Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 63, 25 July 1935 — KAAO NO KAIPALAOA [ARTICLE]

KAAO NO KAIPALAOA

(Hoomauia) Ae aku o Kalanialiiloa: "He oiaio ia; o kau io ka hoopaa, he paa kawaha, hookahi waha walaau o ko ka hula." I mai na kanaka makua: "O ka mea paha ia i loaa iaia, aole paha i loaa na mea e ae." Pane mai ke kanaka makua. Kanaka lawaia ua kahuli ka waa, Kanaka lawaia ua kahuli ke ama, Kanaka lawaia ua kahuli ka iako, Kanaka lawaia ua kahuli ke ka, Kanaka lawaia ua kahuli ka pa. "Aia ka makou mea kahuli la e ke keiki hoopaa o Hawaii; i loaa ia oe, ola oe; aka, i loaa ole ia oe make oe." Wiliia ka pou o ko ihu la, Kaa ka la i Kumakena Oo ia ko maka i ke kumu kahili, Poho mai ka wale, Omo aku ko makou akua hoopaa, O Kaneulupo. Pane aku ke keiki: "A loaa ka hoi kau ka ke kanala makua, aole hoi e loaa ka'u ka keiki; e loaa hoi paha ka'u ka ke keiki i nani ai. I ola ai hoi au alua, imi hoi paha au i loaa ole, kau mea kahuli, ola oukou, aka hoi i loaa make oukou ia'u."

Wili ka pou o ka ihu, Kaa ka la i Kumakena, Oo ia ka maka i ka weleau o ke kahili, A poha mai ka wale, Omo aku ko'u wahi akua hoopapa, O Kanepaiki. Pane hou na kanaka makua i ke keiki: A hua, a pane He pane ko ona, He hoolohe ko onei. Pane ke keiki: E ke akua, aina ka maka O na kanaka makua hoopapa nei la e, aina ka maka. Kanaka ohule ua kahuli ka lae, Kanaka makapaa ua kahuli ka onohi, Kanaka oopa ua kahuli ka iwi. Pane mai ke 'lii: "Kahuli paha, pa ka la i ka lae ohule, lilelile ana, mehe puu kauwila ala ka hinuhinu; ka makapaa hoi huli ka onohi elele ke nana mai, ka oopa lole ka iwi ke hele mai, kahuli paha." Pane hou na kanaka makua: Ka waiwai nui a ka halau o ka waa, Ka waiwai nui a ka halau la o ka iako, Ka waiwai nui a ka halau o ke ama, (Ē like me na olelo mua, pela koonei olelo ana, a no ka hoi aku a hoi aku, nolaila, e waiho ia olelo paku-a.) Pane aku ke keiki ma na olelo kilo: E ka ipu la, e ka ipu, O ka waiwai nui a ka ipu la o ka waa, O ka waiwai nui la a ka ipu o ka iako. O ka waiwai nui la a ka ipu o ke ama. Olelo mai na kanaka makua: "Keiki wahahee; pau no ka waa iloko o ka ipu, e laa me ka iako, ke ama?" I aku ke keiki: "Kuku ia ke kapa a kiwaawaa, hahao iloko o ka ipu, aole ia la he waa? He waa ia. Kuku ia ke kapa a iako, hahao ia iloko o ka ipu, aole ia la he iako? He iako. Lawaia ka ia a loaa he ama, hahahao ia iloko o ka ipu, aole ia la he ama? He ama ia." Pili ae la laua, mau mau ae la. Kanaka makua: "Ka aama iki kualenalena, he umi wale ka wawae, ka ino ia e hele nei la, o hala wale, he akamai nui no ka aama, i ka lawe i ka iwi a mawaho, lole i kona io a maloko, pii i uka e kaulai ai la e; kuu ia, he umi wawae, o ka aama e." Keiki: "Ka ula iki kualenaleha. Kaikaina ka ula papa ka inoa ia e hele nei la, halawale; he akamai nui no ka ula, he lawe i kona iwi a mawaho, he lole i kona ioa maloko, pii i uka e kaulai ai la; kuu ia he ula, he umiikumamaha wawae, kuu ia hoi la." Kanaka makua: "Ma Kohala kakou." Nani ku a ke pae puu, Ka nonoho a ka pae puu o Waimea, I lomi ia ka puu maka enaena i ke anu, Moe hoolapuu i ke anu o Puupa. Hoopumahana i ke ala i Wailoa na lima A i Wailoa na lima e. "Make paha auanei e ke keiki? Lawe ae la makou i na lima a pau, aohe lima i koe; make." Keiki: Nani ku a ka pae puu, Ka nonoho a ka pae puu o Kahua e, I lomi ia ka puu maka enaena i ke anu Moe hoolapuu i ke anu o Puuhue, Anu Puuhue i ka hoa ole, Hoopumahana i ke ala, i Makiloa na lima, e A i Maklloa na lima, "Aole ia la he lima, he lima." Kanakamakua: Kauwiki, ka mauna, ke opaipai E kala ia Hina, Kauwiki e. Keiki: Honuiki poo kuekue, lilo i kai e, E e wale mai ai kukala i ko'u aina, Kela kauwa honu iki-uha. Ma keia mau hana a lakou me ke keiki, ua like a ua pai, aohe paa o ke keiki; nolaila, olelo aku o Kalanialiiloa: "E pau ka hoopapa, e ike kakou me ke keiki, e hoaikane, e kalua ka puaa." "Aole, malama o ka mea ia i loaa iaia, aole hoi i loaa na mea e ae, make ia ia kakou, aole ona wahi e ola ai." Olelo aku na kanaka makua i ke keiki: "E hoomaka kakou i ka olelo ma Kona." Ae mai ke keiki. Kanaka: Ka ia kaa poepoe o Kalapana I nai uala aku o Kaimu, Ka ia i ohiu i ka laau, I Kuolo ia i ka pohaku, I nanahu ia ai i ka niho, Ke haa ala ka lau o ka lima, Kuu ia momona o ka inamona He kukui akimona. "Make e ke keiki, ua ohi ae nei makou i na ia momona a pau, aohe ia momona i koe, make, aohe wahi e ola ai e ke keiki." Keiki: Ma Kona ka ia kaa poepoe o Honokohau, I nai uala aku o Kailua, Ka ia ohiu ia i ka laau E kuolo ia i ka pohaku I nahua i ka niho la e, Kuu ia, kuu ia momona, O ka ina momona. "Aole ia la he ia momona, he ia momona, o ka ina." Kanaka: Ke aua ala ka omao, Ke kuululu la i ka ua, No Puna i Keaau, Iwainalo la, No Puna. "Lawe ae nei makou i na mea nalo la pau, aole a ke keiki, make e ke keiki." Keiki: Ke aua ala ka alala, Ke kuululu la i ka ua la e, No Kona i Honalo la e, nalo loa, "Aole ia la he nalo, he nalo loa ia." Kanaka: Ke holo mai nei ka hauna lepo I haleu ai ka lime la e. "Make paha auanei e ke keiki i ka mea lima ole, ua ohi ae nei makou i na mea lima a pau, aohe mea lima i koe, make." Keiki: Ke holo e, ke holo, Ke holo mai nei ka hauna lepo O kiona i Kahauloa, I na Kalama elima la, "Alima, lima hoi ia la." Kanaka: Kuu manu la, kuu manu,

Kuu manu he pinao, A ike i ka wai la hooluheluhe, E luhe ana, "Make paha auanei e ke keiki i ka mea luhe ole, lawe ae nei makou i na mea luhe a pau loa, aohe mea i koe, make." Keiki: Kuu manu la e kuu manu, Kuu manu hooluheluhe o kaunihi, A ike i ka pua manu la hooluheluhe, E luhe ana. "Aole ia la he luheluhe i ka makani, heluhe ia." Kanaka: He hiki wale no ka ke kaunooa i luna, Aohe kumu, hookalai kumu o ka laau, E hiki ana ke kaunooa, "Make e ke keiki, lawe ae nei makou i na mea hihi a pau, aohe mea hihi e koe." Keiki: He hihi wale no ka Punawelewele i luna, Aohe kumu, hookahi kumu he laau. He hihi Punawelewele ia. "Aole ia la he hihi, he mea hihi, e kuhi ana no paha oukou e na kanaka makua kuipilo, o oukou wale no kai ike i ka hoopaa." Kanaka: O Puna nui ana la! Ua wela i ka la e Ua keekeehi a e ka ua Ka muo o ka wauke a! Pili nakeke i ka la e. Pili pee pu i ka la o Puna, O ka noho ana pili i ka lemu, O ka hee pili i na leho nei la e! Pili, he pili i luna, He pili i lalo, pili la, "Aia ka makou mea pili la e ke keikimake paha auanei i ka mea pili ole e ke keiki," Keiki: O Kona nui aina la, Ua wela i ka la e! Ua keekeehia e ka ua, Ka muo o ka wauke a! Pili nakeke i ka la o Kona, O ka haawi pili i ke kua, O ke kamaa pili i ka wawae nei la e. "Pili, aole ia he pili, pili ia." Kanaka: Na puu e na puu, Na Puulena i Kauhako, i Pakini, Lele mai ka okai makani mai lalo o ka lua. He makani lawe i ka waa lawaia, "Uhe, uhe, make e ke keiki." Keiki: Na puu e na puu Na Puulena, i Kahuku. i Pakini, Lele mai ka okai makani mai lalo mai u Kailua, He makani i ke kapa lawaia la e. "Uhe, uhe, aolle ia la i pai? Ua pai." Kanaka: Ke amo ia ae la ka iole e ka pueo, E kela mea make loa he pueo, Make loa, aohe mea ola. Keiki: aole i pau