Ke Au Okoa, Volume I, Number 6, 29 May 1865 — Page 3
Ka Make ana o ka Heihei Lio ma Oahu.
Ma na malama i hala'e nei, ua ulu nui loa la heihei lio ma keia mokupuni; ua hoomakaia ma Waialua, a ua huliamahi na kanaka a pau o Waialua mamuli o ka heihei lio, a o mai ka hope.
A liuliu wale na la o ka heihei ana ma Waialua, hoomakaia ka heihei lio ma Ewa, a e like no hoi me ka punihei ana o ko Waialua poe, pela ko Ewa ; a, na Ewa a me Waialua, i hoala mai i ka heihei lio ma Honolulu nei. Heihei no i kekahi mau ahiahi aole i pane wale ia'ku e ke Aupuni, no ka mea, aole no paha o ke Aupuni makemake hoonele loa i kahi, e hoohala manawa ai kona poe kanaka, ke kuakahi ka hana ana , aka, aole nae pela ka hana ana a ka poe e hiaai ana mamuli o ia hana. Ua kupinai ka heihei ana i kela ahiahi, keia ahiahi, a ua lilo ke kahua keikei lio, i wahi e halawai ai na ipo,a i wahi hoi e haiamu ai na kanaka o na ano a pau--mai ka poe oo, a hiki i ka poe opioopio loa; o na kanaka hana o na haole, ua haalele koke i ka hana ma ka hora ekolu, a me ka hora eha o ke ahiahi ; a hele aku la i ka nana heihei lio--o kekahi poe, he poe kuke, a o kekahi hoi he poe kuene, a he poe malama lio, a malama kaa paha, a i ka wa a na haku e makemake ae ai i ko lakou poe kanaka, a huli ae, ua hala'ku la i Kulaokahua, i ka heihei lio. Ua hoomanawanui no kekahi poe, a ua ao malie aku i ko lakou poe kanaka , aka, ano ka maliu ole ia mai, a no ka hoopapau loa o na kanaka paahana mamuli o ka heihei lio, nolaila, ua hoopila lakou i ka manao kaniuhu imua o ke Kiaaina o Oahu, a me ka Ilamuku o ko Hawaii Pae Aina, W. C. Parke, Esq. A i ko laua lohe ana i na ino lehulehu ma ka haalele ana o ko lakou poe kanaka hana, nolaila, ua kau koke laua i ka hookapu ana maluna o ka heihei lio, aole wale ma Honolulu nei; aka, maka mokupuni holookoa.
E ninau mai paha auanei kekahi poe, maheala ke Kanawai, e hiki ai i ke Kiaaina o Oahu, a me ka Ilamuku o ko Hawaii Pae Aina, ke hookapu i ka heihei lio? Eia ka makou pane malaila. Akahi: E nana iho ka poe e ninau ana i ka Pauku 2 o ka Mokuna XXVII o ke Kanawai Hoopai Kaeaima, penei no ia:
"PAUKU 2. O ka mea hooholo i kekahi lio a i kekahi holoholona e ae paho, a i ka mea hooholo, a i ka hooholo kaa me ka ikaika a me ka manao ole i ka pono o hai, aole nae i hoopilikia ia ke kino o kekahi ma ia hana ana, alaila e hoopaiia no oia ma ka uku dala, aole emi malalo o na dala elima, aole hoi e oi aku mamua o na dala hookahi haneri.
He mea maopopo loa ma keia pauku, ua pili no ia i ka hooholo nui ana i na lio ma na wahi a pau, a aole wale o ka holonui ma ke kulanakauhale o Honolulu a me na kulanakauhale e ae i keia aupuni ka mea i pili ia pauku o ke Kanawai, aka, o na holonui no ma na wahi a pau. Elua: O ka piliwaiwai, ua maopopo no paha ke Kanawai i na makamaka ma ia mea. Ekolu: O ka Palaualelo, e nana i ke Kanawai Hoopai Karaima, ma ka mahele 9 o ka Pauka 2, o ka Mokuna XXXVIII, "no ka poe aea a me ka poe haukae," a penei na olelo o ua pauku la: "O ka mea haalele wale i kana hana, hoomaunauna i ka waiwai loaa, aole hoi imi i ola no ko ka halo ona." A he nui no hoi na Kanawai e ae i pili ai i ka poe e hele wale ana e luakaha ma na kahua heihei lio.
E haalele kakou i ke Kanawai, a e nana kela mea keia mea ia ia iho, a me ka pono nui ana e ohi ai, mamuli o ka hele ana i ka heihei lio. O ka mea kihapai, i na oia e lilo ana ma ka heihei lio, e amu ia ana ka momona o luna iho, e lilo no ia i mea ole, no ka mea, aohe mea nana e hooponopono, a e waele ao i ka weuweu, ua lilo loa i ka heihei lio.
Eia no hoi na poino nui i loaa mai mamuli o ka heihei lio; ina paha e hele kekahi kanaka me ka manao e lio ana oia ma ka heihei lio, aka, i ka hele ana nae a pili, heihei na lio, a eo aku la i ka mea e, o ka hoku iho la no ia, a malia paha he wahine no kana e noho ana i ka hale, me na keiki, a ua nawaliwali paha kekahi o lakou, a no ka lilo ana o ke dala a ka makuakane, a kaikunane paha, i ka piliia i ka heihei lio, nolaila, ua hiki ole ke kuai ai, a i laau paha e hoola ai i ka nawaliwali o kekahi keiki, ano ia mea, ua haehaeia ka opu o ka ohana no ka pololi, a ua pilikia hoi ke keiki me ka hiki ole ke lapaau ia, no ka lilo e ana o ke dala i ka piliia e ka makuakane, a kaikunane paha, a o ka poino iho la no ia; a no ia mea, he poino manawakolu kai ilihia mai iluna o kou ohahana a me oe iho, mamuli o ka hana au a ka mea hookahi. Aole oia wale ka poino au i hana'i e ka mea puni heihei lio, no ka mea, aole o oe wale iho kau mea i hoilihune, aka, o ke Aupuni kekahi iilihune mamuli o kau hana. No ka mea, ua ikea maopopoia, o ka ilihune o na kanaka o kekahi Aupuni, o ka ilihune pu no ia o ke Aupuni. E ninau ia mai paha auanei o kekahi poe, heaha ka ilihune o ke Aupuni? Eia hoi paha, o kou lilo hoi e ke kanaka i ka heihei lio me ka pili waiwai, haalele oe i kau hana, hoopilikia oe i kou ohana, ma ka hookau ana'ku i ka nele a me ka pololi iluna o lakou, mamuli o kou haalele ana i kau hana imi loaa i aeia e ke Kanawai, a me ka haalele paha i ka mahi ana i kou kihapai, a lilo i ka piliwaiwai ma ka heihei lio. He mea makehewa ia kakou ke olelo, "aohe hana," no ka mea, ua nui kupono ka hana e hoolawaia'i na kanaka a pau o keia Aupuni; a o ka hoike maopopo o ia mea, oia no ka hooholoia ana o ke Kanawai e ke kau Ahaolelo i hala iho nei, e kokua ana i ka lawe ana mai i na poe paahana o na aina e.
He nui ke gula e moe nei iloko o ka lepo o Hawaii, a aia ia ke waiho nei me ke kuli i ka lima o ke kanaka e kii aku ia ia, a oia gula, oia no ka lepo momona i ko Kakou mau mokupuni nei ; aka, pehea la kakou e hiki ai ke kii aku'i ke gula i kahi i hai muaia ae la, ina kakou e hele ana, a e hoomahui mauana mamuli o ka piliwaiwai ma ka heihei lio. Aole e hiki, he ole loa no.
Nolaila, e na makamaka, e like hoi me ko oukou haaheo ana i ko oukou hiki ana ke olelo ae, he poe keiki oukou i hanau i Hawai nei, a me ko oukou haakeo pono ana, me ka i ana iho, he mau mamo oukou na na poe i hele pu malalo o ke Alii Koa Kaulana Kamehameha Nui, iloko o na kaua kaulana ana i hoouka ai, ia ia i hoohui ai i keia mau moku, pela hoi oukou e aloha ai ia oukou iho, a me na mea makamae a ko oukou mau puuwai, ma ka hoomake loa ana'ku i ka piliwaiwai ma ka heihei, a me na hewa e ae no a pau, i olu ai makou--a e huli lokahi ae kakou a pau ma ka imi loaa ma na hana kupono, i lilo ai kakou i poe e uha-i ole ana, aole i na Kanawai wale o ka aina, aka i na Kanawai lohi ole kekahi o ka MEA MANA LOA; a i ohi ole ai kakou i ka hua ohaha o ka hoka a me ka hoaa.
No ka hoopioia'na o keia hana ino o ka heihei lio, nolaila, ke hoopuka nei makou i ko makou maoalo nui i ke Kiaaina o keia Mokupuni, oia pu ka Ilamuku o ko Hawaii Pae Aina; a, e oluolu pu hoi makou, ina e hoopili mai ana na Kiaaina a me na Luna Makai o na Mokupuni e ae i ka laua hana, ke hikiia ko lakou mau mokupuni e keia hana hoopapalaualelo kanaka, o ka heihei lio
Hookae i ke Kuauhau Alii.
E KE AU OKOA; Aloha oe .--Ua ike ia ma ke Kuokoa, o ka la 4 o Mei i hala aku nei, ka oiaio ole o ka mea i hoolaha mua ia no ke " Kuauhau Alii." Nolaila, ua puka mai iloko o'u ka manao e pane aku ia S. N. Haleole, o hooki i kona hoolaha lalau ana, ina oia ka oiaio o ka S.M. Kamakau, alaila, e oki pu laua, a mai kamailio a hoolaha aku ma ke akea ma ke ano paewa a pololei ole hoi.
Aole au i aoia i ka mooolelo kuauhau, aka, na kela mau haina inoa mahope loa, penei:O Kiwalao, Kekuiapoiwa, Keopuolani, a me Liholiho na keiki. Aole pela ko'u lohe ana, no ka mea, o Keopuolani no ko Liholiho makuahine, a o Kamehameha a me Ulumaheihei na makuakane, aole o Kiwalao, no ka mea, ua make kahiko aku o Kiwalao i ke kaua ia Mokuohai ; a ua oleloia, e noho ilihune ana o Kamehameha me kana wahine o Kalola paha ia wa? Mamua iho o ua kaua la ma Halawa, i Kohala Akau, a he nui na makahiki ma ia hope mai, alaila, loaa o Keopuolani i Maui, he opiopio loa, mamuli o ka Kiwalao kauoha ia Kamehameha i na la mamua iho o kona make ana, nolaila, penei ka pololei loa:
Kane Wahine Keiki.
Kiwalao, Kekuiapoiwa, Keopuolani,
Liholiho,
Kamehameha, Keopuolani Kauikeaouli,
Ulumaheihei, Nahienaena,
O keia ka oiaio, a oia no kai loheia e ka poe opiopio e noho nei, nolaila, aole no e hiki ia oe e Haleole ke hana i keia mea nui, no ka mea, hewa ae nei ka mea e ola nei ka poe i ikemaka, aiwa loa aku la paha olalo loa'ku. Me ke aloha i ka milimili a ke Aupuni.
Na KAUINUI.
Hamakualoa, Maui, Mei 11, 1865.
Haina o na ninau A. Kalauli.
E KE AU OKOA E; Aloha oe --E oluolu oe e hoike ae i na haina o na ninau a A. Kalauli, i hoopuka ia ma ka Nupepa Kuokoa, Helu 21, o ka la 25 o Mei nei, a penei no ia:
1. Heaha ke ki o ka Enekinamahu o ke kanaka?
Haina. He Uhane.
2. Heaha ka hewa a ke Akua i ike ole ai?
O keia ninau, aole he haina.
3. Heaha ka hoeuli no Adamu i pono i ka manao o ke Akua no ka Lahui ?
Haina. He hana pono.
Oia na haina a'u noonoo ai, me kuu kanalua ole.
S.V. KALAUHINA.
Kaumakapili, Mei 26, 1865.
KA LA HANAU O KA MOI WAHINE O BERI TANIA
I ka Poakolu o keia pule i hala ae nei, he la nui ia no na haole Beritania o Honolulu nei, no ka mea, ua hoomanao ae la lakou o ka la hanau no ia o ko lakou Moi Wahine aloha i mahalo nui ia e ko ke ao nei a pau, oia o VICTORIA. Ua haawiia ka ahaaina ma ka hale o Kimo Pakaka e ko Komisina Beritania e noho nei, o W.L. Green; Esq. Ma ka hora 1, malaila i akoakoa ai na keiki Beritania a me ka poe e ae he nui, ka poe hoi i poloaiia, a ua olioli nui a hoolealea ia lakou iho. A o ka moku o Mr. Wale, oia ka Prince, ua hoonaniia me na hao he lehulehu. A i ka po ana iho, ua nui na hana lealea e ae a makou i lohe ai. E ola ka Moi VICTORIA o ke Akua!
MAAUAUWA.
Ua ike ia iho nei i kekahi poe kanaka maoli e kuai liilii ana i na lole a me na mea e ae ma kau hale a me na alanui o ke kaona, aole nae he palapala ae ko lakou e maauauwa ai i na mea oia ano. A i keia mau la iho nei ua hoopiiia kekahi kanaka no ia hana kanawai ole, a ua hoopaiia $10. E ao, e ka poe maauauwa.
NU HOU O NA AINA E.
Mai kaumaha ka manao o ko makou poe nana e hiipoi nei, a e hookipa mau nei ia makou i ko oukou mau ipuka a holo me ka oluolu a me ke akahai; no ka uuku loa o na mea hou a makou e hoolako aku nei no ko oukou heluhelu ana; he hopena no ko makou ma ka pakole ana i na auhau, oiai i keia mau ia i kunewa iho nei aohe ku moku mai, mai Kapalakiko. O ka moku lawe leta Cometa, kai ku mai i kela la pule aku nei, a ua hai aku no hoi makou i ka nu hou ano nui i lawe ia mai e ia. Aka, aohe makou e kuu loa ana i ka nele ana i na mea hou, mea paha he mau wahi mea no koe o ko makou mau holowaa, a huli iho kakou.
Ka holo ana o Jeff. Davis.
Ua hiki ae ka lono i Wasinetona aia o Jeff. Davis, (Peresidena o ka Hema) ma ka hema o Karolina Hema, oia a me kona poe ukali; I ka la iwakalua iho nei o Aperila i Macona o Gen Wilson, a e hoomau ana ia i ka paku aku i ka Hema holookoa o Georgia, nolaila, aohe poha e u wale, paa mai ua Kapena la o ka poe kipi. Ua oleloia aole e halo kona mau maka i ka uliuli lipolipo o ka wai o Missisippi (ka makuahine o na muliwai) mamua o kona lawe pio ia ana.
Ka haawi pio ana mai o Kenela Johnston.
Ua hai aku no makou no ka haawi pio ana o Keneta Johnston, a eia malalo nei na puali a me na Kenela malalo ona i haawi pio mai. Ka puali koa o Karolina Akau, malalo o Kenela Bragg. i ki ia ai i ka pu e Kenela Johnston, no kona kue i ka haawi pio ana. Kapuali o Karolina Hema, Georgia, a me Ferotida malalo o Lutanela Kenela Hardee a me Mekia Kenela Hobb. Ua manao o Johnston aole e haawi pio aku a kaa o Davisa ma kela aoao o ka Missisippi alaila haawi pio, aka ua kono koke ia mai kona kulana e haawi pio aku. Ka nui o na Kenela i haawi pio aku he 66 a penei ko lakou mau kulana: He 3 Kenela kiekie loa, 5 Lutanela Kenela, 20 Mekia Kenela; a he 38 Biregadia Kenela.
Ua haawi pio aku no hoi o Kenela Morgana a Kenela Hobson; he 105 alii koa, a he 1,000 poe koa; a ma kekahi wahi aka no hoi ua haawi pio aku no hoi i ko Hobson; mau alii koa he 1200 poe kipi. Ua pau loa ka noho ana a na koa kipi ma Kenetuka.
He mea hou no kii hopu a me ka make ana o Booth.
Ua lawe mai i na olelo a ka mea nana ia i ki i ka pu, a penei kana: I ka lohe ana o ke alii ae maluna o'u o Lieut. Doherty, aia he mau kanaka i like loa ko laua helehelena me Booth ma, ma kahi e kokoke ana i Bowling Green, ua holo koke aku la makou a kokoke aku ilaila, ua hopuia kekahi kanaka e makou o Gelt kona inoa, ua hopuia koke ia ua kanaka nei, a oia no hoi ke kanaka nana i a lo mai ma keia aoao o ka muliwai Potomac. I ko makou hiki ana aku, ua kahi ia aku ia e haawi pio mai, aole ia i ae mai; Aka, olelo mai ia "Ina oukou e makemake ia'u e lawe koke no." I ka hora ekolu o kakahiaka nui, ua puhiia ka hale i ke ahi, a iloko o ke okooko o' ke ahi, hoao mai la ia o puka iwaho aka, ku koke aku la ia i ka'u pu, malalo iho o ke kumu pepeiao, a elua hora mahope iho,ua make oia, me ka olelo mai e hai uku i kona makuahine, "Ua make au no ko'u aina."
I ka lohe ana o kona kaikuaana, aia kona kino kupapau ma Wasinetona, kii mai la ia e lawe aku, aka, ua hoole ia aku, aole i loaa. Ua kanu ia kona kupapau ma kahi e hiki
ole ai i na maka ke ike.
Haunaele nui ma Waimea.
E ke Au Okoa—Aloha oe :
Ua ike paha ka lehulehu o kaua i na mea hana ia ma Waimea nei ; no na haunaele a kaua o ka Ekalekia : ke mau nei no keia haunaele nui maanei, mai ka Malama o Maraki a hiki wale i keia wa.
O ke kumu o keia haunaele mau ana, o Kauai a me Kalalau, o laua no kanaka ino loa maanei o makou nei, aka, ke hoolaha nei lakou ma ke Kuokoa, no na mea i hana ia ma ka Poaha, oia ka la 27 o Aperila, a ke olelo nei ka mea nana i hoolaha ma ke Kuokoa o ka la 4, o Mei no lakou ka ia la, ke hai aku nei makou aole makou i lohe iki pela, no lakou ia la, aka, o Rowela ka mea i kahea aku ma ke akea, i na hoahanau, a me ka poe makemake e hele mai, mai Hanapepe a Nualolo a Niihau, ma ka hora 10 oia la.
Nolaila, i ka hiki ana aku o ka lehulehu o na kanaka he nui wale, ua pane ka hale pule ia Kauai ma, me Kauka o Koloa, me Kuaea Oahu, me he mea la he keakea no ka lakou hana, aka, ua kali no ka aha kanaka mawaho a pau ka lakou hana; a ua hiki no hoi i ka manawa i kahea ia ai. A o ke komo no ia o na mea a pau; Eia hoi, ma ke kau Jiure iho nei ua hoopii aku o Rowela i ka Luna Kanawai Kiekie, a ma ka Loio Aupuni, e hoihoi mai o Rowela nona no ka hale pule, aole kekahi mea keakea hou malaila, a hoohaunaele hoi. A ua kauoha ia mai hoi o Rowela; e pai i kekakahi palapala hoolaha mawaho o ka hale pule. E hai ana ua kapu loa ka hale pule; aole mea komo a hoohaunaele.
Nolaila, ua hana aku o Rowela pela, me ka hoonoho aku ina luna malama i ka hale pule, oia no hoi na haku waiwai o ua hale pule nei. Ia manawa a lakou e kiai ana, hiki mai la ka Powa nui o ka Homa, oia o Kauai; me kona poe alihikaua powa a pau. Oia hele mai no o ua powa nei a ike i ka palapala hoolaha, e kau ana mawaho o ka halepule, ka nana no ia a ike paha, ua papa ia, o ka haehae no ia, pau i ka haehae ua palapala nei, o ke kii noia, ki i ka puka o ka halepule, me ke kui ino aku, a kulai aku hoi i na kiai e ku ana ma ka puka me kona lima ikaika, a ua eha paha kekahi o lakou, no ka puka o ka hale naha pu ae la, a haki liilii ka pukui e wili ae ai o ke ki, a o ka lua o na powa, oia o Kalalau, ke ku nei oia a kahea me ka leo nui, penei: "E kaua, a e hookahe koko Kakou i keia la."
Nolaila, ua kuu hou ia ka puka no lakou e like me na la i hala ae mamua, ka Rowela mua, a pau, o Kauka ma iho. Pela no i ke ahiahi, eha pule ma ka la. Ea, heaha la ka hope o keia hana ? Aole kakou i ike i ak manao o ke keiki puukani o Maleka, ke moe malie nei kona manao e like me ka wai dala, aie a hiki mai ka ino nui, alaila, e pii auanei i luna a ilalo. Pela paha auanei ka hope o keia.
Nolaila, ea, o ka naauao o kanaka Hawaii; ua like no ia me ka laau i kaau ia ma kahi papau o ka lepo, kupu ae la no, a hiki mai ka la ua maloo koke.
Nolaila, ke ku nei o Rowela me ka manao a ke makau honua nei lakou me ka weliweli nui.
G.W. AALONA.
He Huakai Makaikai ia Koolau.
HELU 1.
E KE AU OKOA ; Aloha oe:
I na pali Koolau makou i keia mau la aku nei, a ua ike makou i na mea maikai he lehulehu wale ma ia aoao o ko kakou mokupuni maikai nei ; a no ka manao ana, he nui wale na mea maikai i ikeia e makou, i kupono a i makemake ia paha e lohe, e ka poe lehulehu wale e lawe ana i kou kino, nolaila ko makou houluulu anu i ka makou mau mea i ike pono ai malaila, ma keia mau wahi lalani manao mahope iho nei.
I ko'u la i hele ai me ko'u hoa hanohano ke keiki makahiapo a kekahi Kuhina o keia aina, he la maikai no ia. Ua hoea ae ka la maluna o Puowaina, a ua kahiko ia e na ao ukali lani, e hookelekele ana ma ke alo iho o na ao uli; e pa mai ana no hoi ka makani Akau Hikina o ka aina, e ahai pu mai ana no ia wa iho la no i hoomaka'i ka hele ana i na pali hauliuli o ke Koolau. Kau-pa wale aku no ka hele ana a hiki i Maemae, a ilaila i haliu mai ai ka maka, a nana mai i ka aina a ke aloha i noho ai; me he mea la nae, e kaua ae ana, "E i ala hookuli e! Hoi mai no kaua." Ua ane iho no ka manao e hoopupu, e oe hoi e hihi, o ke kono ae a loko, nolaila ana a hiki i
KA PALI O NUUANU.
I ka hiki ana ilaila, pau loa kahi manao kaohi o hope, no ka mea, ua hooinuia mai na onohi i ka nani o na pali hauliuli o ke Koolau, me ka uliuli pu hoi o Kaneohe, a me na aina o pili ana. Alawa ae na maka ma ka Hikina Hema, ike ae la ia Konahuanui, e ku hoohahale ana ma na poohiwi o ke ao lewa, me ka inu pu hoi o na ipuka-ihu i ke ala onaona o ka hala o Kekele. A i ka hoahele ana ae o na onohi mai ka Hikina a ka Akau ponoi, halawai hou mai la na kiionohi, me kekahi pali i kapaia o Keloiakeanuenue, a ike pu aku la hoi i ka ohuku o Ulupau a me Kua aohe, e he mau ao opua i ka lewa ; mau ae no na onohi i ka nana hele ana, a aia hoi, halawai koke aku la me ka puu i kapaiia o Hawaii Loa; i ka nana ana'ku ia ia me he mea la e hilinai ana oia iluna o na poohiwi o Mololani. O keia mau wahi a pau i haiia ae la maluna, ka uliuli maikai, a ma kekahi mau wahi no hoi, he mau kipona lepo ula, me he mea la i hoike ia mai ia lepo i kumu e ikea'i ka nani hiwalua o na mea ulu e hoopuni ana ia mau wahi. O ka moana hoi, ua kuakea, me he mea la ua hoonaueue ino ia kona moe malie ana--luaole nae kona nani i ka nana ana; ua like loa kona ano ia manawa me ka po hoku kinikinii, ka pu-a mai o ka lilelie o na hoku ma na poli o na ao uli, pela i pu-a mai ai, ke keokeo o na hai-na ale, ua like me na opua hau o ia muliwai, he wa e ikea ai, a nalo loa aku la. I ka alawa ana ae hoi o na onohi ma ke Komohana, halawi koke ae la me ka mauna o Eleao, ua kahiko ia kona poo a me ko Konahuanui, e ka ohu, me he mea la he la hoohalikelike ia o na mauna ko laua mau kahiko, no ka mea, o ka ohu ko laua lei poo ma ia la. Nanea loa no na maka ilaila, a i puiwa ae ka hana o ka manao, eia iloko o ka hala o Kekele kahi i hele ai--wikiwiki aku la ka hele ana a hiki i Kaluaokeahuawa, ma Kaneohe, kahi i ku ai o ka hale o na Luna hana o ka wili ko o Kaneohe; i ke kipa ana'ku i ka hale, loaa koke iho la ia'u a me kuu hoa na hua olelo o kekahi mele a kakou, oia hoi o
Kipa'ku oe, ua hala i Makaakalo,
Oi--a no au a Alenoho Kahale--nana o ka huikau a ka lehua,
O ka lalau a na pua i ka wai,
He wahine kane pua na ko Puulena,
Ina no la i ke kai o Puahoa--e.
He hoa ia nei, o ka nuhanuha ka hewa,
He haka nele wahi a ka olelo,
He lola ia nei,--
He hepa na ke 'Li--i--e.--"
No ka mea, i ke hiki ana'ku ua pau na kamaaina i kahi i hele ai, a o ko ku halo wale iho no i Makanani.
A keia pule ao, hai aku au i ke ano o ka noho ana o na kanaka o ia aiha, a me ke ano o ka ulu ana o na mea kanu.
POE WAHINE PAHA.—I ke kakahiaka o ka la inehinei, oia ka la pule, ua hopu ia kekahi haole, o Wm. Bu ka inoa, mamuli o ka hoopi holina a Kama k , ke kaikunane o Naaliokanaloa, he kaikamahine ia ua aneane ewalu o kona mau makahiki. Ma Kauluna, kahi i noho ai me kona makuakane o Papa. Olelo o Kama, ua lohe mua oia i ka uwe leo nui ana o kana kaikuahine, a holo aku oia a nana iloko o ka hale, o pue ana ka ka haole ia Naali. Ia manawa, makemake ka haole e haawi ia Kama he $11, e hoopau i kona holina ana; aole i ae o Kama, a ua hoopaa ia ka haole ma ka Halewai, a i keia kakahiaka e hookolokoloia'na ma ka aha Hoomalu.
KE KUHINA WAIWAI.--Ua lohe makou, a i keia ahiahi, e holo ana ke Kuhina Waiwai, o Hon C. DE VARIGNY,i Maui, mamuli o na hana aupuni, a i mea hoi e hooluolu ai oia me kana wahine i mahaloia.
NINAU--E na makamaka i maa i ka olelo Hawaii, e hai maopopo mai ia makou i na inoa a pau o na makani ma ka kakou olelo.
He Kanikau Aloha no Kamakaokalani.
Kanikau he aloha nou e Kamakaokalani,
I make aku nei i ka la umikumamaono o Mei,
I ka makahiki hookahi tausani ewalu haneri me kanaono kumamalima,
Kuu keiki mai ke ua Kuao i ka moana,
Mai ka ua nihi mai makai o Mokolea,
Kuu keiki mai ka ua koko ula e nee ae la i ka moana,
Mai ka ua lelehune Koiawe la i na pali,
Aloha kuu keiki o na pali o Kaukini,
Huli a ka uhane nana ia Puukone,
ku paa mai a luna o Eke i ka ohu,
O ka huli haaheo a Maunakini i ka malie,
Aloha ia uka a kaua i pili ai,
I pili ia o kaua ka ua me ka la,
Ka la wela o ka Makalii me ka ua o ka hooilo,
Uwe helu mai o Wala,
Aloha ino no kuu keiki,
Kuu hoa noho o ka hale o Halelono,
Hoa koolau kanaka o kahi mehameha,
Ua haalele mai oe i ka pili a ka makua,
Ua hele aku la oe i ka hoa pili o ka wahine,
Ke ala hiki ole ke ana aku,
Haalele mai oe i ka hoa pili o ka wahine,
I pili ia e olua na po loloa o ka hooilo ke moe,
Akahi a pau ka olua pili ana, ua hele oe,
Auwe i kuu keiki--e. Aloha ino.
MRS. WALA.
Uwe haalipo mai ana o Luale,
Aloha ino oe e Kamakaokalani,
Kuu keiki o na pali huli lua o ua aina nei,
Kuu hoa o na pali o Mana me Makamakaole,
I pili ia e kaua ia mau pali i kou wa e ola ana,
Aloha ae au o ko kino i ka nalu ana,
Ko kino wailua hana i ke ao uli,
Kuu keiki o na ale o ka moana,
Ka moana kai lipolipo o Alenuihaha,
Aloha ia moana i alo ia e oukou,
Me kau wahine me Miliama,
Aloha na pali o Waipio i Hawaii,
A oukou i makaikai pu ai,
Na pali aloha a ko laila kini,
Ale aku ka uhane o ka nahele poho o Mahiki,
Kuu keiki o ka makani anu he Kilioopu,
Hoopumehana i ka poli o ka makua,
Nou ka uhane paniuma makai ae o Pakake,
Auau ka uhane i ka wai huihui e Lapaiki,
Aloha maua o ko noho ana i Waihee,
I ka hana ku makahiki a Hulipahu,
Ua hooko ia no kou makemake,
Ua ahai ke Akua i kana puolo o ka uhane,
I aku maua na makua i ka leo o ko ala,
Mai hele oe i ka hana ku makahiki,
E noho mai oe e nana ia maua,
Oiai ko kino e ola ana,
O oe ka uhane i nalo iho nei,
I palamimo iho nei oe nalowale,
Nou ka uhane i ka la hiki ma Haehae,
I ka ulu wake o Wahinekapu,
I ka la kowelo i ka ilikai,
Ke noho nei maua na makua me he kaumaha,
Me ka luuluu pio ole i ke aloha,
Ka mea minamina ua hala aku,
Auwe! kuu keiki--e. Aloha ino.
MR. LUALE.
E i aku nei paha oe i ke ala ula a Kane,
I ke ala huki kaula a Makalii,
Ke hea la i ka pali o Kalalau,
A Kalalau o kai i ka pua o Kamalii.
Paoa i ke ala a me he ipo la,
Kuu kane i ke anu me ke koekoe,
Hooihoiho no i ko Palule,
Kanikau la he aloha nou e Kamakaokalani.
Kuu kane mai ka ua kualau i ka moana,
Kuu kane o ka aina popoi i ke kai i na pali,
Kuu kane mai ka ohu kokolo mai i ka mauna,
Kuu kane o ka moena haona ole o ka uka,
Malu kau i ka lau o ke kukui,
Aloha oukou a pau loa,
Mai a'u hoi a oukou a pau,
Kuu kane mai ka ua Kilioopu o Waihee,
Auau ka uhane i ka wai e Niaukawa,
Kuu kane mai ka la hana a Kahakuloa,
Kuu kane mai ka ua lililehua o Kaanapali,
Kuu kane mai ka makani la he Huolua,
Mai ka ululaau i ka moana,
Pau ka ai ana i ka ia a ka makua,
Uwe helu mai nei o Lono,
Aloha ino no kuu kaikaina,
Kuu hoa alo o na pali,
Mea olu ka pouli o ka po ia kaua,
Ko kino hoalipa i ka nika la,
Kuu hoa mai ka makani wela o ka aina,
Kuu kane mai ka hale laumania o uka,
Uwe helu mai nei o Wala,
Aloha ino no kuu keiki,
Kuu keiki hoapili o ka po kane ole,
Uwe helu mai nei o Milikaa,
Kuu kane mai ka hale makani o Halelono,
Kuu kane mai ka pali o Lapaiki,
Kuu kane mai ka ua ukiu o Makawao,
Ka ua pehi hala o Hamakua,
Luu hoa hele o ke ala o Puuiki,
Kanikau la he aloha nou e Kamakaokalani,
Uwe helu mai nei o Luale, aloha ino no kuu keiki,
Pau kuu hele ana i o ia nei ua hele oe,
Aloha oukou a pau loa,
Kuu kane mai ka ale hulilua o ka moana,
Loaa kaua i ka pohu o Kona,
Kuu kane mai ke kai hawanawana la o Kawaihae,
Kuu kane mai ke kula pili o Kawaihae-uka,
Kuu kane hoi mai ka ua kipuupuu o Waimea,
Momoe aku kaua i ke kula o Waiaka,
Kuu kane mai ka po pouli,
He berena ka ai helu i ka wai o Laamaomao,
Kuu kane mai ka poho o Mahiki,
Nana ka uhane i ka pali o Koaekea,
Hoalai ka wai o Hiilawe iluna,
Kanikau la he aloha nou e Kamakaokalani,
Uwe ae nei o Haalipo,
aloha ino no kuu keiki,
Kuu hoa hele o ka moana o Oahu,
Kuu kane hoi mai ka hale hoopili wale,
Auwe! kuu kane--e; aloha ino.
Na Mrs. Wiliama.
Kanikau aloha keia nou e Kamakaokalani,
Kuu kaikaina aloha i hele aku la,
Hele aku la oe i ke ala hoi ole mai,
I ke ala hiki ole hoi i ka ukali ia aku,
Kuu kaikaina hoi o ka aina hanau,
O na pali huli lua o Kahakuloa!
Kuu kaikaina o kela aina makua ole o Waihee,
Hookahi no makua o ka hana a ka haole,
Kuu kaikaina o ke kula Iniko o Pahaalele,
Haalele mai nei oe i ka pili a kaua,
I pili ia e kaua ka ua me ka la,
Ke anu hoi me ke koekoe,
Kuu kaikaina o ka ihu o na lio,
Aia ka ikena i Pohakuloa,
O ka ihona pakika pahee ka i Kaukini,
Aloha ao au o ke one o Kahului,
E hoomanwanui ai kaua i ka pololi a ka ai,
Kuu kaikaina hoi o kela aina,
Kela aina makamaka ole o Waikapu,
Kuu kaikaina make ole i ka miliona dala,
U ka pokii aole e loaa ana,
Kuu kaikaina hoi o na la o ke kau,
A me na po loloa hoi o ka hooilo,
Kuu kaikaina hoi o kela kula loa o Puuhele,
Hoomaha aku ka ihu o na bipi i Maaloea,
Auwe i kuu kaikaina--e. Aloha ino.
Mr. HAALIPO.
L. K. KAMAKEA,—Kakauolelo.
Lapaki, Kahakuloa, Maui, Mei 17, 1865.
KA MOKUMAHU "KILAUEA!"
E HOLO ANA IA MAI HONOLULU aku ma ka POAKAHI MEI 29, no LAHAINA, MAALAEA, KALEPOLEPO, ULUPALAKUA, KAWAIHAE, HONOIPU, KAILUA a me KEALAKEKUA.
A e hoi hou mai i Honolulu ma ke kakahiaka o ka Poaono.
Ma ia hope aku, eia na la holo o KILAUEA, POAKAHIm la 29 o MEI, a me ka la 5, 12, a me 19 o IUNE.
JANION, GREEN & Co,
1-tf. Agena o Kilauea.
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KAHALEAHUAWA (K) No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano G.M. Robert son, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Leonard Mitchell, e hookohu ia ia laua me Maria Kemokolei, i mau Luna Hooponopono waiwai no Kohaleahuawa (w,) no Kapalama, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili; o ka Poaono, oia ka la 8 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe ana i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hooke i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCully,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 16, 1865. 5-2t.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU KE nana mai lakou, owau i ka mea nona ka inoa malalo iho, ke papa, a ke hookapu aku nei au i kuu aina, ia KALUAOKAU, e waiho la ma Waikiki, Oahu, aole e hele wale na holoholona maluna o ia aina. Ina e loaa i ko'u Luna, kekahi o na holoholona, Lio, Bipi, Hoki, Miula, Hipa, Kao, Puaa, e komo ona maloko o ka aina i hoikeia maluna, alaila, o aku no ka mea nona ia holoholona $1.00. A no ka Moa, Pelehu, Koloa, Kaka, a pela aku, he hapaha dala ka uku. E malama pono oukou, o pilikia auanei, o ka mea e hookuli i keia, e pili no ke Kanawai ia ia.
C. KANAINA.
Pohukaina. Honolulu, Mei 6, 1865 3-4t.
Oihana Kinai Ahi.
E HALAWAI KUIKAWA ANA KA PUALI Kinai Ahi Helu 4, aloha ino o ka la apopo hora, 7 1-2. Nolaila ua makemake ia na hoa apau oia puali e hele nui mai a pau loa, he mau hana nui e hana ia ana ma ua Halawai la; 1. No ke koho ana i na luunui o ka Oihana, 2. E koho i Komite no ka noonoo ana e hoomaikai i ko oukou hale mamua mai o ka halawai mahina o Iune, 3. No ka hoomakaukau ana e komo i ko oukou hale hoi, i ka Poakahi mua o Iune, e hele mau na hoa a pau.
KALAULI,-- Kakauolelo.
6-1t A.
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALE PAI MAI KA HALE E PILI ana me ka Ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA" Ua emi loa na kii. Elua Dala no ka Pepa Kii Ekolu. A hookahi wale no dala no ke kii aniani.
6-tf H.L. CHASE (Keiki)
OLELO HOOLAHA
KA POE JURE NO KA AHA JURE O IUNE, e hoomaka ana ma Lahaina, ma ka la 18 o Iune e hiki mai ana.
D. Kamaiopili. George Miner,
Leimakani, Abraham Hyatt,
Hoaai, Kaeka,
M. Kamau, Napeahi,
Kaholokahiki, Moses Kahula,
A. Manaku, Hanaike,
Isaav Prevero, Nahaku,
J. Kawaihalau, Levi Keliipio,
Kawehe, Keawe 2d,
Solomona Prevero, James Kuemanu,
Ihihi, Joseph Cocket,
Kahue, Kaiwipio.
L. McCully,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 23, 1865 6-3t
OLELO HOOLAHA.
MA KAWAIWAI O MA RIA KALUNAINO (w.) No ka mea, ua noiia mai ka mea Hanohano R.G Davis, Lunakanawai o ka Aha Kiekie o Catherine Steward, no ka hoalalo i ka Palapala Kauoha o Maria Kaunaino (w,) no Kahaluu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Piakahi, oia ka la 10 o Iune, i ka hora 10 i kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hokohe i ka oiaio o keia Palapala Kauoha, a me na mea i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo na Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS.
Hope Kakaaololo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 23, 1865. 6-2t
OLELO HOOLAHA.
PAIKULI (w,) KUE IA KAANAANA. Ua hoopii mai o Paikuli w, kue i kana kane mare o Kaanaana, no Kauai, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka haalele wale ana no na makahiki ekolu o Kaanana, no Kauai, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka haalele wale ana no na makahiki ekolu o Kaanana, i kana wahine mare. E hanaia kela hoopii imua o ka Mea Hanohano, G.M. Robertson, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 15 o Iulai, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY.
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 26,1865 6-8t
OLELO HOOLAHA,
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo, o Kaolalo(w,) e hooponopono ika waiwai o Mua(k,) o Honopou, Hamakualoa, Maui, i make aku nei: Nolaila, ke hoike ia aku nei i na mea a pau, ke pili, o ka Poaono, om ka la 24 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i olelo ia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoike ia, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana ai,
A.M. KAHALEWAI,
Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.
Lahaina, Maui, Mei 23, 1865. 6-8t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, o Kalepaa, ehooponopono i ka waiwai o Kamohai (k.) o Halawa, Hamakualoa, Maui, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poaono, oia ka la 24 o Iune, ma ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i keia nonoi ana mai, a me na mea hoole i hoike ia, aia ma Wailuku, Maui, kahi e hana'i.
A.M. KAHALEWAI,
Lahaina, Mei 28, 1865. 6-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, NA KANAKA maoli, na Haole, na Pake, mai hoaie mai i kuu wahine mare ia PUHILAMA, e noho ana ma Waikiki, Oahu, no ka mea, ua haalele mai oia i ko maua wahi moe, no ka mea, aole oia i hemahema ia'u i ka ai a me ka i-a, a me na mea a pau e pono ai ko maua noho ana, ina oukou e hoaie ia ia, maluna ona ko oukou poho, aole au e hookaa ia aie. Eia kekahi, ua lohe au, ua hapai oia i ke keiki ma ke ano moekolohe.
J. KAWAI.
Kaumalumalu, Kona A., H.,
Mei 26,1865. 6-1t
J. KAILIAHUKEA & G. W. POEPOE.
E HIKI I NA MEA NONA NA INOA MALUNA, ke hana i ko oukou mau Palapala, e like me ka ike i loaa mai ia laua, i aoia e ka Mea Hanohano G.M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai Kiekie, penei na Palapala:
Palapala Kauoha, Palapala noi e hooponopono i ka waiwai no ka make kauoha ole, Palapala, Hoolimalima Aina, Palapala Kaai Aina, Palapala Moraki, Palapala noi e Hooiaio i ka Palapala Kauoha, Palapala Hoopaa, Palapala Hoolilo Hope, Palapala Mahele Waiwai, a me na palapala o na ano a pau:
Eia no maua ma ke Alanui Kamita, e pili ana me ke Alanui Hotele, a wiki mai kakou, mai lohi, o kahi uku, he oluolu no.
Honolulu, Mei 27, 1805.
6-3m