Ke Au Okoa, Volume I, Number 10, 26 June 1865 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, IUNE 26, 1865.
MA KE KAUOHA.
Ua Hookohu ia.
O ka poe no lakou na inoa malalo nei, ua hookohu ia lakou i mau Luna no ka Papa Ola, i keia la:
John H. Brown, Esq., no ke kulanakauhale o Honolulu; P. H. Treadway, Esq., no na Mokupuni o Maui, Molokai a me Lanai; T. H. Marshall Esq., no ka Mokupuni o Kauai; J. H. Coney, Esq., no ka Mokupuni o Hawaii. FERD. W. HUTCHISON, Peresidena o ka Papa Ola.
Keena Kalaiaina, Iune 14, 1865.
KEENA AO PALAPALA. Ma ka Olelo Hooholo malalo nei, i hooholo ia e ka Papa Hoonaauao, ua ike ia ka manao e hooholo pololei loa ia ana, no na mea e pili ana i na Kula Hanai, no na keiki kane.
Hooholoia. No ka mea, aohe i makaukau ka Papa Naauao i keia wa, no kekahi kula hanai ma ka olelo Beritania, no na keiki kane Hawaii, nolaila, me ka manao e hookoia ke ano o ka pauku 30 o ke kanawai e hooponopono ai i ka Oihana Hoonaauao, e kokua aku no ka Papa ma ke ano i manao ia he pono, e kela a me keia Kula Hanai i ao pono ia, a i ae hoi ka mea nona ia kula, i na hoa o ka Papa a me ke Kahukula Nui, e makaikai i ua mau kula nei, a e hoi ana iloko oia kula he mau haumana i kohoia e ka Papa e like ka nui me ka mea i ae like ia.
Keena Hoonaauao, June 19, 1865.
Oiai ua kuai iho nei ke Kuhina Kalaiaina i kekahi apana aina, a ke hoomaka nei ke kukulu ana i mau hale no na Moi Pupule, i mau wahi e malama pono ia ai lakou, nolaila, ke noi ia aku nei na Luna Makai a me na Lunakanawai o na Mokupuni, e hoike mai i keia Keena, e like me ka hiki ia lakou, i na mea a pau e pili ana no na Mai Pupule, maloko o ko lakou mau Apana, i loaa ai na hookipa kupono maloko o ka Hale Mai Pupule.
Ma ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaina.
H. A. WIDEMANA, Kakauolelo Kiekie.
Keena Kalaiaina, Iune 16, 1865.
Ua hookohu ia ka poe no lakou na inoa malalo nei, i poe na lakou e hana i ka oihana mare, e ke Kuhina Kalaiaina:
S. C. Luhiau, A. Pali, E. Helekunihi.
Keena Kalaiaina, Iune 16, 1865.
Ua kohoia e ke Kuhina Kalaiaina, o W. P. Kahale, no Wailuku, Maui, i Luna hoopuka i na palapala ae mare.
Keena Kalaiaina, Iune 20, 1865.
Oihana Hoonaauao.
No ka mea, iloko o ke kau Ahaolelo i hala ae nei, ua hooholoia kekahi Kanawai i kapa ia "He Kanawai e hoopau ai i ka Mokuna 10 o ke Kanawai Kivila, a e hooponopono ai ka Oihana Hoonaauao;" a no ka mea, ma ka Pauku 31 o ia Kanawai, ua oleloia, "E kokua no hoi ka Papa Hoonaauao, e like me na kula ohana no na kaikamahine Hawaii, i na he kula ua kukuluia e ua Papa nei, a na kekahi mea e ae paha i kukulu, a no ia kokua ana, he mana ko ka Papa Hoonaauao e hana e like me kona manao he pono."
Nolaila, ke haiia'ku nei i ke akea, ua makaukau ka Papa e kokua aku me ke dala i na kula o ia ano, malalo nae o na Rula i hoakakaia malalo ae nei:
1. E aeia ke Kahu Kula Nui i na manawa a pau, e hele ae a e makaikai i ke kula, hookahi a oi aku paha o kona makaikai ana pela iloko o ka makahiki hookahi, a e hoike mai oia i ka Papa no ke ano a me ka holo pono ana i o ke kula.
2. Aole no e kokua ia kekahi kula e ka Papa, ma ke kukulu ana a ma ka hoomauia ana paha, ke ole i hoike mua mai imua o ka Papa, he kula ia na akaka kona hoomauia'na.
3. Aia nonoi mai e kokua i ke kukulu ana i kekahi kula hanai no na kaikamahine, e haawi pu mai me ka palapala noi, i palapala hoakaka lea no ka nui o na dala i hooliloia no ke kukulu mua ana a me ka hoolako ana. Alaila, ua makaukau ka Papa e hoomaopopo no ka nui o ke dala kokua e pono ai no ia mau lilo.
4. Ma ke kokua ana i na kula ohana i olelo muaia, e hoomaopopoia ana ke dala kokua, e like me ka nui o na haumana Hawaii iloko o ia kula.
5. A penei e haawi ai ke kokua no ke poo hookahi; No kela a me keia haumana kanaka Hawaii i noho ma ke kula ohana, eono mahina, i e dala;—hookahi makahiki, iwakalua dala;—elua a ekolu paha makahiki, iwakaluakumamalima dala;—eha makahiki a oi ae, kanakolu dala. E ukuia keia mau haawina i kela a me keia hapalua makahiki, oia hoi iwaenakonu o ke kau, a ma ke Karisemasa, mamuli nae o ke koho ana a ke Kahu Kula Nui.
6. Aole no e uku ana kekahi haawina no kekahi keiki i uku makahikiia ka mea nona ke kula no ua keiki la e hai, e oi aku ana ua uku makahiki la i na dala he kanalima no ka hanai ana a me ke ao ana i ua keiki nei; aole no hoi e loaa i ka haawina no kekahi kula ke ole i oi aku na haumana mau i ka umi, iloko o na mahina eono mamua iho o ka hele ana a ke Kahu Kula Nui e makaikai i ua kula la.
7. Iloko o kela a me keia kula hanai, aole no emi ae ka mea i ao ia malalo iho o ka heluhelu ma ka olelo Beritania, a i ole ia, ka olelo Hawaii, ke Kakaulima, ka Helunaau, ka Pili Olelo, a me ka Hoike Honua, a me kekahi ano hoi o ka hana lima.
8. E pono ke hoomaopopo ae imua o ka Papa, ma ka hoike ana mai a ke Kahu Kula Nui, no na kula ohana e makemake ana e kokua ia, ua hooponoponoia iloko o ua kula la ma ke ano e loaa'i ka maemae, ke ola maikai, a me ka noho pono ana o na haumana.
9. No ka mea, ua akaka i ka manao o ka Papa, o ka manaoio i ke Akua, ke kahua no ia e ao aku ai na keiki iloko o ka noho pono ana, nolaila, ke lia nei lakou e hooponopono ia na kula o keia ano mamuli o na manao Karistiano. Aka hoi, ua waihoia'ku na ka poe nana e hooponopono i ua mau kula la, e wae a e koho no lakou iho, i ka aoao Karistiano i manaoia e pono ke hilinai ae.
M. KEKUANAOA, Peresi dena o ka Papa Hoonaauao.
Keena o ka Papa Hoonaauao, Iune 8, 1865.
KEENA O NA KOMI SINA O NA AINA MOI, Honolulu, Mei 6, 1865.
Ke hoike akea ia nei, no ka mea, ua hookohuia na mea nona na inoa malalo e KA MOI i poe Komisina no na aina Moi, nolaila, o na mea a pau e nonoi ana e hoolimalima ia ua mau aina la, a me na palapala a pau e pili ana, e haawiia'ku imua o ka Mea Hanohano J. O. Dominis, no ka mea, oia no ka Luna Aina Moi. F. W. HUTCHISON, CHAS C. HARRIS, J. O. DOMINIS.
Ua manao ka Papa Ola i keia wa, ua kupono ke hoolaha ia na rula malalo nei, i malama pono ia ke ola o ke kulanakauhale nei, a e hooko pono loa ia ana ia mau rula, i ku like ai me na mea i hooholo ia ma ke Kanawai Kivila e hooponopono ana no ke ola o ka lehulehu:
Na Rula o ka Papa Ola.
1. E hele no ka Papa Ola, a i ole ia kona Luna paha, e nana i na wahi kuai ia, mea kanu, na Makeke kuai io, a me na wahi e ae kahi e kuai ia ai ia mau mea, i kela wa keia wa, i manao ia ai he pono, a e kauoha aku e hoomaemae ia ia mau wahi, a e lawe aku hoi i na mea e kue ana i ke ola o ka lehulehu.
2. Aole e ae ia na hale pepehi holoholona iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole hoi maluna o kekahi alanui e hele aku ai i ua kulanakauhale la, a me na kae muliwai, a kahawai paha, i manaoia he kupono ka wai no ke ola o ka lehulehu; aole no hoi ma na wahi e ae, ke ole e ae mua ia e ka Papa Ola.
3. Aole no e ae ia e kaulai a hoomaloo paha i na ili i kapi paakai ia, iloko o na palena o ke kulanakauhale, aole no hoi ma na wahi e ae e kokoke ana, a mauka iho paha o ke kulanakauhale, a me na wahi e ae no hoi i ae ole ia mamua e ka Papa Ola.
4. Na lua hana lepo, na wahi aina moka, na auwai a me na hawai lepo, na kiowai a me na wahi e ae a pau, i nohoia e na wai opilopilo, a me na mea ino e ae paha; ina i kupono ole ia i ka pono o ko lehulehu, alaila, na ka Papa a i ole ia na kona luna paha e hoomaemae, a e auhau ia ka mea nona ia wahi no na lilo oia hoomaemae ana eia;— nae e hai e aku no ka Papa i ka mea nona ia wahi i eono la mamua ae o ka hoomaemae ia ana. Eia hoi ka rula no ke kukulu ana i na hale hana lepo, ma keia hope aku, aole e emi malalo o ka eiwa kapuai ka hohonu o ka lua, a eha kapuai ka huina ha, a e kukulu papa ia a puni ka lua i eli ia, a e pani pono ia.
5. Na ka Papa Ola, a i ole ia kona luna e hele kino aku i na hale kupilikii a pau a manaoia, ua lawa pono ole i ke ea e ola maikai ai na hoanoho oloko, ina paha no ka nele i ka puka makani ole, a no ka haiamu paha o kamaka, a no kekahi kumu e ae paha, i pono ole ai ke ea, alaila, e kauoha ia e hana puka makani ia ua hale nei, a e hana hoi i na mea e ae, i mea e pau ai ia hemahema.
6. O ka ia a me ka io o kela ano keia ano i kapi pono ole ia, a ua pilikia ke ola o ka lehulehu no ka pilau, e lawe koke ia no ma kahi e, a e auhau ia ka mea nona ia wahi, no na lilo, a e hai mua ia nae e ka Papa a o kona luna paha i ka mea nona ia wahi.
7. Aole no e ae ia e malama ia kekahi puaa iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.
8. Ua papa ia ka hoolei ana i na holoholona make ma na alanui.
9. Ua papaia ke kanu ana i kekahi kupapau iloko o kekahi hale, a me kahi e kokoke mai ana i kekahi hale noho o kanaka, a ma kekahi kahua paha i hoolilo ole ia mamua i ilina kupapau, ke ole nae i loaa ka palapala ae a ka Papa Ola; aole hoi e emi mai ka hohonu o kekahi lua kupapau malalo mai o na kapuai eono.
10. Eia na wahi i hookaawaleia i waihona opala a me na mea ino, i laweia mailoko aku o Honolulu; ka loko i kapaia o Poki, ma ka palena hema o ke Alanui Moi Wahine, a me ke kahua e waiho wale ana ma Kaholaloa, e waiho wale ana makai iho o ka Halepaahao.
11. Ma keia, ua papaia na mea a pau i ka waiho ana i ka opala a me na mea ino paha, ma kekahi alanui, ala liilii, uapo, a kahua e waiho wale ana paha iloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu.
12. O ka mea e uhaki i kekahi o na rula i haiia maluna, e hiki no ke hoopai ia, aole e oi aku i ka haneri dala, e like me ka Pauku 285 o ke Kanawai Kivila.
Aponoia e ka Papa Ola i keia la 14 o Iune, M. H. 1865. T. C. HEUCK, Kakauolelo.
Keena o ka Papa Ola, Iune 15, 1865.
Mamuli o ka Pauku 8 o ke Kanawai e Hooponopono ana i ka lawe ana i na ee moku mawaena o keia mau Mokupuni, nolaila, ma keia, ke hookohu nei au ia S. KAILI, oia ka mea nana e lawe i na palapala ae holo o na ee moku mai ka lima ae o ke Kapena a Kukako o kela moku keia moku i aeia e lawe i na ohua, mahope iho o ke ku ana mai o na moku. JNO. O. DOMINIS, Kiaaina o Oahu.
Keena Kiaaina, Honolulu, Iune 16, 1865.
MA ke kolamu o na Olelo Hoolaha Aupuni malalo iho o ke poo, "Ma ke Kauoha," ua ike ia, ua hoolaha ae ka Papa Hoonaauao i Olelo Hoolaha, e kokua ana me ke dala i kela a me keia Kula Hanai no na keikikane Hawaii i aoia ai ma ka olelo Beritania. E hooponopono leaia ana ka nui oia mau kokua mamuli o ka noonoo kuoo a kuhohonu o ka Papa i ka hemahema a me ke akamai paha o kela kula a me keia kula. Eia nae ka mea i koi ia, e ae aku ka mea nona ke kula, i na hoa o ka Papa Hoonaauao, a i ka Lunakula Nui paha, e hele aku i kela manawa keia manawa e makaikai iloko o na kula. Eia hoi kekahi, na ka Papa e koho kekahi mau haumana e like ka nui me ka mea i ae likeia; a i ka noonoo aku he pomaikai nui keia, ke koho ia ua poe haumana la noloko ae o na kula Hawaii e noho nei, o na keiki hoi i ike ia ko lakou makaala a me ka noiau. He mea ia e hoeueu ai i na kula ma na kula haahaa, a ua ake nui aku lakou e hiki aku iluna o na panepoo kiekie. A noloko ae o ke kulana mua, iloko o na kula hanai e hiki no hoi ke waeia na haumana no kekahi Kula Nui ma ka olelo Beretania, a makou no hoi e manaolana nei e kukuluia ana ma keia hope aku, kahi e loaa ai i na kawowo Hawaii ka ike hohonu e like me na mea e aoia nei ma Punahou i keia mau la e kunewa nei. Aole makou e olelo ana ua hooholoia e like me ia e ka Papa, aka, ua hooaiai ia ae ka manao like, a ke noonoo nui ia nei.
O na kula la no na keiki kanaka maoli iloko o ka olelo Beritania ma na wahi kuaaina i ike ia iloko o na makahiki i hala aku nei, he mea makehewa wale no ia, no ka mea, o na keiki i hoonohoia ma ia mau kula, ua aneane lakou e like me na manu aloha, ua hiki ia lakou ke hoopuka i kekahi mau olelo Beritania, me ka maopopo ole o ke ano, a o ke kumu oia maopopo ole ana, no ka launa mau a me ke kamailio pu me na makua a me na hoa paani kanaka maoli. Aole nae pela ma ke Kaona nei, no ka mea, ua lehulehu na keiki haole, a ua loaa i na keiki kanaka maoli, oiai ia lakou e paani pu ana ma na pipa alanui. Aka, ma na apana kuaaina, ua nui na dala i hoolilo poho ia. Ua makemake nui na makua e hapai ia ae na kulana o ka lakou mau keiki, a ua ike iho hoi lakou he pomaikai nui no ka lakou mau keiki ke loaa ka olelo haole, a nolaila, ua nakuiia e na makua e hoomahuahua ia na kula Beritania. Ua lohe ka Ahaolelo i na ulono ana mai, a ua hooholoia ke Kanawai, ina e loaa na haneri dala eha i na kanaka, i mea e hanai ai i na kumu kula ma ka olelo Beritania, alaila, na ka Papa Hoonaauao e kokua aku i eha haneri dala hou, noloko ae o na dala kula, pela no i kela makahiki keia makahiki, e hookupu ai na kanaka Hawaii ilihune ia lakou iho, me na manao iini, a ua kuhihewa nae e loaa ana i ka lakou mau keiki ka ike kuhohonu ma ka olelo Beritania, a mahope puoho i ka ike ana, ua poholopu ke dala a me ka manawa iloko o na hale papaa i hoahuia ka hoomaunauna wale.
Ke lana nei ko makou manao, aohe no e liuliu, a lako ka lahui holookoa i na wahi kupono, i na kula hanai no na keikikane a me na kaikamahine. Ma na kula oia ano wale no, kahi e noho mau ai na keiki, malalo o ke alakai ahonui a me ke ao noiau ana a na kumu; malaila wale no e loaa mai ai na ike kuhohonu i na hanauna hou e uhai mai ana i ko kakou mau manea wawae.
Na mea hou o ke Alo Alii.
Ma ke kakahiaka Poalua ua komo mai ka Moi ma ke kulanakauhale nei e halawai me kona Kuhina Kalaiaina. A ma ke awakea Poakolu, ua komo mai oia ma Iolani Hale Alii i ka halawai Aha Kuhina a hoi no ma Waikiki.
Ka Mea Kiekie Kekuanaoa he maikai no ke ola a aia no ia ma Papakanene kahi i noho ai.
Ka Mea Kiekie Prince ss Kamamalu aia no ma kahi o ka Moi Wahine kane make ma ka "Hale Alii Pihanakalani" ma Haimoeipo. Ma ke kakahiaka Poalua iho nei ua hele aku oia e ike i kona Makua Alii ma Papakanene. Ua lohe wale mai makou e hele ana ke Kama Alii ma Hawaii i ka hoolana. Maikai no ka Moi Wahine kane make aia laua ke noho pu la.
Ua holo aku ke Alii Wahine a ke Kiaaina o Oahu (Hon. Mrs. Dominis) ma Hawaii me kona kaikaina Likelike maluna o Kilauea mokuahi. Ua ku aku lakou ma Kawaihae, mailaila aku ma Naulelua. E hoomaha iki paha lakou ma Pookanaka.
Ua ku aku ka Mea Hanohano ke Alii Kiaaina (Wahine) o Hawaii ma ka Poalua iho nei, me ka Mea Hanohano A. Keohokalole. He maikai ke ola o na 'Lii i ka pae ana 'ku.
Ua loaa mai he mau makana na ka Moi; mai ke Aupuni mai o Peru.
KA LUNA O NA BUKE HELU AUPUNI.—Ua kaumaha makou i ka pa-e ana mai o ka lono, ua hoouna ia ka ka Luna o na Buke Helu Aupuni iluna o kahi moe e ka mai. Aia ia H. A. Widemann kona kulana. Ua koho ia e ka Hope Kuhina Waiwai e noho nei, e noho ma kona wahi a hiki i kona wa e oluolu ai.
Oihana Hookolokolo.
AHA KIEKIE MA KE KEENA.
June 15. Ma ka waiwai o Kaio, k, no Koolaupoko, i make aku nei. Ua hookohuia o Kahakauila laua o A. F. Judd, na Lunahooponopono.
June 15. Ka waiwai o Kukehikahaoa, no Koolaupoko, no ka mea, ua hoomaopopoia, ua hoolilo aku ka mea i make i kona mau waiwai, oiai o kona ola ana, ia Pihi, w, a no ka mea, he kaikamahine o Pihi i oo ole ma ke kanawai, nolaila, ua hookohuia o Rev. B. W. Parker i kahu hanai nona.
June 17. Palapala hoopii a Nakipi, (k,) e ae ia e mare hou. Ua okiia oia e kana wahine, o Keaweehu, i ka M. H. 1860. Ua aeia kona noi.
June 20. Palapala noi a Kuekue, k, e mare hou. Ua okiia oia e kona wahine, Kahulimoku, i ka M. H. 1862. Ua ae ia kona noi.
June 20. Ka waiwai o Keahi, w, no Maemae, Honolulu. Ua hooiaio ia ka palapala hooilina, mamuli o ke noi ana mai a Kamoa, k, a o Hakalaau ka Lunahooponopono.
June 20. Waiwai o Kalawahi, (k,) Palapala hoopii a Kaai, e hookohu ia ia ka Lunahooponopono. Kue mai o C. H. Nicholson, no ka mea, o Lahapa, ka wahine a Nicholson, oia ke kaikuahine a Kalawahi. Hookohuia o C. H. Nicholson i Lunahooponopono, no ka pono o na keiki alua a Lahapa.
AHA HOOMALU O HONOLULU.
June 12. Lameka, hoohaunaele, hoopai $6; Mele, ona, $6; Kapu, ona, $4; W. S. Wond, hoeha ia hai, 14 la hana, a e haawi i palapala hoopaa i na dala $250.
June 14. Kamaka, ona, $3, $1 koina;
June 19. Kauhi, aihue, 1 mahina e hoohanaia; W. Stephens, ona, a holo nui, $12.
June 20. Elikai, hoeha ia Kamai, $10 hoopai, $3.50 koina.
June 21. Kahemolele, aihue noho lio, $30 hoopai, $3.50 koina; Kikahuna, (he hoike wahahee na Kahemolele) $50 hoopai, $1, koina.
June 22. Kamaka, (w) kuai awa me ka palapala ae ole, $10 hoopai, $3 koina; D. W. Gallagher, ona, $6, Baptist Savigny, puhi hale, hoopaaia no ka hookolokolo Jure.
Aha Kaapuni o Maui.
Ua hoomaka ka noho ana o ka Aha Kaapuni o Maui; o ke Kau Hookolokolo Jure ma Lahaina, ma ka Poalua, la 13 o Iune. Ka Mea Hanohano Lunakananawai Kiekie, E. H. Allen; Ka Mea Mahaloia Lunakanawai Kaapuni, A. M. Kahalewai; oia ke kokua Lunakanawai ma ka Aha.
Na hihia i hanaia imua o ka Aha, eia malalo nei:
J. Boehle, kue ia C. Kalu a me kekahi mau mea e iho. He hihia keia e pili ana no kekahi palapala ae e hookaa. Ua hoopaiia o C. Kalu, a ua hookuu ia kekahi mau mea i huipuia iloko o ia hoopiiia ana.
L. Browne, Esq., ma ka aoao hoopii.
J. C. Farwell, Esq., ma ka aoao hoopiiia.
S. P. Kaloa, kue ia F. A. Oudinot. He hihia keia i ulu mailoko ae o ka palapala ae like, mawaena o ka mea hoopii a me ka mea i hoopiiia, no ka mahi ko ana, a iloko o ka wa i oleloia ma ka palapala ae like, ua kipaku ka mea i hoopii ia no kekahi mau kumu, nolaila, ua hoopii ka aoao hoopii no ka uhaki ana i ka olelo ae like. Ua ko ole ka aoao hoopii, a ua hookuuia ka mea i hoopiiia.
L. Browne, Esq., no ka aoao hoopii.
J. C. Farwell, Esq., no ka aoao i hoopiiia.
Ke Alii, kue ia Kahihikolo. Ua hoopiia mai ka mea i hoopiiia, no ka hoeha ana ia Himeni me ka pahi, ma Pelekunu, Molokai. Ua hoopaiia ka mea i hoopiiia, hookahi dala, a e hoopaahaoia ma ka hana oolea, no na makahiki elua a me na mahina eono.
Ka Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.
J. W. H. Kauwahi Esq., ma ka aoao o ka mea i hoopiiia.
Ke Alii, kue ia John Allen. Keia hihia, he wawahi hale me ka aihue, ma ke komo ana i ka hale noho o G. Needham, Esq., o Makawao, Maui, a ua lawe mailoko mai o ka hale i na dala he umikumamahiku. Ua hoopaiia, a ua hoopaahaoia ma ka hana oolea, no na mahina ekolu; a me ke kauoha pu ia aku no hoi, i ka wa e pau ai o kona hana ana ma ka Halepaahao, e hoouna ia oia ma Kula Hana Lima a Hoopololei ma Keoneula. He keiki opiopio ka lawehala.
Ka Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.
J. W. H. Kauwahi Esq., ma ka aoao o ka mea i hoopiiia.
Ke Alii, kue ia Palau. He hihia hoeha wahine keia, me ka apana papa ka hahau ana. Ua hoopaiia, he kanalima dala a me na koina pu o ka Aha.
Ka Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.
J. W. H. Kauwahi Esq., ma ka aoao o ka mea i hoopiiia.
Ke Alii, kue ia Kanei. Ua hoopiiia no ka hoohiki wahahee, i kekahi hihia i hanaia imua o ka Aha Hoomalu o Lahaina, i ka malama o Aperila i hala iho nei. Ua hookuuia.
Ka Loio Kuhina, ma ka aoao o ke Alii.
J. W. H. Kauwahi Esq., ma ka aoao o ka mea i hoopiiia.
William Wilcox, kue ia Kalaione. Ua hoopii ka mea hoopii i ka mea i hoopiiia, e kipaku i ka mea i hoopiiia, a ua hewa kona noho ana maluna o ua apana aina la, aole nona. Ua waihoia na ka Aha Kiekie ma ke Keena, e hana, me ka ae o ka Aha.
Ka Loio Kuhina a me J. C. Farwell, ma ka aoao o ka mea hoopii.
J. H. Napela a me J. W. H. Kauwahi, ma ka aoao o ka mea i hoopiiia.
He mau hihia oki mare kekahi i hanaia imua o ka Lunakanawai Kiekie, a ua hoopau wale ia; ua hoopau ia ka noho'na a ka Aha, ma ka Poaono, la 17 o Iune.
KA L. K. KIEKIE.—Ua hoi mai Ka Mea Hanohano ma ka Poaono ihonei.
KA MAI PAKE.—Oiai, no ka laulaha loa ana ae o keia mea ma ke Kaona, a ma na kuaaina o keia mokupuni, ua noi aku ka Ilamuku i na Luna Makai a pau, e hai mai lakou i ka nui o ka poe i loohia i keia mai ino loa e laulaha nei i ko kakou one hanau. Ua lawe mai makou i ka Papa Helu e hoike ana i ka nui o na "Mai Pake," wahi a kakou, ma kela apana keia apana; a maanei makou e olelo ae ai, aole no paha i pololei loa, no ka mea, aohe poe i ike pono o kuaaina i ke ano o ua mai nei.
HAWAII—Apana o Kona,..........22 mai.
" Kau,..........4 "
" Puna,..........3 "
" Hilo,..........3 "
" Hamakua,..........8 "
" S. Kohala,..........2 "
MAUI—Apana o Lahaina,..........36 "
" Honuaula & Waihee,..........12 "
" Wailuku,..........7 "
" Makawao,..........19 "
" Kaanapali,..........3 "
MOLOKAI & LANAI—..........9 "
OAHU—Apana o Honolulu,..........78 "
" Ewa & Waianae,..........10 "
" Waialua & Koolauloa,..........13 "
" Koolaupoko,..........21 "
KAUAI—Apana o Nawiliwili,..........7 "
" Waimea,..........1 "
" Koloa,..........1 "
" Anahola,..........1 "
" Hanalei,..........3 "
Huina o ka poe mai...............261
Aole no paha he nui loa ka huina o na "Mai Pake" aka, i kona wa e laulaha loa ai, alaila, he lohi ke kinai aku, no ka mea, mai loko mai o na mapuna liilii e ulu mai ai na kahawai nui. I mea e hookoia ai ke Kanawai i hooholoia ai i keia kau Ahaolelo aku nei, he "Kanawai e hooki ai i ka laha ana o ka Mai Pake, nolaila, ua hai ia mai makou e kukuluia ana i hale ma ka Apana o Honolulu nei, no ka poe i loohia i ka Mai Pake, i hiki ke lapaau ia. Ua hai pu ia mai no hoi makou, o ka poe hiki ole ke hoola ia, a aohe manaolana no ko lakou hiki ke lapaau ia, e hoihoi ia ana lakou ma kahi kaawale. A o ua wahi kuaaina la, he wahi hiki ole i kela mea keia mea ke manao ae e hele ilaila, no ka pali loa; a aohe no hoi e hiki ke holo mai makai, no ka nalunalu loa o kuaau; a nolaila, me he halepaahao la ko lakou wahi e noho ai, no ka mea, ua oki ia ko lakou launa ana me ko waho poe. He nui loa ka wai o ua wahi nei, a he mau wahi kupono no hoi kekahi i ka mahi. I ko makou manao, ua kupono loa ko lakou noho ana ma ia wahi, i oi ae mamua o ka noho ana mawaena o kanaka i hookae a i hoowahawaha ia lakou.
WELA HALEAKALA.—Ua hai ia mai makou i ka hele ana aku nei o kekahi huakai haole makaikai a hiki iluna o Haleakala; ua puhi ia na nahelehele e ulu ana iluna ponoi o ka piko e lakou. I ko makou lohe ana ia mea, aole makou i mahalo, oiai ua uhai lakou i ke kanawai e olelo ana, "o ka mea e puhi wale ana i na mea e ulu ana maluna o ko hai aina, e hoopai ia i na dala aole e oi aku mamua o ka alima haneri, a e hoopaahao ia hoi, aole e oi aku mamua o na makahiki elima." Aole no ia wale no hoi, aka, no ka mea i na e pau ke kuahiwi okoa, alaila, e lilo anei kela i wahi panoa a papaala, no ka mea, aohe mau mea ulu malaila, i mea nana e ume mai i ka ua, a me na ea oluolu.
POLOLEI OLE WALE.—Oi hele mai nei ke Kuokoa i ka pono a, ke hele loa mai nei i ka lalau; pela ka makou manao ana i ka ike ana iho i ka olelo hoolaha no ka Aha Kiekie, a penei no kana olelo: "June 14 hihia oki mare, ua ae ia oia e mare mamuli o ka mea i hooholoia." Nani ke kupanaha o keia mea; heaha la ke ano? Owai la kai ae ia e mare hou? He keiki paha iluna ke alo, ka mea nana e paa nei ka hoeuli o ke Kuokoa? E hai mai, i pau ko makou kuhihewa, a mai noho no a hele hou imua o ka lehulehu me he pu 'la i piha pono ole i ka panoa-ke kanapi.
LAHAINALUNA.—Ua olioli makou i ka hai ana aku i ke akea, ua koho ia o S. E. Bihopa o Hana, a keiki hoi a A. Bihopa kahuna iho nei o Ewa, i kumu alua no ko kakou Kulanui ma Lahainaluna. Ma kona koho ia ana, ua manaolana loa makou he kumu kupono loa ia no ua Kulanui nei, oiai ua ike ia ke akahai, ke akahele, a me ka noiau o kana mau hana, a aole no hoi makou e hoopoina i ka olelo ae, "Ua kupono ia ma ia wahi." Ke paulele nei no hoi makou ma kona akamai e hiki ia ia ke hookele aku i ua Alamamata la a pae aku i ke awa malino o na ike hohonu.
ALE IA E KA MOANA.—I ka poaha o kela pule aku nei, ua ku mai ka moku Arctic, ka moku i manao ia ua nalowale loa; he elua haneri me kanaha la ka holo ana mai, mai Bosetona mai. Ma ka la 9 o Feberuari, ua haule a ua moni ia aku e ke kai i ka wa i loaa ai ka moku i ka makani ino, o Kalaili, he kanaka luina, ma Moanalua, o Oahu nei, kona wahi papa. Ia manawa pu no ua haki ka wawae o kekahi luina haole.
HAOLE PUHI AHI.—Ma ka Poaha iho nei, ninaninau pono ia ke ano o ka hewa i hanaia e Bab tiste Savingny (oia hoi ke puhi ahi me ka manao ino, kue i ka Pauku 4 o ka mokuna 23 o ke Kanawai Hoopai Karaima) imua o ka Lunakanawai Hoomalu, a ua waiho ia i ke Juire e hiki mai ana.
Ka Paio Misiona ri. Helu 4.
E KA LUNA HOOPONOPONO O KE AU OKOA:
Aloha oe; Ua aneane e hiki aku au i ka pau ana o ka Hai Olelo o ka Bihopa.
Hoike ae la oia, oiai ua kaniuhu ka poe Kalavina no ka hele ana mai o ka Ekalesia o Enelani maanei, me ke kauohaia nae e ke alii, aka hoi, aole o lakou malama i kela rula no lakou iho, no ka mea, aole loa i kanalua iki ua poe Kalavina la, e hoouna aku i na mi sionari o lakou ma Amerika, ma Inia, a me na wahi e ae, kahi i noho mua ia e na misionari Epikopo a me na misionari o na aoao hoomana e ae. Aole no hoi i hoopaapaa iki ia keia mea mamua.
A i ka hoopau ana i kana Hai Olelo ana, olelo ae ka Bihopa penei:
"Me ka hoihoi ole, ua hapai au i keia hana i nei la. Malia paha, e olelo mai kekahi, "No ke aha la e hoomanao ai i na olelo hookapakahi, a e hoopololei hoi i na olelo oiaio ole, oiai ua maopopo i na mea kuokoa a pau no ka wahahee o ia mau mea?" Aka ea, e noonoo iho lakou, he palena no ko ka hoomanawanui, a ina paha e mumule mau, e manaoia uanei ua ku ka hewa i olelo wale ia.
"Ina, maloko o keia Hai Olelo, ua hoopuka au i kekahi huaolelo pono ole, hoino, alaila, ke hoole nei au, aole au i manao e hana pela, a ke nonoi nui au e kala ia mai au. Aole o'u manao opuino i ko'u mau hoahanau Karistiano, (ke ae nae lakou e kapa aku au ia lakou me ia inoa aloha,) ina paha no ka Ahahui Euanelio Hawaii lakou, a no ka Ekalesia Katolika Roma paha. Ke hapai pu nei makou o na aoao a pau, ma ke ano a kela a me keia i ike ai, i ka hana nui hookahi no, oia hoi ka "imi ana i na uhane no Karisto," a e hoopakele ae i keia lahui mai ka make o ke kino a me ka uhane, a oia make, ka uku no ia o ka hewa. Malia ua like ole ko makou mau manao, ma ke ano e pono ai ka hana; a malia paha ua kupono i kela a me keia o kakou e ao aku i na hoahanau, e hookaokoa i na kuhihewa a kekahi poe, ke maopopo nae ke kuhihewa io; aka hoi, mai hoohuikau kakou i na oihana pule a me na kanaka. E hoomanao mau kakou i ke kahua o na manaoio a pau, a me na oihana hoomana a pau, oia hoi ke kanawai kaulana o ke aloha. O ka mea i aloha io i ka oiaio, oiai paha ua alako iki ia ae iloko o ka hewa, ua aneane aku paha ia i ke aupuni o ka lani, aole nae pela o ka mea i hookiekie ia ia iho ma kona aoao pule, aole hoi i akakuu iho kona naau. E noonoo ae kakou, ua poho like na aoao pule a pau, mamuli o ka hoike ana i na mokuahana lapuwale imua o ke alo o ka poe hupo, a ua oi aku ia poho mamua ae o ka loaa mai ma ka hooikaika aloha ole.
"A ia oukou e na kahuna a me na hoahanau o ka ekalesia, ke olelo aku nei au ia oukou mai pauaho, ina ma keia wahi kaawale o ka honua kahi i hoouka kaua ai, iwaena o ka manaoio Kalavina o ka wa hou, a me ka manaoio Katolika o kinohi, alaila, e ike auanei ko kakou mau hoa paio, ua makaukau kakou a pau loa e halawai me lakou ma na wa a ma na kahua kaua a lakou a pau loa e koho ai. Ua imi kakou me ka maluhia, a me ka naue malie e hooko ai i ko kakou oihana eehia a hemolele, a e hookaokoa i ka hakaka a me ka hoopaapaa, aka nae, ke hookikina ia mai nei e hakaka, nolaila, aohe hana e ae a kakou e hana e ae ai, o ka ae aku i ko lakou mau manao paio, e hapai i ke kaua. Mai kanalua oukou e na hoa no keia mau hoino ia mai, no ka mea, he mea ia e ikaika ai, a aole hoi he mea ia e nawaliwali ai kakou. E ike ana kakou i keia lala o ke kumu waina, a ke Akua i hooulu nui ai, ma Enelani a ma Amerika, (oia hoi ka Ekalesia Epikopo.) "E ulu ana kona aa ilalo, a e hoohua ana i kona mau lala maluna, oia na hua o ke ola, i haawi i kona mau lau, no ke ola o na lahui."
I ka pau ana o ka haiolelo a ka Bihopa, mahope ae, ua hoopuka ia imua ona keia palapala hoopii penei:
"O makou o ka poe nana na inoa malalo nei, ka poe hoi e hoomana ana, ma ka Halepule Bihopa o Honolulu, ua lohe makou me ka olioli, e ka Haku Bipopa, i ko haiolelo i ka la pule iho nei, a ke nonoi haahaa aku nei makou e paiia a e hoolaha nuiia kela haiolelo.
"Ke manaolana nei makou, mamuli o ke ano oiaio akahai a me ke aloha io, i ike ia iloko o ua olelo la i like loa ai hoi me ke ano mau o kou aoao ana ia lakou, oiai ia oe e noho ana mawaena o makou e ka Haku Bihopa; nolaila, he mea ia e hoopau ai i ka ino e ulu mai ana mamuli o ka palapala kohu ole a me ka awahia i hoopukaia iho nei e ko Amerika Papa Kalavina." Ua kakau inoa ia keia palapala noi e ka MOI a me ka MOI WAHINE, a me kekahi poe e ae oloko o ke anaina pule, he poe haole, a he poe kanaka maoli. I ke kakahiaka o kekahi la ae, mahope iho o keia haiolelo ana, ua hiki mai ma Honolulu nei kekahi Kahunapule, oia o Mr. Gallagher, no ia ekalesia hookahi no me ka Bihopa, mai Amerika Huipuia mai no, a ua lawe mai oia i kekahi hae ekalesia na ka Bihopa, he hoailona o ke aloha mai na kahuna mai oia aina kaulana, no ka mea, he kanalima Bihopa, a he 4,000 kahunapule Epikopo ma Amerika Huipuia, a iloko o ua buke liilii nei, ua hoike ia no ka haawiia ana mai o ua hae nei, a me na haiolelo iloko o ka halepule ma Peleula. He mea e hoomaopopo ai, ua komo o Amerika me Beritania iloko o ka manao hookahi e kokua i ka ekalesia o ka Bihopa ma Hawaii nei. A he mea hoi ia e ikeia ai, aole o ke Kalavina ka ekalesia pookela ma Amerika