Ke Au Okoa, Volume IV, Number 1, 23 April 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIVA HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

ELU 13. Ka palapala hou ana o Eiala ia R. Ho- . mo a hoouna hou oia ia Gereira e lawe. . Mahope iho o ka hookolokolo ana o. R. Home i na Uanaka pepehi kanaka ma Beritania, a he mau la i hala ae, aia hoi, kakau iho la o Ebala i kekahi pAlapala hou ma ka iooa o ka mea nona keia kaao, elike me kooa makemake, a hoouna hou aku la oia ia Gereira e lawe i ua palapala la, aka, mamua ae o kona ialau ana i kela palapala, pane aku la oia' iaEbala, ano, eke alii e ! Aole auanei i like keia palapala au me ka palapala maa au i haawi mai ai ia'u i ka la i puka mai ai ,o R. Home mai ke kula nui mai o. Beritania nei| olelo koke mai la ua Ebala la me ka leo nui, O ! ua like no me ia palapala, hai aku la ō Gereira i kona manao. imua o u? Ebala la, ua hai aku hoi i>u iaoe mamua i na olela a R. Home i hai niai ai, a pehea laua nei au e hana hou aku'ai no ka lawe ana i keia palapala, a heaha la ka'u mea e olelo ai imua ona, pane leoke mai la ka Ebaia ia ia, aole e pono ia oe ke hoopuka hoa mai ia olelo ia'u i keia wa, aia a paloa a pakele ka hai aea uiai «oTa huaolelo hookahi ia oe, alaila, e manao iho oe o kuu kino holookoa nei ka mea nana e pani i kou luhi a me kou hilahila, nolaila, e tiele koke oe i keia wa, ia manawa no i hele koke aku ai o Gereita, ia ia i hele aku ai a hiki ma komo o ka pa o R. Home, ma kahi a. na koa e kiai mau ana i- kela ls i keia la,-a ninau aku la oia i na koa kiai ma ka inoa oR: Hone, hai mai la na koa ia ia aa hele oia maloko o ka hale oihana, ia manawa i kali malie ai oia malaila a hiki i ka wa mai ai o R. Home, a Laawi ae la oia

ina palapala la ia ia, a lalau iho.la koua lima iua palapala la, a nana iho la oia i kona iooa mawaho i kakau ia -ma ka olelo Farani, a pane koke mai la oia ia Gereira, aole auanei aa i hai aku ia oo mamna, mai iawe hou mai oe ia'o i kekahi palapala elike me. keia, pane aku la o Gereira ia ia, he oiaio no, na ao mai oe ia'o momua, a ua lohe au i kan mau olelo, a u-a hai aku au imua o ka mea nana au i hoouna raai, aka, aole oia i hoolohe mai ia mau olelo a hiki i keia la, oiai, ke ike ptt iho la no kaua i kana hana, i mai la o R. Home ia ia, ina ua hoolimalima ia oe ma ka uka dala no kou iarwe.ana mai i kehi palapala, alaila, ua pomāikai oe, "aole," wahi a Gereira, oolaila e-a, eao hoa au iaoe i keia j la, ano, e hooiilo oe ia oe iho i makuahme no ka pono wale no, aole no na mea hewa a pau 0 keia ao, a e manao io oe i ke Akua wale I no, i ka mea nana i hana i na meaa pau, ala- | iia, e loaa ia oe na haawioa maikai he nui wale no luna mai, a oia kou lilp ana i kaikuahiue no'u ke komo aku oe iloko o kela ao nani pau ole, a o oe kekahi Anela Hemolele iloko o kona Paredaiso, nolaila, e manaoio oe me koo hoolohe i keia mau olelo a'u e hai aku nei ia oe i keia wa, a mai hana hou mai j oe ma keia hope aku, ma ka lawe ana mai i kekahi palapala he;j elike me keia, ae; wahi a Gereira, a o ka pau no ia o ka laua kama- ' ilio ana, a hoihoi hou akn la ua R. Home nei j 1 ua palapaia la ia Gereira me kona nana ole i oa olelo oloko, a hoi aku la o R; Home ifoko o kona home, a pela no boi oGereira. Ia ia i hoi aku ai a hihi imua o Ehala me ka manao kaumaha rtfe ka hilahila nui, a hoopuba aku ta oia ina olelo a pau a /R. Home i 'olelo aku ai ia ia mai ka mua a ka' hope, a pau kann olelo ana, luliluli ae la ke poo o ua Ebala nei, a nana pono uku la oia ia ia me na maka koa me ka wiwo ole, a hoopuka mai j ia oia i kana o'.elo imoa o konahoa i na ole-1 loano huhu. ooe e Gerejra, he makamaka maikai oe no'u maioko o keia hale aiii, mai ko'u la i hiki mai ai maloko o keia hole alii <nai Farani mai a hiki i keia la, aka, o kau mau olelo a pau e hai mai nei ia'u, aole au e j hōole i kekāhi huaolelo hookahi, oia mau haa olelo mai kou waha mai, mahope oe ē ike ai j aia kela<R. Home ma ka aoao. nei o ke kaikamahike alii o Farani, aole paha e liuliu, alaila ike no oe, ia manawa oe e ike ai i ka haule ino o kela Suriana o Heleee. '

! Ia manawa e hooko auanei tju i kuu kioo ! holookoa nei e hele kino au a hiki ma kona [ bome noho, aole au e makou alia i. kaaa 'wahine, oiai. ua like no ia mea'u nei, a e haule auanei ke kahawai o kona pa i kau ia ai, a o kona Ilamuku'nui a me na koa kiai mau.' aole lakou e ike i kahi a na eheu o ke aioha e komo ai. Oia no ka pono loa, " wahi a Gereira," aole no hoi au e hoounauna' hou ia oe e lawe i kekahi palapala mn keia hope aku. oia ihoia na olelo a iia Ebiln nei i hai aku ai imua o koY»a hoaaloha, a o ka pau oo ia, a e olelo iho paha auanei oe e ha mea heluhelu, launa ole ka hana a keia kaikamahine, aka, wahi hoi a'u a ka mea kakau kaao e hai ae ai ia oe, aole e ko ana kana mea e olelo nei imua o Gereira. B hoohoka pinepioe ia ana oio e kn mea nona kein kaao, me ke ko ole o kona makemake a tiki i konn hopena. Nolaila, e hoomi-ka kakou e kamailio nona o me kana mnu hana pono ole. I kekahi la, ma

hope iho o kona hoonna am» ia Gereira e lawe i kana palapnla, he mes mau i ua Ebala nei ka hoohalua pioepine ma na alanui a 11 Home e heie mau ai i kela la i keia la, maloko o ke kulaoakauhul&ālii o Berilania maluna o kekahi kaa lio o ka Moi o Beritania, a i* kekahi ahiahi, ia R. Home e holo ana maluna o kona kaa lio, ma kahi o ke Kiaaina, aia hoi, kau ae o Ebala maluna o kona kaa lio a holo aku la oia mahope, a ia R. Home i komo aka ai iloko o ka pa hale o ke Kiaaina, a komo loa aka ia oia iloko o ka hale, a malaiia oia i kamailio pu ai me ia no kekahi. hora okoa, a oia paha ka hora 6 o ke ahiahi, ia mana no hiki aku ai ua Ebala nei me kona kaa lio mawaho o ka puka komo o ka pa o ua Eiaaina la, a kali aku ia oia ia R. Home i kouu. hoi mai, a ma ka hapalua o ka hora e 7 oia i hoi mai ai mailoko mai o ka hale ia R. Home i hoi mai ai a hiki ma kahi a ua Ebala-nei e kali nei, ninau mai la o R. Home, aka, aole i pane koke aku o ua Ehala nei ia ia, palua, a pakolu kana niaau ana mai ia ia, ia manawa i hai aku ai oia i kana olelo, owau no oEbala, ka mea naoa ka palapala i hooona aku ia oe ma ka lima oGereira, nolaiīa, he makemake au e ninan pono ia oe i keia wa, i ka oiaio o kona mau olelo, an i hai mai ai, pane koke aku la o R. Home ia ia, aole au i makemake e hou aku i kekahi huaolelo ia oe manawa, oiai, o ka Gereira mea i hai aku Ia ia oc, he mau

oieio oiaio ioa ia au i lohe ai, a pau kana olelo ana, holo raai ia oia me ka;hoopuka hou ale aku i kekahi huaolelo hon ia EbaJa, aka, aole i hoopau ka Ehala i kanaoleloana olelo bou aku la ia, e K. Home e; aole aa i hele mai nei e haea aku ia .oe i kekahi mea pooo ole i keia po, nolaila', e ku iki iho oe .6 kamailio pu kaua i keia wa, no na mea .e pir li ana i ka.ike a nie ka naauao. ke kumu hoi 0 ko'o noho ana ma Beritania nei iloko o keia mau. makahiki, aka, aole fpan6 aku o R. Home ia. ia, ua hoomaka oia e holo nui i ko--08 kaa, oiai, aole oia maoli ka manaoio maoli o ua.Ehala la ana hoi eolelo mai la ia ia, a no ko R. Home hoolohe ole aku ikana olelo mai mahope ooa, ua hooikaika loaka Eba|la i ka holo aoa i kona iio kau-o kaa a hala ! mamua mai o R. Hom9, a hoohnli ae la oia i kona lio ma kahi kaawale, aka, aole e hiki ia ia ke holo ae ma kahi e, oiai. ua iho ko luna • ' poe i ka Ehala, a pane aku la oia me ka wiwo ole imua o R. Home, na.knhi au be kaaaka maikai oe e R. Home a he naanao hoi, .- - - aolelea I no ka mea, o ka maka maa hoi keiao ko'u 'iamailioana me oe ma- na olelo maikai wale no, eia nae, ua holooeahoolohe ole i ka'u olelo, no ka mea, aole i like me ke kulana haahaa ioa o kekahi poe aiii e ae e noho mai nei, oiai, -owaa ponoi -no hoi ke kaikamahine ponoi a ka Moi o Farani, a owau no ka hooilina ponoi o ka lei alii a me ktr noho kalaunu, aole na hoi 'au i like me kau wahine raare me SuriaDß, no ka mea, he paaalaau kona aupuni no JBeritao:a nei. no.laila ina oe e hoomaopopo iho, alaila, ho mau miliona kanakamalalo mai o ko'u inoa hookahi, a pehea la oe i hoowahawaha ai i ka'a olelo ana me oe, aka, ma keia mau olelo a ua Ehala nei. ua ano pio-o ko R Home> manao anano keia hana a ka Ehala ia ia i keia "po. A ma ia wa no, iho koke iho ai ilalo o kona kaa lio, a hele akn la oia a malalo ponoi ae o ke kaa lio o R. Home, a ku aku la oia malaila, lalau iho la o Ebal& i ka pu panapana ma k.ona poli a kan- pololei aku lid imua o R Home, a hai aka la oia i kona

makemake ia ia, ano, ke ike pono mai la'auan?i oe i keia mea a'u e kau ako nei, ae mai la o R. Homre. I keia manawa no oe e ae mai ai i ko'u manao, oi hoolele ole aku i ka lu a meta paoda mailoko akn o keia pu, a ike ole ka maka o kan wahiae ia oe, nolaila, e ae mai oe īa'u i keia wa, e lilo au i wahine nau a hiki i ko kana hopena. A e mahuka kaoa i Faraci.i keia po, maluna o ka moku, a e hoolilo aku oo au ia oe i hooilina Moi oo kuu-aupuni nui a hiki i koii make nna, a e lilo oe i koko ponoi no Farani, a e haalele koke oe i kou ano kaoaka Beritariia, no keia mau olelo a Ehala i hai akn ai imoa ona, leha ae la kona mau maka iluna oo kekahi mau oiinbte pokole, a hoomaikai aku la oia i- k« Akua mana" )oa,. ano: "Kepule aku nei au ia oe e kuu Akua i keia wa, ina nau e i ka manao hoowalewale iloko o ka puuwai o keia kaikaaiahine alii, ka mea i ike ole i ka pono a 'me ka hewa o kana mea e hana mai nei imua o kau kauwa nei, i kumu e ike ai oe i 'ko'u' manaoio ia oe, Glike me koa hoao an'a mai '19 Aberahama i kana keiki ia Isqaka i kaulia'i maluna o ka puuwahie e make ai, i ike ai oe i k'ona manaoio ia oe, oka, ua hooko 00 oia i koo makemake, pela no kau kauwa bei i keia wa e kahea aku nei ia oe, e ahonui oe ia'u i keia wa imua 0 najtaha hoowalewale a pau 0 keia ao, oiai, he mau la ino keia, wahi au e ke Akua. a ke hoohiki paa aku nei an inina ou, malalo 0 ke kea hemolele '0 kaa keiki o īesu Kristo a hiki i kuu make ana, i hoolohe ai au ina olelePpane a kuu makuahine i oa wa a paa loa, i like ai hoi ko'u puuwai me kona miv ka maoaoio a me ka maemae loa, me ka paumaele ole i na hewa o keia ao; alnila, ua makeponoau malalo 0 kou nani pau ole, nolaila, e haawi mai oe i ka'uhaoe maoa. a oie ka manaoio iloko o keia Ehala, i ike ai oia, o'oe hookahi no ke Akaa, a e hookaawale ae oe i na hana pono ole a pau a kona puuwai i keia jva, ma kou nani a me kou mana e hoopau koko ai oe i kana mau' hana imua 0 kau kauwa nei, i lanakila ai au malunaonai keiawa, a e aloha maioe ia ia ike-

wa, no ka mea aole an i mioamina no kuu kino nei, ke make au ma ka lima o keia Ebala i keia po, uahoakaka mai oe maloko o kau olelo, e hoi rio ka lepo i ka lepo, aka, o kuu uhane wale nei no kau e hoonoho pu aku ai me kou mau anela hemolele malalo o |{ou noho alii lani, a e kiai a malama mai, kou mana .ia'u i na hewa a pau i keia ao, a e boor kaawale koke aku oe i keia enemi imua o ke alo o kau kauwa nei i keia wa, i hoomaemae ia ai au a me kuu uhane malalo o ke koko hala ole o Kristo, i loaa ai ia'n na haawina maikai a pau ma keia ola ana mailuna mai o ka lani, Amene."

O keia iho la ka pule a R. Home i pule aku ai i ke Akua, ika wa i hoomaka ai ka Ebala e hoowalewale ia ia, aka, ma ka leo o kona pule i hoolilo mai ai ke Akua i kana hana i mea ole loa, ka mea oana i pani ka waha o kana pu panapana a lilo i mea ole, nana • i hoolilo i ua Ebala la elike pu me ke kia pohaku ma ke alanui, a ike ole oia ia R. Home a me kaua inea e hana nei imua o kona alo, oiai, ua hoolohe a hooko mai h ke Akua i ka leo o kana puie, a ua hoouna mai ōia i kona maoa malnna o ua Ehala la ia wa| heowaka, ka ua Ehala nei i ike aku ai iloko o ka lewa me he uwila la ke ano ke naoa aku, ia manawa i lele ai ka haule a ano e kona mau'maka lte ike aku, a kau mai'la maluoa ona ka makau nui ame ka weliweīi, ja ike ole ia ia E. - Home ia wa, a oia iho la ka manawa a ke keiki K. Home i abai aku ai ka pupuhi i ka i-a 0 Ukoa a hiki wale i kōna hfome, a hāi aku fa oia-i keia mea a ka Ehala i haoa'i ia ia -ma ke. alanui ia po imua o kana wahine alii Suriana. Aka, olelo mai la oia imua o kana kane, pomaikai oe ke iupaa imua o na hana iioowaiewale ā pau o eeia ao, malaila wale noo loaa'i ia kaūa' ka hooilina o ka pono a me ki manaoio i ke Akaa, iloke o kela. • aupnni laoi man loa, a pau ka laua -olelo ana no ia mea^ aole nohoi bai»e ia mea imua o na'lii a pau a o» x e ae, oia a me kana wahine kai A o ua Ēbala nei hoi, ua ku malie ke alanui a liaia ka hopa okoa, a ia ia i mailoko ae o kona pauhia ana e ka iibane . 6 ke Ākua, aia hoi, aole o Riva Home, ia ifcl la oia iloko ona, heaha la hoi ko'u ano i keia 0 wa, i nalowale aku ai ke. mea a ko'u puuwaii manao nui a kau ao la oia maluna o kona kāa lio, a hoi aku la i kona halealii me kona manao kaumaha, a hala liekahi mau la, kupa hou mai la ka manao iloko o ua Ebala nei, e hooko ai i kana hana mau maluna o ke kino holookoa o ka mea nona keia kaao, oiai, ke hoolilo nei oia ia ia iho i keoeia nūi no ka hewa, ka moo. huelo, awa o ke ao nei i hoomaka ia ma o Eva la, ka makamua o ka hewao na kanaka a pau loa oka honua nei, nolaila, e hoōmaka heu kakou e ike.i kana hana. < Ka hele anao Ehala a komo iioko oka pa ' 0 Riva Home, ke koa launa ole o kona - manao. 1 kekahi ia a ua Ehala nei i hoi mai ai mai fee kuia alii mai me kona mau hoa kula, mahope iho oka hora elaa oia ia, ia lakou e hoi . anama ke alanui oloko o ke kulanakaohale, aia hoi, aiawa ae la na maka e ua Ebala nei ma o a maanei, a ike ae la oia i ka welo baa* heo mai aka Hae Alii o Suriaoa a me ka Hae Kuhina e o na Aina e o Rira Home, aku iki iho la oia malaila oo kekahi man minutē, ia wa i hoolele hou ia'i kona puuwai, e like uo hoi me kana hana'mau, a hoomaka akp^' oia e hele ma kekahi alauui e ma ka pa o ka hale o Riva manawa 1 maka ae la oia e ua pal la, aka, i kona hoomaopopo he wahi e hiki ai ia ia ke pii aole he wahi kupono no na lima a -mO'na manea o k'ona mau wawae e hehi aku ai ma ha paia o ua pa la, no ka mea, ua hele wale a >laumania, a ma ia hope koke iho no, ua hoi aku ia ua Ebala la iloko oka home elii, he mau hoea mahope/ iho oka pau aua oka aina ahiahi, ma ka ho-. j ra e 8 o ua po la, heie aku la na Ebala nei iloko o na hale kuai o Beritania. īa maoawa i kuai aku ai oia i na lole komo naniloa e pili ana i na keoe wale no, mai ka piko o ke poo a hiki i ka poli o kona wawae. a ku pu aku la no Uoi oia i kekahi kaala ailika maikai loa, ua like me kanalima kumamalima anana ka loa, a ua koai aku no hbi oia i kekahi poka kupooo no'ka nou ana,a lako I-eia.mau mea a pau āna i kuai ai, boi hou aku la oia a hiki ma kona wahj, a hoonanea iki iho la oia no kekahi mau hora okoa. ī ka aneane ana aku <s hiki i ka hwa 12 o oa po la. komo aku la oia iloko o kekahi rumi o kona halernoho, wehe ae la oia i kona mau kapa wahine a pau, a komo ibo la oia i na k'apa kane a pan ana i kuai ai i ua po ls, a i ka-nana io aku no a 6ereira i aa Ebala la, ua koho io no me he kenela la no ka la hoo- 0 uka'kaua, a ma ia wa i pane aka ai oa Ebala ia Gercira, o ka mea a'u i hai aku ai ia oe mamua ae nei, keike mai la oe ia'u i keia wa. me he alii koa la ke ano e-a, aka, aole i pane mai o Gereira ia ia, ano, ko hele nei au e ho'oko i kuu makemake i keia po malun» oR. Home, Elike ine kau olelo ia oe, ia wa' no i puka koke aku ai na Ebala la mailoko aku o ka pa alii me kona hanohano noi. Ia ia i hele pololel aku ai a hiki ma-ke kibi akau o ua pa la, hoomaka ae la oia e poaipuni ika pa holookoa a pao. Aia ia ia i hiki aku ai ma ka puka komo o ka Pa o R. Home, ike aku la oia i ke ku mai o na k6a kini man e holoholo ana ma ka puka, me ka pu a me ka pahi, ia wai oia i hoomamao mai ai niai ko lakou maa 'maka mai ? AoUipau.