia lakou o' Kāneapua keia me lakou. Akoakoa mai la ka namu, ka jiawa, ka huhu, ninau mai la: "Auhea ko oukou akua?" "Eia»ke 5u nei." "U! He 'kua nui no ka ko oukou." "Ae, he pau ko oukou i ka ai ia line kona maona ole." Oieio aku la 0 Kaneapua : "Ea, i komo oukou ika Ihale, mai noho oukou ma kahi maikai, he make ia, ma ka,hi inoino he ola ia." Hiki aku la lakou «i ka hale. Pela ka , hoi, haawi mai o Kaneapua ia Wahanui, he inau pilikua ; elua. Eia ke ano oka oke kua o kekahi me ke kua o kekahi hui, komo na iwi aoao a paa loa, eīua poo, eha lima, me na waw r ae, eha no hoi maka, ina e hele kēkahi e mimi, e hana lepo paha. 4 alaila, hele kekahi me kona mimi ole, pela ma na hele ana a pau loa. No kekahi ka hele, hele aku kekahi. Lawe mai la o Wahanui i mau milimili nana. I mai o Kaneapua : "Mai hoike oe i kou wa e hoi ai, a hiki i Hawaii, o make oe." > Hoi mai la o Wahanui ma a pae i Kau.ai, e paa pu ana na kanaka rae ko laila alii o Kupakoili, me kana kilokilo o Luluupali. No ka uwa o uka, lele aku la lakou e nana, o Wahanui kahi i lele me ka pilikua ana ; ike mai la na kanaka, uwa, lohe o Kupakoili, ninau aku i ke kilpkilo ia Luluupali: "Pehea la e loaa ai ia'u ka pilikua?" I mai 0 Luluupali: "Ē pepehi ina leanaka mo ke Mii, e puhi Ina waa i ahi." Ia wa ua hooko iu ko Kijjfckoili makemake. t T a make o Wahanui ma, a lawe ia aofā na pilikua. Hookahi kanaka i o ke kanaka k#'l!«i luu no ia a ualowale, a mahope moe i ka wahine o Kaual, noho iho la lawaia. He mea mau i keia kanaka ke holo i ka lawaia, he kumaupoi kong e holo ai, pela i na holo ana' a pau loa, haohao ka wahine a ninau aku, i mai kela*. "Heaha auanei ka hewa. o keia lawe ana. lui mea hoihoi kk al M Holo hou keia i ka lawaia, e puhi iho ana ka mnkaW Ul<? Vois i moana a pae i Hawali. Olelo aku la koii: ®*Ua nvake o Wahanui a me na kaiwka i Kauai. ;s ka i pi#ele." Kuahaua o Hawaii e hoakoakoa, a e hoonJakaukau|hoou- ' ■'" : : : '. Ii- 1

i n& mai la i nu wua o kii ia Kupakoiii a nio Kauai a pimL e holj> i Hawaii e kii i kn waa I ka waiwai; aohe kane noho, aoh{e wahine, aoho kt iki v o liolo a pau U>a i Hawaii. Oke ia hana ana, ht» iuoa< i make a hiki lakou i Hawaii, pau i ka |uku ia .aehe niea koe,