Ke Alakai o Hawaii, Volume VIII, Number 38, 30 January 1936 — HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI [ARTICLE]

HE MOOLELO POKOLE NO AMELIKA HUIPUIA MAI KA MAKAHIKI 1763 MAI

I ka makahiki 1848, ua loaa mua ae Ia kekahi ano por haku ulula ma ka mokuaina o Kaleponi, a na ia mea i hoopiha nui mai i ua mokuaina la o ka hema me na kanaka [ inai na aoao mai a pau o Amenka. * Aia ma kekahi awawa o Sacramento, i loaa mua ae ai ua pohaku ulaula nei malalo o ka papaku o kekahi muliwai o kekahi hale-wili, U)a loaa aku keia lono nuhou I na kanaka o ka Hikina, a ma kahi o na tausani o na tausani kanaka i hoopiha koke mai i ua aina nei. O ke kanaka mua loa 1 loaa ai o ua pohiaku ulaul-a nei, oia o Marshall, —"Ua lalau aku la ko'ū niau lima ilalo a lawe mai la i ua pohaku ulaula nei; ua hoopiha ia mai ko'u puuwai me ke pihoihoi, ma o ko'n hoomaopopo ana iho he pohaku GULA keia. . „ _ — O ka nui o keia ano pohaku makamae i loaa aku, ua like no ia me ka nui o ka hua-huita; hoiliili mai la o Marshall i ua ano pohaku liilii makamae la.a piha ke puna llllii, a hoomaka jho !a e huli pono i kona āno. Hoao mua iho la oia e hili me ka hamare,-a ike iho la oia he paakiki maoli, nolaila, hoao iho la oia e hoohehee iloko oke ahi, ahe lohi I,oa kona hehee ana. He mau hoao e ae kekahi ana i hana ai a hoomaopopo iho la oia he pohaku gula oiaio keia. Nu'Hoa o keia ano pohaku ulaula i loaa ae ma ua apana aina nei. Pau aku la ka hele ana a kekahi poe kanaka ma ka lakou mau hana maamau iho, a hele nui "mai la e ohi a e huli i keia ano pohaku makamae. 0 keia nuhou o ka loaa ana ae la o keia pohaku ula- , ula,-a laha aku la ia me ka hikiwawe loa ma na mokuama e ae apuni o Amenka, a hoomaka mai la ka lahui holookoa e nee mai no ua aina la. He elua alahele e hiki mai ai no keia aina, oia h<}i, he hookahi ma ka aina, a he hookahi ma ke kai mai ma ka aoao o Cape Horn» Oka poe e hiki ke uku iko lakou mau uku moku, holo mai la lakou maluna o na moku, na ano moku like ole e hiki ana ke lawe mai ia lakou no keia aina, a ua ohi na ona moku i ka pomaikai iloko o ia mau makahiki i hala ac. • " O ka auhau o ka hele ana mai maluna o na kaaahi, he emi loa, nolaila, ua hiki i ka poe ilihune ke hele mai maluna ona kaaahi. 0 kekahi poe, ko lakou ohana hoiookoa, ame ko iakou mau pono hale apau, hookau aku la ja mau mea apau maluna o na kaa nunui kaahele, a hele mai la rtia na alahele kūahiwi a hiki mai no ua aina la a ke gula i hanau ae la. O ka hapanui no nae, o na kane no ke hele mai ma keia ano huakai, a he huakai nui maoli no ia e hēle mai ai. Ua ike no na kanaka e hele mai ana ma keia huakai, he nui nō iia popilikia mamua o ko lakou hiki ana maF no keia wahi, aka, a aa mai no lakou e hele, me ka nana ole a« i n& popilikia o ke ala, o ke ake hookahi wale no iloko 0 ko lakou i'.niauma, o ka hiki mai no ua aina nei a ke aloha 1 noho «i. O na popilikia e ae i ike ia ma ke kaahele ana māi maluna o na kuahiwi, a maluna <t Tia aina panoa, oia hoi ka halawai ana mq na holoholona hihiu o ka mauna'i kekahi Hl&nawa, e lilo aku an? ke ola o kekahi mea, aka, o kela mea hookahi iloko o ko lakou umauma, pale wa!e ia ae la no ia mau popillkia apau a nee mai la no ka huakai no imui.' ī kekahi manawa, aole he loaa o ka wai ia la&Ōe e inu af, a e hala ana ia lakou he mau hanen mile, mamua o ka loaa ana he wahi ponaha wai e 'lawa ai no ko lakou inu ana ae ia manawa. Ua olelo ia maloko o keia moolelo, iloko o ka makahiki 1849, ua hoomaopopoia 'na alanui o loko o ke kuahiwi me ! na kaa lawe-ohua kahiko i pau i ka nahaha ma ke alahele, ka iwi o na holoholona ame na kanaka i pau aku i-'ka make. lloko no nae o ia manawa pu, he lehulehu loa no o na kanaka i hiki aku no ka aina eli «ula. 1 Ma ua aina nei i loaa ai ia lakou he ano hou o ko lakou ola ana. He aina o Kapalakiko ia mau la me na hale pe'a wale no, a e moe ana na kanaka ma ka papahele, maluna; o na pakaukau, a ma like ole no e haule iho ai ! oko īakou mau kino no ka hooluolu ana. E hoopiha ia: ana ke awa me na ano moku like ole, a o na sela apau i liolo mai ma ke ano luina, ua haalele aku lakou i ko lakou mau moku, a pau nui mai la i ka eli gula. Aole e loaa kekahi kanaka luina e hoihoi aku ai i kekahi moku no kona wahi i holo mai ai, a maloko o keia awa i ku ai kekahi poe moku a hiki i ko lakou popopo ana, a o kekahi o keia mau moku, ua hana ia iho la ia i hale paahao no ka poe hakihaki kanawai, no ka mea, ua koho iho ia no na kanaka i mau luna āupuni no iakou no ka hooponopono ana i ke ano o ko lakou npho ana, a e loaa ai ia lakou ka maluhia, Hui ae la na kanaka mai na alahele like ole mai o ka honua nei a he hookahi ka paaua pu ana, a aia hoi ke gula na na mea apau. īloko o 40 makahiki, ua loaa ma ka mokuaina o Kaleponi ka waiwaii'o o ke gula he huina 01 loa aku maluna o na biliona dala. Ia mau la li'u wale aku la, aole he mea hou ka loaa ana i ke kanaka hookahi ka huina waiwaii'o o ke gula i ke tausani dala, a i kekahi manawa e loaa ana i ke kanaka hookahi ka huin|g| elima tausani dala. Pii ae-la ke kumukuai ona mea apāu, e like ala me keia: Kumukuai nō ka barela huita palaoa i wili ia, he $50 dala, kumukuai no ke kopala he ?10 dala, no ka palule he f4O dala, no ka ihoiho kukui he |3 dala no ka ihoiho hookahi, no ke pola kope ame elua apana palaoa me kekahi apana puaa-hame lahilahi a me hookahi hua-moa he ?3 dala, a e hoopiha mau ia ana keia mau haleai'na mai ke kakahiaka mai a hiki i ka poeleele ioa ana. 0 ka hapanui o keia poe kal&ka eli gu!a. he poe kanaka opiopio, he ikaika a he ola kino maikai, a he poe malama no hoi i ke kanawai ame ka maluhia. Iloko o Sepatemaba o ka makahiki 1849. ua kahea ae " la iakou i kekahi halawaī makaainana nui, a maloko o laiia i hana iho ai lakou i na kana'wai i kupono ia lakou, a e like me ka mea i loaa mai ia makou, iloko o ka makahiki v 1850, ma'ke apono ana mai a ka khaolelo nui, ua ae ia aku o Kaleponi e komo aku iloko o ka uniona. Ua kue ia mai no o Kaleponi i ke -komo ana aku iloko o ka uniona, malalo o ke kiimu no kona mamao loa mai Wasinetona mai, no ka mea, e olelo ana ka poe kue, pehea la e hiki aku ai na kanaka e koho ia ana no ka aha- " olelo? E hoopau nui loa ana lakou iko lakou manawa $ta ke kaahele ana mai. a ua piha no hoi ke alahele me na piHkia he nui. Aka, iloko mai nae o ka makahiki 1852. i iiooholo ai ka ahaololo e haawi ia aku na aina i kokahī t»au ahahui. a e kukulu' af keia mati aliahui i n$ hale like ole, a e nonoi pu ia aku ana na ahahui kaaahi e hoomoe, ; ia i mau laiina kaaahi a hiki aku ma keia mau aina hou. |r (AoJf i pau.)