Ke Au Okoa, Volume I, Number 9, 19 June 1865 — Page 2

Page PDF (1.34 MB)

KE AU OKOA.
HONOLULU, IUNE 19, 1865.

MA KE KAUOHA.

                Mamuli o ka Pauku 8 o ke Kanawai e Hooponopono ana i ka lawe ana i na ee moku mawaena o keia mau Mokupuni, nolaila, ma keia, ke hookohu nei au ia S. KAILI, oia ka mea nana e lawe i na palapala ae holo o na eemoku mai ka lima ae o na Kapena a Kupakako o kela moku keia moku i aeia e lawe i na ohua, mahope iho o ke ku ana mai o na moku. JNO. O. DOMINIS, Kiaaina o Oahu.
                Keena Kalaiaina, Honolulu, Iune 16, 1855.


            Ua manao ka Papa Ola i keia wa, ua kupono ke hoolaha ia na rula malalo nei, i malama pono ia ke ola o ke kulanakauhale nei, a e hooko pono loa ia ana ia mau rula, i ku like ai me na mea i hooholo ia ma ke Kanawai Kivila e hooponopono ana no ke ola o ka lehulehu.

Na Rula o ka Papa Ola.

                1. E hele no ka Papa Ola, a i ole ia kona Luna paha, e nana i na wahi kuai ia, mea kanu, na Makeke kuai io, a me na wahi e ae kahi e kuai ia ai ia mau mea, i kela wa i kea wa, i manao ia ai he pono, a e kauoha aku e hoomaemae ia ia mau wahi, a e lawe aku hoi i na mea e kue ana i ke ola o ka lehulehu.
            2. Aole e ae ia na hale pepehi holoholona iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole hoi maluna o kekahi alanui e hele aku ai i ua kulanakauhale la, a me na kae muliwai, a kahawai paha, i manaoia he kupono ka wai no ke ola o ka lehulehu; aole no hoi ma na wahi e ae, ke ole e ae mua ia e ka Papa Ola.
                3. Aole no e ae ia e kaulai a hoomaloo paha i na ili i kapi paakai ia, iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole no hoi ma na wahi e ae e kokoke ana, a mauka iho paha o ke kulanakauhale, a me na wahi e ae no hoi i ae ole ia mamua e ka Papa Ola.
                4. Na lua hana lepo, na wahi aina moka, na auwai a me na hawai lepo, na kiowai a me na wahi e ae a pau, i nohoia e na wai opilopilo, a me na mea ino e ae paha; ina i kupono ole ia i ka pono o ko lehulehu, alaila, na ka Papa a i ole ia na kona luna paha e hoomaemae, a e auhau ia ka mea nona ia wahi no na lilo oia hoomaemae ana e ia;—nae e hai e aku no ka Papa i ka mea nona ia wahi i eono la mamua ae o ka hoomaemae ia ana. Eia hoi ka rula no ke kukulu ana i na hale hana lepo, ma keia hope aku, aole e emi malalo o ka eiwa kapuai ka hohonu o ka lua, a eha kapuai ka huina ha, a e kukulu papa ia a puni ka lua i eli ia, a e pani pono ia.
                5. Na ka Papa Ola, a i ole ia kona luna e hele kino aku i na hale kupilikii a pau a manaoia, ua lawa pono ole ke ea e ola maikai ai na hoanoho oloko, ina paha no ka nele i ka puka makani ole, a no ka haiamu paha o kanaka, a no kekahi kumu e ae paha, i pono ole ai ke ea, alaila, e kauoha ia e hana puka makani ia ua hale nei, a e hana hoi i na mea e ae, i mea e pau ai ia hemahema.
                6. O ka ia a me ka io o kela ano keia ano i kapi pono ole ia, a ua pilikia ke ola o ka lehulehu no ka pilau, e lawe koke ia no ma kahi e, a e auhau ia ka mea nona ia wahi, no na lilo, a e hai mua ia nae e ka Papa a o kona luna paha i ka mea nona ia wahi.
                7. Aole no e ae ia e malama ia kekahi puaa iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.
            8. Ua papa ia ka hoolei ana i na holoholona make ma na alanui.
            9. Ua papaia ke kanu ana i kekahi kupapau iloko o kekahi hale noho o kanaka, a ma kekahi kahua paha i hoolilo ole ia mamua i ilina kupapau, ke ola nae i loaa ka palapala ae a ka Papa Ola; aole hoi e emi mai ka hohonu o kekahi lua kupapau malalo mai o na kapuai eono.
            10. Eia na wahi i hookaawaleia i waihona opala a me na mea ino, i laweia mailoko aku o Honolulu; ka loko i kapaia o Poki, ma ka palena hema o ke Alanui Moi Wahine, a me ke kahua e waiho wale ana ma Kaholaloa, e waiho wale ana makai iho o ka Halepaahao.
            11. Ma keia, ua papaia na mea a pau i ka waiho ana i ka opala a me na mea ino paha, ma kekahi alanui, ala liilii, uapo, a kahua e waiho wale ana paha iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.
                12. O ka mea e uhaki i kekahi o na rula i haiia maluna, e hiki no ke hoopai ia, aole e oi aku i ka haneri dala, e like me ka Pauku 285 o ke Kanawai Kivila.
            Aponoia e ka Papa Ola i keia la 14 o Iune, M. H. 1865. T. C. HEUCK, Kakauolelo.
            Keena o ka Papa Ola, Iune 15, 1865.

Oihana Hoonaauao.

                No ka mea, ua hooholoia e ka Papa Hoonaauao e hoomau ia i hookahi kula wae maloko o ka olelo Beretania, no ke kulanakauhale o Honolulu, ma kahi o na kula Beretania e noho nei, nolaila, ua makemake ia i Kumu no ia kula. A ke kahea ia nei ka poe Kumu no ia kula. A ke kahea ia nei ka poe Kumu e makemake ana ia oihana, e hooili mai i ko lakou mau inoa i ke Kakauolelo o ka Papa. E aho no, ina i ike ke kumu i ka olelo Hawaii kekahi. E haawi ana i ka uku kupono.
M. KEKUANAOA, Peresidena o ka Papa Hoonaauao.
            KEENA HOONAAUAO, Mei 18, 1865. 5-1m

Oihana Hoonaauao.

                No ka mea, iloko o ke kau Ahaolelo i hala ae nei, ua hooholoia kekahi Kanawai i kapa ia "He Kanawai" e hoopau ai i ka Mokuna 10 o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai ka Oihana Hoonaauao;" a no ka mea, ma ka Pauku 31 o ia Kanawai, ua oleloia, "E kokua no hoi ka Papa Hoonaauao, e like me ka mea e hiki ai me na dala ma kona lima, i na kula ohana no na kaikamahine Hawaii, i na he kula ua kukuluia e ua Papa nei, a na kekahi mea e ae paha i kukulu, a no ia kokua ana, he mana ko ka Papa Hoonaauao e hana e like me kona manao he pono."
            Nolaila, ke haiia'ku nei i ke akea, ua makaukau ka Papa e kokua aku me ke dala i na kula o ia ano, malalo nae o na Rula i hoakakaia malalo ae nei:
            1. E aeia ke Kahu Kula Nui i na manawa a pau, e hele ae a e makaikai i ke kula, hookahi a oi aku paha o kona makaikai ana pela iloko o ka makahiki hookahi, a e hoike mai oia i ka Papa no ke ano a me ka holo pono ana o ke kula.
            2. Aole no e kokua ia kekahi kula e ka Papa, ma ke kukulu ana a ma ka hoomauia ana paha, ke ole i hoike mua mai imua o ka Papa, he kula ia ua akaka kona hoomauia'na.
                3. Aia nonoi mai e kokua i ke kukulu ana i kekahi kula hanai no na kaikamahine, e haawi pu mai me ka palapala noi, i palapala hoakaka lea no ka nui o na dala i hooliloia no ke kukulu mua ana a me ka hoolako ana. Alaila, ua makaukau ka Papa e hoomaopopo no ka nui o ke dala kokua e pono ai no ia mau lilo.
            4. Ma ke kokua ana i na kula ohana i olelo muaia, e hoomaopopoia ana ke dala kokua, e like me ka nui o na haumana Hawaii iloko o ia kula.
            5. Penei e haawi ai ke kokua no ke poo hookahi: No kela a me keia haumana kanaka Hawaii i noho ma ke kula ohana, eono mahina, i e umi dala;—hookahi makahiki, iwakalua dala;—elua a ekolu paha makahiki, iwakaluakumamalima dala;—eha makahiki a oi ae, kanakolu dala. E ukuia keia mau haawina i kela a me keia hapalua makahiki, oia hoi iwaenakonu o ke kau, a ma ke Karisemasa, mamuli nae o ke koho ana a ke Kahu Kula Nui.
            6. Aole no e uku ana kekahi haawina no kekahi keiki i uku makahikiia ka mea nona ke kula no ua keiki la e hai, e oi aku ana ua uku makahiki la i na dala he kanalima na ka hanai ana a me ke ao ana i ua keiki nei; aole no hoi e loaa ka haawina no kekahi kula ke ole i oi aku na haumana mau i ka umi, iloko o na mahina eono mamua iho o ka hele ana a ke Kahu Kula Nui e makaikai i ua kula la.
                7. Iloko o kela a me keia kula hanai, aole no emi ae ka mea i ao ia malalo iho o ka heluhelu ma ka olelo Beritania, a i ole ia, ka olelo Hawaii, ke Kakaulima, ka Helunaau, ka Pili Olelo, a me ka Hoike Honua, a me kekahi ano hoi o ka hana lima.
            8. E pono ke hoomaopopo ae imua o ka Papa, ma ka hoike ana mai a ke Kahu Kula Nui, no na kula ohana e makemake ana e kokua ia, ua hooponoponoia iloko o ua kula la ma ke ano e loaa'i ka maemae, ke ola maikai, a me ka noho pono ana o na haumana.
            9. No ka mea, ua akaka i ka manao o ka Papa, o ka manaoio i ke Akua, ke kahua no ia e ao aku ai na keiki iloko o ka noho pono ana, nolaila, ke lia nei lakou e hooponopono ia na kula o keia ano mamuli o na manao Karistiano. Aka hoi, ua waihoia'ku na ka poe nana e hooponopono i ua mau kula la, e wae a e koho no lakou iho, i ka aoao Karistiano i manaoia e pono ke hilinai ae.
M. KEKUANAOA, Peresidena o ka Papa Hoonaauao.
                Keena o ka Papa Hoonaauao, Iune 8, 1865.

KEENA O NA KOMISINA O NA AINA MOI, Honolulu, Mei 6, 1865.
            Ke hoike akea ia nei, no ka mea, ua hookohuia na mea nona na inoa malalo e KA MOI i poe Komisina no na aina Moi, nolaila, o na mea a pau e nonoi ana e hoolimalima ia ua mau aina la, a me na palapala a pau e pili ana, e haawiia'ku imua o ka Mea Hanohano J. O. Dominis, no ka mea, oia no ka Luna Aina Moi. F. W. HUTCHISON, CHAS C. HARRIS, J. O. DOMINIS.

OLELO HOOLAHA—A KA PAPA HOONAAUAO I NA LUNAKANAWAI HOOMALU A ME NA LUNAKANAWAI APANA.
            Ke hoikeia'ku nei, ua hoomakaukau ia ke Kula Ao, Hana Lima a me ka Hoopololei, i hookumu ia e like me ke Kanawai i hooholoia ma ka la 30 o Dekemaba, 1864, i kapaia ua Kanawai la, "He Kanawai e kauoha ana i ka Papa Hoonaauao e hoonohonoho i Kula Ao Hana Lima a me ka Hoopololei, kahi e malamaia'i a e hoonaauaoia'i na keiki makua ole, a i haalele wale ia paha, a i hookahuliia'i ke ano o na lawehala opio." A e hiki no ke hoouna ia ma ia kula mai keia la aku, e like me ka mea i kauoha ia ma ia Kanawai.
M. KEKUANAOA, Peresidena o ka Papa Hoonaauao.
            Keena Aopalapala, Aperila 28, 1865.


            HOOHIKILELEIA NA KEIKI KINAI AHI.—I ka po o ka Poakahi o keia pule iho nei, a i ka hora 10 oia po, ua ole lua mai la na pele, a hoolalelale ae la na kaa wai, a i ka hiki ana aku, aohe he hale pauahi, aka, he puu lanahu ua a ia, makai ma kahi o Kimo Pakaka. Ua manaoia, no ka pulu i ka ua a me ka pa ana iho o ka la ke kumu i a ia ai ka lanahu.

            OIAI i keia mau la e naue malie nei, ke hoike nei na kula, a ua ike ia aku no hoi ka o ana mai o na kukuna o ka la o ka naauao, mawaena o ko kakou hanauna hou, ka poe nana e ukali mai ia kakou, ke pau ae ko kakou noho hakuaina ana. O ka hoonaauao ana i ka lahui, he mea nui no ia a ke Aupuni e noonoo ai; oiai, o ka ike pono ana o kela mea, keia mea i kona pomaikai ponoi iho, he mea ia e hoolilo ai i ka hapa nui o na kanaka i poe nana e kaukoo i ke Aupuni a lakou i manao io loa ai, ua kupono ia no ko lakou ola ana, hana ana, a kalepa ana hoi. O ka naauao holookoa o ka lahui, he mea ia e kono mai ai iloko o ka lahui, i ka ike maopopo i na mea a ko lakou mau alii e hana ai, no ka noho Aupuni ana; a he mea no hoi ia e hoomahuahua mai ai i na manao haalipo o ke aloha aina i ko lakou Aupuni, e kiai nei, e malama nei, a e hoomoamoa nei i ka pomaikai o kona lahuikana holookoa. Ua lilo mau i kumu hoopaapaa, ka noonoo ana i na kumu o ka hoonaauao e hoolako aku ai no ka nele o ka lahui, a o ka hopena oia mea, aohe nae i maopopo loa ua hoea mai, ma keia ano. Ua manao nui loa ka poe, i noho ole ma kaupaku o ka noho'na o ka hoonaauao akea,—a ma kekahi hana Aupuni e ae paha—ua komohia lakou e nei manao lana nui, he hiki ia lakou ke lawelawe ia mau wahi, me ka makaukau a me ke eleu, i oi ae mamua o ka poe e noho nei ma ia mau wahi.
                Ke manao nei makou, aia he nui wale na mea i koe aole i hooko pono ia, a mawaena oia mau mea ka hoonaauao ana i na kaikamahine; no ka mea, o na wahine pono, i hoonaauao pono ia, a kupono ke lilo i mau mukuahine maikai a i mau kumu hoi na ka lakou mau keiki o ka home, o lakou na lamaku a me na alakai, nana e lawe i ka lahui e hoopulapula ae nei, a kuhikuhi aku ia ia, i na ala moowini o ka pono a me ka maluhia, a me ka hookomo pu aku no hoi iloko o lakou i na kumu nui o ka hoolele pono a me ka noiau i ka hana. Ina o na wahine, o lakou hoi na makuahine o ka lahui, aole lakou e ao ia ma na mea e kupono ai ke ao ana aku i ka lakou mau pulapula, ma na hana maikai a me na hana ku i ka mahaloia, manao no anei kakou e puka mai ana he mau hua maikai a aohe mimino mai ka lakou mau kawowo mai? O keia, he mea nui ia a ke Aupuni a me ka lahui holookoa e noonoo ai, no ka mea, ke ole na oilo maikai aohe lahui, e mau no auanei ke o ana o na leo kupinai hoiloilo e hoomau nei i ke kani ana me ke kahea, "E pau loa ana kanaka i ka make." Ua manao io ia, he ulu hou mai no ka lahui ma ka hoonaauao maikai ana a pau loa, a ma ka loaa ana o na makuahine maikai. He hana koikoi a kaumaha io no keia ma ka lawelawe ana, aohe e kanalua ia ia mea, aka, aia no na kumu e holo pono ai ia mau mea, i ka mana o ka Papa Hoonaauao.

Na mea hou o ke Alo Alii.

                He maikai ke ola o ka Moi, aia no ia ma Waikiki. Ma ka Poaha, ua hele aku oia ma Hamohamo, a hoi mai no ma ia ahiahi.
                Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, aia no ia ma Papakanene e noho nei. Maikai no ke ola o ke alii elemakule.
                Ua oluolu loa ka wawae eha o ka Mea Kiekie Princess Kamamalu, a i ka Poaha, ua holo oia ma ka lawaia ma Kalia. I ke ahiahi o ka Poalima, ua hele aku oia a me ka Moi Wahine kanemake ma ka Luakini Kawaiahao, e ike i ka hoike ana o na Kula Sabati. Malaila pu ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, Hon. D. Kalakaua, Hon. L. Andrews, Mrs. Allen (ka wahine a ka L. K. Kiekie.) Na Rev. H. H. Parker kahu Ekalesia o Kawaiahao i alakai i na alii a noho ma ko lakou wahi noho i hoomakaukauia no ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, ka Mea Kiekie Princess Kamamalu, a me ka Moi Wahine Kanemake. Ua olioli nui na 'lii no na mea i hana ia ma ia la. Ua hoi aku na 'lii a hiki ma kahi noho o ka Moi Wahine kanemake. Ua ukali ia na 'lii e ka Hon. D. Kalakaua.
                Ma ke ahiahi Poalua, ua hele aku ka Mea Hanohano Mrs. Dominis ma ka hoike kula ma Kahehuna. A ma ke ahiahi o ka Poaha, he ahaaina Hula ma Halepaukuwahie, na ka Mea Hanohano Mrs. Dominis. Malaila ke kane Kiaaina o Oahu, ka Hon. D. Kalakaua, Hon. Kamakau, a me Hon. Makalena. I ke kakahiaka o ka Poaono iho nei, ua hoi aku ke alii Kiaaina o Hawaii maluna o ka moku Themis.

            KULA HOLOMOKU.—Ua hai ia mai makou, ua manao o Kuakua, (Dudoit,) a me Smith, e kukului'na i kula ao holo moku, a ua lohe lauahea mai no hoi makou, o kahi paha o laua ke lilo i kumu no ka Ahahui Kula o Honolulu nei; a ua hai ia mai no hoi makou e Kuakua, he ano hoopokole loa kana e ao mai ai, o ka haumana paakiki loa, he ekolu mahina e ao ai, a o ka haumana eleu, e ike no ia i ka holo moku i na la he umikumamalima. Ua hoohamamaia ka ipuka no oukou e na kapena moku holo pili aina, a me kekahi e ae e ake ana e ike i ke akamai o ka hookele ana i na moku, maluna o na ale kuina e—e o Nepatuna (ke alii o ke kai.)

            HE MAU HALE HOU.—Ua ike iho makou ma Aina Hou i kekahi hale, e hoonohoia ana ke kahua, he wahi ka e waiho ai ka aila. Mauka mai o laila, he mau hale ua paa i keia pule iho nei. He hale e hana ia'i na barela o kela ano keia ano. A aia ma ke alanui Papu, makai iho o ka hale puka aniani nunui; a ua lono mai makou no kahi haole waha miko, no Pinehaka (B. F. Elhers) ka mea nona ua hale kuai puka aniani nunui la.

            UA kauia ke dute hou maluna o ka Raiki i awe ia mai mai na aina e mai, no ka mea, ua kanu nuiia ka Raiki ma keia Pae Aina, a o ke dute maluna o ka Raiki i laweia mai, he mea ia e kokua ai ko onei poe kanu Raiki.

HE KANAWAI

KAU IA ANA KE DUTE OKOA MALUNA O KA RAIKI ME KA HOOLOLI ANA I KA PAUKU 516 O KE KANAWAI KIVILA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
            PAUKU 1. Ke hoololiia a ma keia ua hoololiia ka mahele hookahi o ka Pauku 516 o ke Kanawai Kivila, ma ka hookomo ana i ka huaolelo "Raiki" mahope o ka huaolelo "Kofe" ma ka lalani elima o ia pauku, alaila, e heluheluia ka pauku penei: "E kauia, e ohiia a e ukuia, maluna o ka waiwai, me na mea kuai ano kalepa a me na mea ulu i laweia mai iloko o keia Aupuni ke dute e like me elima hapa haneri ad. valorem, koe nae na waina me na waiona, a koe hoi ke ko me ka malakeke me na Siropa o ke ko, a me ke "kofe" a me ka Raiki, ke uluia ma kekahi aina e i loaa ole ke kuikahi me keia Aupuni, a maluna o ia mau mea, e kauia na dute i oleloia malalo ae nei."
            PAUKU 2. Ke hoololiia a ma keia ua hoololiia ka Pauku 516 i oleloia maluna ma ka hookomo ana i mahele hou mahope o ka mahele ewalu a e heluheluia penei: "Raiki i uluia ma kekahi aina i loaa ole ke kuikahi me keia Aupuni ina maloko o ka ili, hookahi keneka no ka paona hookahi, a ina ua hemo ka ili, hookahi keneka me ka hapalua keneka no ka paona hookahi."
            PAUKU 3. E lilo keia i kanawai, aia a hala na malama eono mai ka la o kona hooholoia ana.
            Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.

                Ma ke Kanawai Kivila, ua ae ia e hookomoia mai ma Hawaii nei, "me ke dute ole "na mea milimili," a pela aku. Aka, ma keia kanawai malalo iho, ua kau hou ke dute maluna o ia mau mea.

HE KANAWAI

E HOOLOLI AI I KA MAHELE 6 O KA PAUKU 517 O KE KANAWAI KIVILA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
            PAUKU 1. E hoololiia, a ma keia ua hoololiia no ka mahele eono o ka Pauku 517 o ke Kanawai Kivila, ma ke kapae ana i na huaolelo "o na mea milimili, na kii i penaia, a me na kii i hanaia aole he mea kuai," ma ka lalani 22 me 23 o ka olelo Hawaii, a me na huaolelo "na mea paahana o kela ano keia ano i mea e pono ai kekahi hana; na mea mahu, na mea wili ko, kofe a me ka raiki, oopalau, ookope, a me na mea mahiai e ae i lawe ia mai e kekahi kanaka mahiai, a Ahahui mahiai paha, e pono ai ka lakou hana,"ma na lalani 26 a hiki i ke 30 o ka olelo Hawaii.
                PAUKU 2. E lilo keia i Kanawai aia a hala aku na malama eono mai ka la aku i hoolahaia'i.
                Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.

                O keia kanawai malalo iho, e hoakaka ana na ka Ahaolelo e hooholo no ka uku o ka Luna Dute Nui.

HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I KA PAUKU 542 O KE KANAWAI KIVILA.

E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
                PAUKU 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 542 o ke Kanawai Kivila, i heluheluia'i penei:
            "PAUKU 542. E loaa no i ka Luna Dute Nui ka uku makahiki e like me ka ka Ahaolelo e hooholo ai i kela manawa keia manawa."
                Ua aponoia i keia la 31 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.

            Ma keia kanawai, ua hoomaopopo ia ka uku makahiki o ke kokua Lunakanawai Kiekie alua, $3000 no ka makahiki hookahi.

HE KANAWAI

E HOAKAKA AI KA UKU O KA LUNAKANAWAI KOKUA ALU O KA AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE, A E HOOLOLI ANA KA PAUKU 846 O KE KANAWAI KIVILA.
E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
            PAUKU 1. Ma keia ua hoololiia ka Pauku 846 o ke Kanawai Kivila ma ke kapae ana i na huaolelo "elua tausani," ma ka lalani ekolu o ka olelo Hawaii o ia Pauku, a me ka hookomo ma ia wahi i na huaolelo "ekolu tausani."
                PAUKU 2. E lilo keia i kanawai mai ka la aku i hooholoia'i.
            Ua aponoia i keia la 30 o Dekemaba, M. H. 1864. KAMEHAMEHA R.

            He kanawai keia e hoakaka ana, na ka Ahaolelo e hooholo i kela a me keia makahiki i ka uku o na Lunakanawai Hoomalu o Honolulu, Lahaina a me Hilo.

HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I KA PAUKU 911 O KE KANAWAI KIVILA.

E HOOHOLOIA e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai a ke Aupuni:
                PAUKU 1. Mai ka la aku o keia Kanawai e hooholoia'i, e hoololiia, a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 911 o ke Kanawai Kivila i heluheluia'i penei:
                "E loaa no i ka Lunakanawai Hoomalu o Honolulu, Lahaina a me Hilo, no ko lakou luhi, ka uku e like me ka Ahaolelo i ae ai a e hookaawale ai i kela manawa keia manawa."
                Ua aponoia i keia la 3 o Ianuari, M. M. 1865. KAMEHAMEHA R.

            O keia kanawai malalo iho, ua hooholoia i mea e hiki ai i ka poe mea aina a mea hale paha i hoolimalimaia'ku me hai, a ua pau ka manawa hoolimalima, a ua paakiki ke kanaka aole e hele aku, alaila, he kanawai keia e kokua ai i na mea aina a hale paha, e hookaawale ai i ke kanaka e hana ana pela.

HE KANAWAI
E HOOLOLI AI I KA PAUKU 939 O KE KANAWAI KIVILA.

E HOOHOLOIA e ke Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
            E hoololiia, a ma keia ua hoololiia ka Pauku 939 o ke Kanawai Kivila, a penei e heluheluia'i:
            "PAUKU 939. A noho hoolimalima kekahi ma ka aina a ma ka hale paha, a ua noho paha kekahi mea e malalo iho ona, ma ka aina a ma ka hale hoolimalima paha me ke kuleana ole, mahope o ka pau ana o ka manawa i hoolimalimaia'i a ua hoopauia paha ka hoolimalima ana, mamuli o na olelo o ka olelo aelike, a ina he olelo waha wale no ka hoolimalima ana, ma ka hoike ana ia ia e hele he umi la mamua o ka wa e hele ai, alaila, e hiki no ke hoihoiia mai ua aina nei i kona ona, e like me ka olelo mahope iho."
            Ua aponoia i keia la 3 o Ianuari, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.

Ka Paio Misiona ri.

Helu 3.

                E KA LUNA HOOPONOPONO; "Aloha oe:—
                Ke hoike hou ae nei au i ka mooolelo o ka Haiolelo a ka Bihopa.
            Ua oleloia ma ka palapala o ka Papa Misionari, "Aole no i maliu ae ka Bihopa a e apono aku ia lakou ma ke ano he mau Kahuna no Karisto." Ua wehewehe mai ka Bihopa no ia mea, a ua hai aku ia lakou, maloko o ka Ekalesia o Enelani, aole no e hiki ke hooliloia kekahi i Kahunapule, ke ole i kau lima ia e ka Bihopa. O na Bihopa e noho nei ma Beritania, ua poni ia lakou e na Bihopa mamua aku o lakou, a pela no a hala loa aku me ka moku ole o ke kaula o na Bihopa a hiki wale i ka wa o na Aposetolo. Pela no na ka Ekalesia Roma, ma ka Ekalesia Rukini, a me na Ekalesia o Asia e noho nei. Aole nae i poniia pela na Kahunapule o na Kalavina. "Aka," ke olelo nei ka Bihopa, "i ko makou hiki ana ma Hawaii nei, ua makemake makou e malama ia keia rula me ka oluolu no. Aole hoi a makou manao e hapai ia ka ninau no ke ano a ko lakou noho Kahuna ana. Eia wale no ka makou i makemake ai, e waiho wale ia makou me ka hoopilikia ole ia mai, malalo o na rula a me na ano o ko makou Ekalesia, e hapai makou i na hana a ke Akua i haawiia mai e hana, me ka noho malie a me ke komo hewa ole ia hai. Aole no i aeia makou e hana pela. I ko makou hiki ana ianei, ia manawa koke no, ua hooholoia, e hoolilo koke ia makou ma ke ano kue. Ua poloai ia makou e halawai a e launa me lakou, aole nae ma ke ano kanaka wale no, aka, ma ke ano Ekalesia like." Ua manao ka Bihopa, aole ia he pololei.
            Olelo iho la ka Papa Misionari, "O ka Bihopa, he oluolu ole ia i na Misionari." Pane ae la oia penei:
                "Ke hoole loa aku nei au i keia. Ma ka launa kino ana, aole au e hoomanao i na ano okoa o ka pule. Ua launa aku launa mai, a kipa aku kipa mai au, me kekahi mau hoa o ka Ahahui Euanelio Hawaii, a he poe makamaka lakou no'u. Aole nae pela ko'u manao ia lakou a pau loa. Aole au e oluolu ana, a malie paha e kue ana au i ka poe aole lakou e hilahila ke olelo ino i na mea hanohano;" ka poe hoi i lu aku i na manao aloha ole i ke Aupuni a me na ano kipi iwaena o ka lehulehu; i olelo ai lakou, e hoopai ana ke Akua i keia aina, a ua hoomake oia i ka Moi a me ka Haku o Hawaii, no ka hiki ana mai o ka Bihopa o Enelani maanei; a i hoolaha ae hoi lakou, he hoomakakiu ka Bihopa no Enelani, e imi ana oia i mea e hoopau ai i ke kuokoa o keia Aupuni, a e kaili ai i na pono o ka lahui. A o ka poe o ia ano, aole au e makemake e launa me lakou."
            Ma ka palapala hoike o ka Papa Misionari, ua oleloia, aole lakou e kue ana, aka, he mea ia e olioli ai no lakou, ina i hele mai hookahi wale no Kahunapule o ka Ekalesia Beritania ma Honolulu nei,—Akahi,—"I mea e hoakoakoa ia mai ai ka poe Epikopo iloko o ka Ekalesia hookahi."—Alua,—"E noho Kahuna ai no ka Ohana Moi."—Akolu,—"E noho Kumu Kula ai no ka Haku o Hawaii." Aha,—"E lawe ae iloko o kona Ekalesia, i na kanaka maoli he nui wale, ke huli lakou mamuli o kona aoao." Alima,—A ua lana ka manao, e hiki ana i na Kahuna nui e ao aku i na keiki o ka poe Epikopo," e noho la maanei.
                Ke hoohenehene la ka Bihopa i keia, a ua hoomaopopo mai la oia, ua oi aku ke kaumaha ma Honolulu wale no o kela mau hana i hai ai ae la maluna, mamua ae o ka mea i hiki ke hana a hooko e ka Bihopa a me kona mau kahuna elua. Olelo iho la ka Bihopa.
                "Ina paha, he mea e olioli ai i ko makou poe makamaka Kalavina, a me ko lakou mau haku ma Amerika, ke ike aku lakou e holo pono ana ka hana a lakou i haawi ai no ka Ekalesia Enelani ma kuu kulanakauhale malalo o ke kahuna hookahi, aole anei he mea ia e oi aku ai ko olioli ke hooko pono loa ia ka hana, aole hoi e hooko hapa ia? Ua maopopo no, aole no e loaa ana ke kahuna ikaika a hoopono paha, e hele hookahi mai a noho maanei ma ia ano. A malia paha ke kumu no ia i ae aku ai ka Papa Misionari ma Bosetona a me na kahuna Kalavina maanei, a e olioli ai hoi lakou, ina ua hoohaikiia ka hana a ka Ekalesia Enelani, a i hoouna mai ai hookahi wale no kahuna maanei, ina paha e oluolu lakou, no ka mea, ua maopopo e ia lakou, e haule ana a e lilo ana i mea ole kela hana ke hoaoia ma ia ano, elaa me na hana e ae oia ano i hoomakaia mamua."
            Alaila, ua hoomaopopo ae ka Bihopa no na olelo oiaio ole o ka Papa, no ka hoomaka ana o ka oihana Misionari Enelani, no ka mea, wahi ana, ua hoounaia mai e ka Ekalesia Enelani okoa, aole hoi e like me ka lakou la i hai ae ai, ma o kekahi hapa o ia Ekalesia. Hoike ae la ka Bihopa, ua imiia keia Ekalesia e Kamehameha I, a me Kamehameha II; a pela no o Iolani Kamehameha IV, no ka mea, he alii noiau loa ia, a ua heluhelu oia i ka Buke Pule a me na kanawai o ia Ekalesia. Ua nonoi aku oia i ka Bihopa Nui o Kanetaburi, iloko o kona naau haahaa, e hoouna mai ia ia i hookahi kahuna wale no, no ka mea, aole i nui na wahi dala ma kona lima e hooliloia'ku ai no ia hana. Aka, i ka noonoo ana a ka poe manawalea a me ka manaoio loa iloko o ka Ekalesia, manao iho la lakou, ina e hoomakaia ana e hoouna ia oihana misionari ma Hawaii nei, alaila, he mea pono ole ke hapai ia ka hana ma ke ano hapa, a nolaila, ua oleloia, e pono ke hoouna ae i kekahi Bihopa. Aole nae i koi hou ia i kekahi dala kokua mai ka Moi mai. Ua olioli loa ka Moi i kona lohe ana i keia. Iloko o ka M. H. 1861, ua kakau aku oia he leta na ka Moi Wahine Victoria. A ma ia manawa iho, iloko o ka malama o Aperila, ua noonooia keia mea iloko o ka Ahaolelo Bihopa ma Kanetaburi, oia hoi ka Aha Ekalesia Nui o Beritania. Alaila, ua nonoiia'ku ke Alii Wahine lokomaikai o Victoria, a ae koke aku la oia. Na ka Bihopa Nui o Kanetaburi i wae i ko kakou Bihopa e noho nei, a nana hoi i poni ia ia a ma ke "kau ana o na lima," ua hooliloia oia ka Bihopa o Honolulu, Dek. 15, 1861. A ma keia, e ike auanei kakou, aole i puka mai keia poe misionari mailoko ae o kekahi poe kaawale, aka, ua puka mai mamuli o ka makemake a me ka hookohuia'na e ka Moi o Hawaii nei a me ka Moi o Beritania, a mailoko ae hoi o ka Aha Ekalesia Nui o na Bihopa o Enelani.
Na'u na IOANE KAIMIOLA.
                Ulakoheo, Iune 16, 1865.

E liuliu, e makaukau.

                Ia oukou e na mea i lawe i KE AU OKOA. Owau o ka oukou kauwa ahonui nana e lawe aku nei i ka oukou kamalei, oia hoi KE AU OKOA, a no'u hoi ka inoa malalo iho.
                Ke kauoha aku nei au ia oukou, e noonoo nui mai e na hoa i na huaolelo i kauia ae maluna penei, "E liuliu, e makaukau." A penei no na ano nui o ia mau olelo, e imi iho oukou i ke ola o ka nupepa a kakou, i kiei aku au i ka ipuka o ko oukou mau hale, alaila, e haawi mai i kahi manaiki ma ko'u lima, a i ole wau, o ko'u wahi Boy, mai kanalua oukou i ka haawi mai ia ia, no ka mea, ua ike no au i kona pono, no ka mea, ua hapa hope ae nei ka malama o Mei, a mai ka la e puka au ai keia leo kahea, a hiki i ka la 3 o Iulai, alaila, e kikoo ana io oukou la. Aka, aole i pili keia olelo i ka poe i hoolale mua mai i ko lakou aloha.
            Eia kekahi, aole au e lawe ke haawiia mai he hapalua dala, a ekolu hapaha paha, no ka mea, he luhi au i ka hoiliili a pau pono mai, alaila, hoihoi aku i ka Luna Nui. Penei no ka pono, e hookaa mai no i ke Dala Hookahi mamua, i hiki ke hoihoi aku i ko makou Haku, a loaa mai na palapala hoapoho ia makou, me ka mahaloia. A me oukou pu hoi kekahi e hoaponoia no ka hookaa maikai mai i ke Dala Hookahi, me ke koena ole. E wiki, mai pi, mai mau-a, mai opunonohua, mai aua, mai lokoino, e haawi lokomaikai mai no. Me ka mahalo. No oukou ke aloha.
Na'u W. H. KAMOANA, Luna lawe o KE AU OKOA.
            Kaluahole, Waikiki-kai, Iune 9, 1865.

            BAPETIZO IA.—Ma ka Poalua iho nei ua Bapetizo ia ke kaikamahine opiopio a ka Haku Bihopa o Honolulu, ma ka halepule ma Peleula. Na Makua Uhane (god fathers) o ua keiki nei o ka MOI; ka Moi Wahine Emma; Kapena Hanamu a me kana wahine; Miss Edith Staley; a me Ke Alii Kiaaina o Hawaii. No ka holo ana o ka Moi Wahine Emma, ua ili iho ia Mrs Synge a ke Komisina Pelekane kona wahi. Ua hele mai ka Haku Puuku D. Kalakaua, Penekaraka, W. P. Kamakau, a me W. Makalena, me ko lakou mau kahiko. Ua haawi ka MOI, ma o ka Haku Puuku la i ka inoa o ke keiki o Kaholomoana ka inoa, no ka hanau ia ana i ka wa ponoi no a ka Moi Wahine i kau ai iluna o ka moku, no kana huakai hele i Pelekane. Ua nui no ke anaina i hoolulu ae malaila, a mawaena o keia poe, ua ike aku makou, Ka Mea Hanohano, Ke Kuhina Kalaiaina, a me ka Lunakawai Kiekie E. H. Allen. Na ka Bihopa ponoi no i Bapetiko i ke keiki opiopio.

            KA HOOMAEMAE ANA I NA LUAWAI.—I keia mau la iho nei, ua ike ia aku ka Luna Wai (Prendergast,) e hoomaemae ana i na luawai o ke kulanakauhale nei. Ua maikai hoi ia makaala ana a ka Luna Wai ia mau mea, oiai, ua kupono loa kana hana ana, a me kona makaala ana i kona oihana; no ka mea, ua ku ia i ka pono o ka lehulehu. O ka wa e ku ia mai ai kekahi hale oloko o ke kulanakauhale nei, aia hoi, ua makaukau ia e kinai aku i ka hana lokoino a ke ahi.