Ke Au Okoa, Volume II, Number 11, 2 July 1866 — Haina o na ninau Pope a S. N. Holokahi. [ARTICLE]

Haina o na ninau Pope a S. N. Holokahi.

. Ninau I. O kaPope anei kekahi lala o ko lesu Karisto Ekalesia i ike ia ma ka honua nei ? Hnina. Ac. Oka Pope oia ke poo ike maka ia o ko lesu Karisto Ekalesia una ka honua nei. Maopopo ia ma ka palapala a Inati (īgnace) i kakau i Anetioke ma Asia,° a me l<a Kipiriano ma Aferika, a me ka Irenes ma Europa. Ke hoike mai nei o Asia, Aferika, Europa he pope no iloko o ka Ekulesia oka Huku ma ia wa. Ke papa nei o Irenes ia Petero, oia ka pope mua loa o ka Ekalesia Katolika Roma, a ua kakau oia i ka mookunuhau pope o Roma, mai a Petero ka mua loa a hiki ia Eleuterio, (Eleuthere) ku pope hope o ke keneturia 2 hooiaio mai o Tereturiano; ua kakau oia i ka mookuauhau o na Pope ma ka Ekalesia Katolika Roma, o Petero ka mua, o Lino (Linus) ka lua, o Keleto ke kolu. (Lib. 3 Adv. Marc.) Maopopo loa ma na palapala a kela poe kaulana loa i mahalo nui ia e ka poe Kalawina ma ko lakou moolelo Ekalesia Kalawina, aoao 38 i ka naauao. Ke hoike inai nei ka lakou mau palapala i ko lakou kuikahi like ana me ka pope ma ka Ekalesia Roma, auhea kahi Kalawina hookahi iwaena o lakou ?

He uianaoio Katolika Roma ko lakon. Ke noho kuikahi nei lakou me ka pope. A ke hoike mai nei ka lakou mau pahpala no ka "Ekalcsia Katolika Roma, no ka Pope, a me na mea e pili ana i ka Ekalesia Katolika Roma. Oka lakou hoike aoa, oia ka hoike ana oka oiaio. Maopopo loa ia lakou he meā kahiko loa ka inoa pope, ke kuleana pope, ka oihana pope, ke ao ana pope, ka manaoio pope. Ke olelo nei nae ka poe kalawina Puritaoa, ua loaa ka inoa pope i ka M. H. 154 paha, a o Hygin ka Bihopa mua o Roma i kauia'i ka inoa pope. He wahahee loakeiaahe hoopunipuni wale no. Ina. e huli ia na buke moolelo oi&io i kakau pili hoomana ole ia, aohe no e loaa na olelo like me keia, he inau olelo hoino wale no keia i ka pope, a nawai i kapa i ka pope he poo ikemaka ia no ka Ekalesia o lesu Karisto ? Na lesu no, maopnpo ia ma o Petero la ka pope mua, a maopopo no hoi ma na moolelo a na Makua kaulana oka Ekalesia. Aole lakou i hoole i ka pope, aole kue i ka pope, aole kakau hakukole no ka pope, aka, piha nae na lehelehe Kalawina i ka hoino i ka pope, me he mea la, ua lawe wale ka pope i ko ke Kalawina wahi, nolaila, ke hoike nei i na ino o ka pope i kuhiia he oiaio, o ko lakou iho ke huna la malalo o ka uhiuhilaumamane, o ike ia ko lakou hee a lilo i kumu hilahila. Aloha ino ko Hawaii nei e hanai ia nei e na kuma.Puritana i ka laaa make d Hawae! He hoaikola maoli no keia a na Puritana ia Hawaiinei. Maopopo loa i na Makua o. ka Ekalesia a me na kumuao kaulana loa, mai ia lesu mai ka mana oka pope, ke kuleana a ka pope. Hoino nae ka poe Kalawina i ka pope ka i kukuluia e lesu ma kahi kiekie lou o kona Akaleaia, wabi a Atanasio. (Epist. av Felieem II.) A ke manao nei, he kumu- Kalawina- puri" tana paha ka mea nana e lawelawe hakukole nei ika pope, a nolaila, ke hoole nei au imua o Hawaii, Maui, Oahu, a me Kauai. Aohe oiaio o keia moolelo e pili ana i ka pope mai mua a hope, i hoopukaia e ke Kilohana i hala ae nei. Ninau 2. 0 kapope anei ke panihakahaka o lesu Karisto ma ka honua nei ? Haina; Ae. Maopopo ia ma ka lesu kauoha ana ia Petero, a ke olelo aku nei au ia oe, he Petero oe, he pohaku ke ano, a maluna o keia pohaku,.e kukulu ana au i ko'u Ekaleaia, aole hoi e lanakila mai na ipuka o ka po maluna ona. Mat. 16; 18. E hanai oe i kou mau keikihipa; E hanai oe i ko'u mau hipa. loane 21. 15; 16, 17. Ma keia mau pauku o ka Euanelio, ke hooiaio ia mai nei ke kuleana o ka pope 'ma ka Ekalesia o lesu. Mamua o ko.leaa pii ana i ka lani, ua koho ae oia ia Petero i hope nona nana e hooponopono i kona Ekaleaia ma ka honua nei. (Oia hoi i panihakahaka.) Ua kohoia o Petcro i kahua no ke kukulu paa ana i ka Ekalcsia o leau ma ka honua nei, a i kahu hanai i.na keiki a ka Ekalesia, a ua mau ia ma kona mau hope iho a hiki i o kakou nei. O ka hanwina hookahi ia a lakou e paa nei, o ka makaala, o ke kiai, o ka malama, o ka hooponopono i ka Eka!esia. Mai ia lesu mai ka mana o na pope maluna o ka Ekalesia o lesu. 'Un akaka in ma ka St. Angutino, a me ka Teretuliano ma mau palapala. 0 Petero hookuhi ka i kohoia e lesu i pohaku no ka Ekaleaia, a i kshu e hanai i na hipa a me na keiki hipa a ka Haku, mai waena ao o na Apotolo, a nolnila i heluiu'i o.Petero.e ka poe kakau moololo ma ka papa kiekie loa, like ole me kooa mau hoa Apotolo e ae. No ka mea, ua hoonoho ka Haku ia ia 1 poo, i panihakahaka no kona Ekalesia ma ka-;honua nei. Aua haawi hoi ika mana oi kelakela ia Petero wole no, a pela no na pope a pau mai ia Potero mai a ia Pio IX, oia mana hookahi no ka lakou mai ia Icsu mai. Ninnu 3. Ho alakai hiki ole anei ke lalau ?

Haina. Ae. He alnkai hiki 010 ke lalnu no ka mea, ua hoohiki o lesu, aole e lannkila na ipukn o ka po maluna ona. A lia hoohiki no hoi, e noho pu nna oia me na kahu o konu Ekalesia, a hiki aku i ka hopena o keia ao. Mat. 28: 29.—A ua hoawi no i kokua hou no laliou, i lalau ole kn lakou ao nna ina na mea pili i ke ao nna o ka Ekaleaia. loa-

ne 14: 16, 17; 16, 12. He nui ka'u mau mei i koe e olelo aku ia oukou, aka, aole e hiki ia oukou ke lawe i keia manawa. Aia a hiki mai kela, o ka uhane oiaio, nana oukou eao mai ika oiaio a pau. loane 16: I*2, 13. Maopopo loa ke ao ia ana o ka Ekalesia Katolika Boma e ka uhane o ka oiaio, a oia ke kumu o kona hiki ole, huhewa ole, a me kona lulau ole. Ua kaaia eke akamai, oia o lesu, noluila, aohe pnu, aohe kee, aohe kaulana ailolo e koe. Ninau 4. Ua hoolaha io anei ka pope i ka Euanelio, elike roe ka lesn Karisto kauoha ? Haina. Ae. -Ua hoolahaia ma na ainaa pau a puni ka hopua. Na hoolaha kahiko loa ia mamua o ka hanau ana o losepa Lamita, A. D. 1805. Mamua o Hencre VIII. A. D. 1509. Mamua o loane Kalawina, A. D. 1509. Mamua o Maretina Lutera, A. D. 1483. Mamua o Mahoineta, A. D. 622. A mamua loa aku no o na aoao hoolepope a pau eku nei. Oka aoao no ia i kope i ka Baiba!a a hoolaha no i ka wa naaupo loa o ka honua nei. Ihea Ia na aoao hoolepope ia wa ? Ua kui aku la ko lakou leo ina aina a pau, a, o ka lakou mau olelo i na pelena o ka honua. Rom. 10: 18.—O lakou ka i kauoha ia eaoi na lahui kanako a pau. Mat. 28: 19, 20.

Ke hoike mai nei na- moolelo, iloko o na makahiki 1857, i ke ku mau ana o ka aoao pope. Aole i hakalia iho, lilo koke ka Ekalesia o ka Haku i mea nui ma ka honua nei. Mahuahua no ia ma Asia, Aferika a me Europa. Ma Asia, ma Falesetina, ma Siria, ma Asia-Uuku, ma Damase a me Anetioka, ma Mesopotamia, a ma Edese, ma Europa, ma na aina Helene, ma kekahi mau mokupuni, ma Italia a ma Epania, ma Aferika, ma na aina o Aigupita. Pela ka hua pono ana oka Ekalesia Katolika i kinahi. iīui aku no hoi ka Ekalesia Katolika; ma Asia, hua aku la ia ma Ka!cdea, ma na aina Iniana, ma Arabia, ma Peresia, pela no hoi ma Aferika, nui aku ia ma Numidia, ma Mauritania, maopopo ia ma ka palapala a Tereturiano i kakau i ka makahiki o ka Haku 240, i mai oia, ma na kulanakauhale o Aferika, nni aku n% kanaka Katolika, uuku mai na kanaka Katolika ole. Eia hoi, nui na kahuna nui malaila ia wa, he 70 lakou ma kekahi ahaolelo, aheB7 ma kekahi aku; ma Karatage ko lakou ahaolelo ana, Pela no hoi ma Europa, hua ae la ka Ekalesia ma Rarene, ma Miliana, ma Bolomia; ma Apulia, ma Sikilia, ma Epania, ama Farani. īka A.. D. 177, make o Potioi, (Pothin) ka Epikopo mua o Lione ma Farani. Mahope mai kaulana o Ireces ma ia wahi, A. D. 202. Hoike mai oia i ka ulu ana o ka Ekalesia ma na Geremania eiua, ma na aina e kokoke ana i ka muliwai o Rine, pela no ma na aina o Danube, Norke, ame Rehetia. Aike au e noho pope ana o Fabianoj hoouna aku la ia i mau kahuna, a holo ka hana Ekalesia ma Tolosa, ma Narabone, ma Arele, ma Keleremonete, ma Limoke ame Pari. Hua mai no hoi ka pono o ka Haku ma Epania, he mau kahuna nui ke 10 no iaaina, ma ka ahaolelo o Elevire. Huli mai o Irelani ia Paladio, ia Patirikio i ka A. D. 432, na Ketetino ka pope i hoouna ia Paladio i Irelani. Komo loa aku Ia ka Ekalesia Katolika raa Ekosia. • Mahope iho A. D. 597, hoouna o Geregoria ka pope ia Augutino ma, i Enelani, ulu :ae la ka aoao Katolika malaila. Aia hoi ma na aina e kokoke ana ike kai eleele, he mau lahui iKaika i ke kaua, o ka poe Gota, ka poe Yisigata, a me ka poe Osotorogota, ua huli mai lakou i kaßapatoma. Mamua o ka A. D. 334, ua holo mua ka Ekalesia ma Asiaa hiki i Keilane, ia Malabare. IkaA. D. 606, kupu ae la ka oihana Katolika ma Abisinia, ai ka A. D. 636, laweia e Jaballah ma ke Aupuni Pake. (Abz. T. I. p. 375.) Ia manawa, hua aku la ka Ekalesia ma Helevetia ma Alemania, ma Norke, ma Baviere, ma Panonia, ma Farakomia' Feriseroa S»zomia. Makahiki 822, komo loa ka Ekaleaia Katolika ma Dcnemareke, mahope iho, mn Sueda, ma Norereke, ma Irelanede, a ma Ghroenelani. Mahuahua loa aku !a i Moravia, i Bohemia, i Polania. i Honekaria, i Bulekaria. 1 ka A. D. 864, hookumakaia ke Aupuni Rukini, a i ka A. D. 1019, huli loa lakou i ka Ekaieaia Kntolika.

Hnn aku no ua Ekalcseia nei ma Livonia, ma Fiirukaria a hiki i Pekina, a i ka A. D. 1307, kohoia o Monete Korovino i kahuna nui no Pekina. Ia wa, uln ae la ka Ekalesia ma Laponia, loaa na aina ike ole ia ma ka hema o Afcrika, kupu ae la ka manaoio Katolika malaila. Katolika 110 ke aupuui nona ka moku i holo ma ka moana e liuli i aina hou, a loaa ai o Amerika, a holo aku la ka manaoio Katolika a muhuahua loa ma Amen'ka Hema; a hoolaha ia no ma Arnerika Aleau, Mcsiko, Kalifonia, a me Kanadn, a ke ike nei kakou ia ia ma Amen'ka Hnipuia, aia no malaila na kahuna nui Katolika he 41, a o na kahuna perebitero he 1704, a o na halepule he 1824—ai ka A. D. 1827, liiki loa i Hawaii nei. Aka. pilikia nae i ka hoino a ka poe pnritana,- holo pono ole ka hana i na la kinohi i ke kekeueia e ka poe Kalavina; aka, i ke kokua ana mai o ka mea nona ka mana nialuua o ka EkaleKiu, ua liolo ka hana, a ke liele nei i ka loa a me ka laula o na mokupuni o Hawaii nei. A e ko olō ana paha ka wanana a ka poe Kalavina i wniuuia ni no ka Ekalesin Katolilca ma Hawaii noi, uia ka Nonanona o ka la 18 o Novemnbu, A. D. 1842, a penei uaolelola, "He 25 mnknliiki wale no e ola ai ke aupuni Pope mu Hawaii nei, aluila, puu i ka liookahnliia." 0 ka la 18 o Novcmaba, 1867 o hiki

mai ana, oia ka wa e ikeia'i ka oiaio oia wanana a ke Kalavina.

Oia la e Holokahiki ka haina a me na wehewelie ana oau ninan Pope. Ua noi aku au ia oe ma kahi o ka'u mau olelo pane ia B ma, e ike oe i kekahi o ia mau wehewehe ana, oiai, ua pili iki kekahi oia maa wehewehe i kou makemake. TJa loihi no na la o keia mau niuan i waiho ai, aole hoi i wehewehe ia mai e kekahi. Ke hai aku nei au ia oe, ua waiho aku no au he mau haina no keia mau ninau ma ke "Kilohana," auahoot!!ißia īna ka leta, aole nae i hoea iki mai a hiki i keia la, no ka loaa ole paha i na luna. Kc waiho aku nei au i keia mau haina a me keia mau wehewehe, aole nae no ka liu o ka puniu, e like me kou makemake, aka, e like me ka hiki ia oe. Ano kou nui makemake loa e ike i ka oiaio, ke aie nui loa nei au no kou ahouui i keia mau la loihi .wale, ma kon ake nui e ike i ka oiaio o ka Gkalesia Katolika Roma, a Pope hoi. A nolaila, ke waiho aku nei au ma keia, " I ke alanui pololei loa e hiki ai ke komo iloko o ka lani, a o ke kuhiknhi ana no hoi ia e komo ai iloko o ka Ekalesiu oiaio o. lesu, ke kahua paa loa hiki ole ke paholo ka imi ana." E aloha auanei. K. 0. Ohaiula. Waimanalo, Oahu, Aperila 18, 1866.