Ke Au Okoa, Volume VI, Number 16, 4 August 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 35. Lawe ae i ke awakea, hoa ke ahi, kuni, he aha kanaka nui, hai i ke akea ke kahoaka he alii paha, he makaainana paha, e hai i ka inoa imua o ka lehulehu, a e hai i ka la e make ai, a e hai i ka mai e make ai, alaila, pau na olelo ao mua a ke kahuna. Alaila kukulu ka mokuhale, a o ka hoomaka no ia o ke ao, kapu ka lauoho aole e ako, kapu ka huewai, kapu ka umeke, kapu kahi moe, kapu ka auamo i ka ai ma ka a-i, a me na mea a pau i auamo ia, a ua laa me ke kapu ke kinom a wilikaeka ka lauoho me ka umiumi, a hele kahi malo a neko, ua kapu ka auau i ka wai, a ua kapu ka hoopa ana i ka wahine a ma na lima, oia kahi noa i ka lawelawe ana i na mea, aia ka nui o ka ai nana makamaka e lawe mai, a ma ka palaau kahea mai i ka poe oloko, aia wale no ka lakou hana, o ke ao i ka pule, a o ke kuili i ka po me ke ao, aia no a paa ka pule e like me ke olioli a me ke mele i wale i ka waha ka pahee, aole e lohe ia ka anapuu, a ekolu paha a elima paha poe haumana, a o ke kumu, a pela no hoi ke kumu e noho ai me ke kapu, a ike ke kumu i ke akamai, alaila, ailolo na haumana he pakahi na puaa iwilei momona, a ike kela poe pua e like me ka nui o na haumana, a o ka peu o ka paaa, a me ka lihi pepeiao, a o ke ake loa, alaila, wahi okoa a kaawale, alaila, i ka moa ana o ka puaa, a i nanaka ke kua o ka puaa, alaila, e olelo mai ke kumu, aole e pono e malama i ka mea i ao ai, e poino oia ke malama, he make kona hope, aole oia e malama i na oleloao a ke kumu, a e lilo oia i kahuna aihamu, aka, i maikai ka puaa, a i poalo, a nina ka puu, he hewa no, aole no e malama i na olelo a ke kumu, he puu poaka i ka hai, alaila, e olelo mai no ke kumu e haalele i pakele i ka makfe, a pela no ke kumu e olelo mai ai, a pela no kela hoailona, a me na loina a pau, aka, o ka haumana i maikai ka lolo ana, mai ka puaa a ka ai ana i na mea i hoolaa ia no ka lolo ana, alaila, e olelo iho oia ka haumana i koho ia mai e ke Akua, e malama i ka pule. A pau ka lolo mua ana, alaila ao hou no ua kulana pule a me kana oihana a lolo ia, a pela aku no a hiki i ka umi ka lolo ana, a hiki i ka iwakalua, ua nui ka lolo ana me ka nui o ka loa o na loina o kela kulana o keia kulana o ka oihana pule, ua pau o luna, ua pau olalo, ua like pu ke kumu me ka haumana, alaila e olelo aku ke kumu i ka haumana, e kia ko pule i kela pali paa e hiolo, alaila, kia ka haumana i ka pali paa, a ua nahaha liilii, a kia ka pule i ka pohaku paakiki, ua lilo ka pohaku i mea ole, a ua like ia me ka owili pauda i owili ia iloko o ka pohaku, a nahaha liilii, a kia ka pule i ka ululaau a lilo i maloo, a kia ka pule i kohola, ua kau i kula, a kia ka pule i ka mano ai kanaka, alaila, o ka mano lawehala, o ke kanaka pae ana i kula, a pela iho la ke ko ana o ka mana o ka pule anaana, a ua ike ia ka mana o ka pale anaana. A o kekahi no hoi he puka mai ke ahi maloko o ka pohaku, a me ka laau maka e ulu ana no, a e lilo ana na apu koheoheo i mau wai e inu ia mai ai e ka poe kahuna anaana, o ke koe a me ka moo e lilo laua i mea ole, o ka auhuhu a me ka ipu awaawa he mea ole, o ke kumimi a me ka opihiawa, he mea ole ia, aia i ka la nui a he kupapau Moi, a he alii nui, alaila, e a mai ke ahi e ku mai na lepa kuni, a e hele mai auanei ke anaina e hoolohe i na olelo wanana a me na olelo hoakaka e mamua, a pau na olelo hoakaka, alaila hoolei ka maunu o ka mea make iloko o ke ahi, ke pule la ka pule, ke hoolei ka maunu, alaila, o ka manawa ia e hakaka ai ke kahuna me na diabolo, a haule ilalo a mai lalo o ka lepo a ku hou iluna me ka pule no a haule ilalo, a pela aku no, he kahoaka keia e pepehi nei i ke kahuna, a ina he alii nui ke kahoaka e ike aku ana ke anaina i ka nahoahoa o ke poo a me ke kahe mai o ke koko o ke kahuna, (aole no paha i pau loa i ka

make ka poe i ikemaka ia Kalawaiamilu i kuni ai ia Kaoleioku ma ke kapuahi a Napuoko ma Honokohau ma Hawaii.) A i ke kapuahi kuni a Kahekili Keeaumoku no Kuaiaea, o Kahakauila ke kahuna ma Waimea i Kauai, a me he kapuahi kuni o Lokai o Puali ke kahuna, oia ka poe i ae kino ke kahoaka, a kinai i ke kapuahi kuni, a ua pau i kalua paa ia i ka umu ma Waikele i Ewa, a maloo kukui o Waipahu i ka pule a Puali. Ua hai ae i ke akea keia poe kahuna, aole i makau no ke'lii kapu, a no ka Moi ana, a pela ke ano mau o na kahuna kuni, a he mana i ka wa kahiko, a o ka poe i ao pololei ia ua io no ia lakou ka mana, aole e hiki ke olelo ae ka poe i ikemaka i ka mana he wahahee, aka, no ke ano e o ka poe i ao ia ai i keia manawa, aole no paha, he kahuna aihamu paha ka nui, a he poe kahuna i ku ole imua, a no ka apo wale paha kekahi i ke ano o ka pule, a no ka awiliwili pu paha me ka aoao Molokai, a ua huipu ka aoao kahiko me ka aoaa hou hoopiopio. Na mahele iloko o ka anaana. He nui na mahele kaawale iloko o ka anaana, a ua kaawale na kulana me na pule, a ua okoa ke ano o ka pule a me na oihana. O ke kahuna anaana kuni, oia ke kahuna ku iwaho o ka la nui, he kahuna anaana no kekahi oihana iloko o kana oihana kuni, he oihana kalahala kekahi e wehe ana i ka make a hai, a he kuni ola kekahi oihana i loaa ia ia, i make e mamua ka mea nana i anaana, a ua hookuu ia ka mea i manao mua ia e make, a he hana nui a na kahuna i ao i ka anaana, a he hana kaulana iwaena o ka lehulehu, a i ke kahua akea e hana ia ai keia oihana, aole he oihana huna, a pela ka hana ana o ka imuloa a kahuna anaana. O ke kahuna o ua like pu ke kahuna o me kahuna kuni, a he kahuna akamai ma kana oihana, a hapa nae kana mau oihana kahuna mamua o ke kahuna kuni, a ma na oihana pili i ka hoola wale no kana oihana nui, he hoowahawaha loa keia kahuna i ka anaana aku ia hai, aia wale no ka mana o kana pule i ka poe enemi i lele mua i ka make ia hai, a ua hiki i ke kahuna o ke kala i ka poe i anaana ia. O ke kahuna anaana aihumu. He poe kahuna ino loa keia i oleloia, a he poe kahuna pookoi, ua kapaia paha pela, no ke oki pinepine ia o ke poo o keia ano kahuna, a no ke kuhikuhi pinepine ia i ka anaana, a o keia poe kahuna ka poe lawe maunu o hai, a o keia poe ka poe makaha i ka hai loaa, i ka ia i ka ai, i ka hai waiwai, i ke kanaka maikai, i ka wahine ui, i na keiki punahele, a no ka minamina o na lehulehu a me na makamaka o ka poe e make ana i kahuna anaana aihamu, a nolaila, ua pepehi hoomainoino ia na kahuna aihamu, a ua oki ia na poo, a ua kauo hele ia i ke alanui. No kahuna hoopiopio, hiu, kaina, hoounauna, alelo puu. Ua like pu ke ino o ka poe kahuna aihamu me keia poe ma ke ano o ke kulana o ka make ka like ole, ua lohi ka make ana o ka poe kahuna aihamu, a he makahiki i kekahi manawa, a he oi aku, aka, o ka poe kahuna hoopiopio, a hiu, a kaina, a apo leo, a alelo puu, ua hikiwawe ko lakou pule pepehi kanaka ana, he mele wale no ka lakou pule, me ka hoolealea ma ka waha, he hana apiki ma ka ike ana, aole nae malaila ka pilikia ana, aia ma kana kauoha ana i na uhane o ka make; aia malaila ka make ana. Ma Hawaii wale no anei ka pule anaana ? Ke olelo nei ka Pulapala Hemolele, Kanawailua, 13, 10, 11. Aole e ikeia iwaena o onkou ka mea nana e kou aka i kana keikikane a i kana kaikamahine paha e hele mawaena o ke ahi, aole he kahuna anaana, aole boi be mea nana i ke ao, aole hoi he mea nana i ka moo, aolo ka mea kilo. Aole hoi mea hoowalewale i oa naheaa, aole hoi be mea ninau i na uhane ino, aole boi he kupua, aole hoi he poe ninau ika poe mako. A penei kekahi pule anaana, ho pule kuni no ka poe i make. I ka hoomaka ana o ka o ke kahoahoa ana i na aumakua akua o ka poe anaana ka mea nui, ua helu ia ko ka lani, ko ka lewa, ko na kakula, ko ka moana, ko ka honna, ko na wahi a pan loa, alaila, hoohiki ia Uli, alaila, hoomaka ka pule aoa i ka pule me ka hoohiki an& ia Uliiuka, ia Uliikai, ia Uli nana pono, iaUli nana hewa. Elua ano o ka pnle kaholo a me ka pule umi. " E ku e kama wahie i ke alo, E ku e kama wahie i ke poo e kama, E kama i ke kama e kama, E eu ka ilo i ko poo e kama, E kama i ke kama e kama, Pupupo ka ilo i ko maka, Aiua ko waha e ka ilō e kama, Popopo ko waha i ka ilo e kama, Huaina ka m&i i ko puu e kama, Wahia e'kailo aina e ka ilo, E maneo ka ilo i ko puu e kama, E nanaka ka mai i ko umauma, Umauma puha aina e ka ilo, E ka ilo pakapaka aina e ka ilo e kama, Wahia ka mal i ko kua, a nauaka ko kiia, E eu ka ilo i ko kua, a mumuhu ka ilo, , (AoUipau.)