Ke Au Okoa, Volume IV, Number 35, 17 December 1868 — Untitled [ARTICLE]

He mea oiaio, o ka hoonaauao ana i ka lahui, he kumu nui no ia e hilinai nui aku ai kela a me keia ano maluhia ma ka holouiua ana o ka lahui Ee ke aupuni; a aohe no hoi e nee aku imua, aka, e ku malie no, a emi paha i hope, ke hoopalaleha ia kona hoomaopopo a me kona manao nuiia ana. "0 ka naauao, he mana ia,'-' wahi a ka olelo ia: a he olelo hiki ole no ia ke hoopauha ia e kela a me keia mea i ike, a i ohi mai i kona mav. pono a me kona mau pomaikai; koe nae ka poe i huna ia aku ia lakou ia maamaaina maikai—o lakou paha ka poe hiki ke hoopauha ia mea. Aka, o kakou nei la, ka lahui i hoonaauao ia, no na makahiki he kanaha a oi i kaahope ae, he poe kakou e hiki ke olelo, ua nui aua lawa na pomaikai i loaa mai ia kakou ma na kuhikuhi a me na alakai ia e ka hoonaauao 'iahui. Ua apo aku kakou ia, ua paa aku,ua luln aku aua ohi mai. Aka nae hoi, o kekahi poe, ua hookamolamola i ka hopu tna aku ia mea, a ua lilo lakou i poe hoolnhi ia ma na mahiua ko, a ua hookikinaia aku iioi e alo aku i na ale anu hui o ka moana—A o kekahi poe i ao ia a akamai ma na hale ao kiekie o Hawaii nei, ua popo ae lakou i na puolo a ka naauao, a kapae aku ma kuono. 0 keia mau poe hope, ua hilinai no paha ko lakou hilala ana aku ma ke ala kuahewa, e like me ke ano knlike ole o kela a me keia kanoka o ka lahui. Ua oleloia e kekahi poe lealea i ka hooiloilo i ke ola o ka iahui Hawaii, aole e māmao loa aku ka manawa, e oki keia lahni me kana olelo "ai wain.', Oia mau ano olelo, he mea hiki ole ke hilinaiia e ka lehulehu, oiai, he mana hookahi wale no aohe lua kai ike pono no ia mea—,ke ko ameke ko ole. j Aka, oiai nae kakou e mau ana he lahui i keia wa, a me ko na manawa he loihi wāle no e hiki mai ana; e pani ku ia ko kakou mau pepeiao i ka hoolono ana ia mea ; a,e hooikaika kakon me ka hooki ole i ka ho'onaauao ana i ka kakou mau keiki, na pani makalua o ka hakahaka a kakou e waiho iho ai no lakou. Ua hoahewa nae kekahi poe kanaka kua e ola nei, no ke ao mua ole ia. ana o lakou i ka olelo Beritania e na makna Mieionari o kakou i hoohuli mua ai. Aka, m«lia paha o ko lakou la akamai no īa, o ke » mua ana ia kakou i hnli koke ai kakon nia ka hoonaauao koke ia, a na kakou me k.o kakou mahui mua i ka naanao e hoohuli im manao pulapula o ka kakou mau pulapimK; ma ka ike me ka naatiSo, i hui puia , ka naaaao Ana i ka olelo o ka aina e, Ā keia mau la hoi ke hooikaika nei no makua i ka hoonna ana i ja keiki ma na kula laoiaai ka olelo Beritania. Ua nlu mai no hoi na kula kiiokoa, aole nae ma ka olelo makuahine, aka, ma ka olelo Beritania. 0 ke aupuni hoi me kona mau puu dala i kan palenaia ma kela apana keia apana, koe kekahi mau kula, ke hoonaauao nei no hoi i na keiki ma ka olelo Hawaii.

Keia hooman ana o ke aupuni i na knla ma na apana kuaaiūa raa ka olelo Hawaii, me na pnu dala i kau palena ia no kela a me keia apana, aole ia he hoohoihoi ole ana o ke aupuni i ka oihana hoonaauao e iike me na maka peni a kekahi poe e kalakalai nei me ka hopaele i ka aoao o na nupepa i na mea raoe hihip a lakou i manaoai c hookoio, aka, ua hai ia mai " e ka puana a ka moe," ka hooko ole ia. He mea kuluma nae i keia mau la, o ka niea a kc aupuni ma o kaua mau kauwa la e hoomaka ai e hana, ua lilo ia i mea namunamu ia mai, a i mea olelo ia mai, he pono ole keia mea, e pau ana kakou i ka meD. a e mea ana kakon.—No kahi mea palihi kuhiko no paha ke kumu oia kalakalai olelo aua ! Ma Honolulu nei i keia manawa, ua pii ae na kula i ao ia ma ka olelo Beritania, a ma ka P. C. Jldverliser o ka Poaono iho nei, makou i ike iho ai i ka helu papa ana no na haumana e hele nei ma ke Kula o Kawaiahao, he hookahi haneri me iwakalua" ka nui o na haumana; a ma ke Kula o Kaumakapili he hookahi hanei-i me kanalima ka uui o na haumana malaila. 0 keia mau kula, malalo o ke ao ana a na keiki Hawaii pouoi. Ka laua mau hooikaika ana e ao, aole a makou kamailio ana malaila. Aka, ma na " hapai memeue " ana a ia nupepa, a hoomama hoi i ke kau like o na manao hoonaauao o ke aupuni, aia malaila ka makou wahi mea kamailio. Ina e like me ka ia nupepa e olelo nei, he hookahi haneri me iwakalaa haumana make Knla o Kawaiahao, a he hookahi haneri me kanalima ma ke Kula o Kaumokapili—ka | hnina he elua haneri me kanahiku; na nakn mu elua e ao. E manao no anei ka nupepa P. C. Jl. e hiki ke ao pono ia kela mau haumana, he elua haneri a keu ae e na kumu elua iloko o na hora ao eono o kela la keia la ? E manao no anei ia pepa, e loaa ana ka wa e hiki ai i ke keiki opiopio ke hoomaopopo i ka A, B, C, iloko o na la ekoln a eha paha ? He mau wahi kaualua no ko makou, e like mc ka hoohalahala oia nupepa i na hapai ana a ke aupuni. Ua hauoli no makou i ka ike ana aku ke ano ulu mai nei na kula kuokoa e mahuahua ma ke alo nei o ka aina, i kakoo ia e ka uku kuikawae na makuo, aka, ina nae e like me kela mau kula ka nui loa o na haamana, he wahi ano kanalua ko makou i ka liolo hikiw&we ana o ko akamai, a mc ka hikiwawe o nu haamana opiopio i ka aapo ana aku i ka

ike. Ma keka'ui 110 Loi o keia mau kula, ua lono mai makou mai kekahi makua mai, aohe ao pono ia o kaaa keiki e fee kumu me kona akamai i kukulu ai oia ia kula. E like no me ka makon i hai ae la ke kumu nui oia, no ka nui kuahewa o na haumana; a ua ake nui paha ma ka "hapawalu pi mai."

He ake uui loa no ko makou, e hooikaika mau a e hoomahuahua ae ke aupuni i ka oihana hoonaunao. Aka, ma ka makou nana ana, ua hooikaika no ka Papa Hoonaauao, e like me ka ikaika o ka mahu e hiki ai ia lakou ke hooholo; a ke nele ia, e hoono'u wale aku no anei me ka hiki ole. He mea lealea no ka olelo ana, aia ka mea ma mea; aia ma mea, aka, i ka hopu ana aku aia ihea ? 0 ke kakai o ke aupuni, he mea kupono ke kaana like ia, e like me ka mea i hookaawale ia e ka Ahaolelo.