Ke Au Okoa, Volume VI, Number 31, 17 November 1870 — Pane Elua ia Hon. D. Kauhaha. [ARTICLE]

Pane Elua ia Hon. D. Kauhaha.

E Ke Au Okoa e ; —Aloha oe : No ku'u hihia loa i im lala o na hana e ae, naakea loa ke kowao ko'o enan enauao haawi aku ai i *tiili' e paihi aka ai i aa manao o kun hoa Lnnamakaainana o ka Mokoponi hookahi, i waihoia mai e oe ma kou Helu 25, o ka la 6 o ka inalama i pau oe nei, noaa ke poo, " He puiwa hikilele paba." O ktiu ke poo o kona manao ma na Helu la, aole nae an i manao ua hopn oia i keia poo me kona luhi nui, e like me ka poe 'pnni poo,' a ka mea hoolua poo e kuhikuhi ai a pii i na pepeiao, a o ka hopu ana i ke po» i naninani muaia a kiola, he mea anei ia i ku i ke kanaka hohonn maoli o ka noonoo, ke waiho hou no ke poo o kona mau manao. Aole auei no ka panpanaho o ko hahai ann i ka moa nni, a hopu oe i ke poo moa liilii, i poo mikomiko ole i ka puu o ka poe mau i ka ai poo ? Lilo ai kela hana au he kapeku kamalii ika Ahaolelo. 0 kon kapa mai ika hoa "he puiwa hikilele," ke nana nei au, aole ona lala e pili ai i ko'u aoao, no ka mea, ke ae nei ao i kou hoakaka ana no ko kana halawai ana ma Haoalei, a ia oe i hele mai ai ma ko'u hale, ua Inlu lima kana, a hooiawa no hoi i na olelo o ke ano malihini. Aole i liuliu, hoopuka mai pe i kekahi ninao okoa. "Ka 1 owai la hoi ko'u mea naoa i pane mai nei mu ka napepa?" I aku au i na hoa la, " Ua pane ia mai nei oe ?" "Ae," na paneia mai nei au a me keknhi mau mea e pili ana i ka kaun haoa i ka Ahaolelo, i hou aku an ia in, " Owni ka inoa o ka mea nana i pane ? " I hon mai no kela, "Me he mea la he iooa kupakapa, o Ealawahine." Aole au i ike, he manao no ko'u o J. Kawainni qo. Alail», ikn aku la au ika helehelena, he ano pihoihoi, a puiwa no kona paneiaana mai, a ike na makauinana o Hannlei, ka poe nana ia i koho, a hoowahuwaha i ke koho hou ana ia ia, ulaila, kaman wale aku la ka'u mau olelo, i mea e hoemi niai ai i kona hikilele, e pane oe, aluila, hoopuka ponoi mai kaa hoa, ka ! ua kuhi no au nau.

Olelo akn an ia ia, «ole ia na'u, no ka men, ina waa e hoopuka manao i ka nupepo, o ko'u iuoa pouoi a me ko'u inoa maku.i, a me na hua kumu, oia ka uiea maa mau a'u e hoopuka nei, mai ko'n kakau mna anai ka nupepa a hiki i keia wa. Mai ike au ina pane, aka, no ka moku ole i ka ae ma ko inakou wahi, a hiki i ka hele ana mai nei, nolaila, ua ike mua ole au. Kamau mai la no kela, ka ! manao au uu J. U. Kawaioui, a i ole ia, ria Hon. G. W. Pilipo paha. He ka-hiko " puiwa hikilele" kai lunn ona, a oia no paha ka aiea i oili mua ai o ka ninau, me ka manao na ike mua an i kela pane nona. Oia ao i olelo ae la, he poo pili ole ia ma o'o nei, a he poo hiki ole ke lawe hou mai, me ka ike no o ka ho», na kuka pu maua no kona pilikia ia Kalawahine. E ka hoa, aole nu i kapa i keia pilikia on ma kekahi mea e ae, aka, na ka naau hookiekie o na mea nana i hoopnka mua i ka manno mahalo i ko Haiolelo aūa a me na kumu 0 na mea i hanaia, a i ikeia e oe i ka Ahaolelo, eia ka hewa o ua makaainana la ou, o ka pane hou ole ae, a oki loa po hoi me n» makaainana inoa ole o Hanalei, i pane mua ae uei ia Kalawahine, a hoole ako hoi i ko Kalawahine ike ia oe iloko o ka Ahaolelo, i na ia a p.in, wahi ;ina. Mumule a hokae loa iapoe, nolaila, ke ala nei ka manao o kapoe loea noonoo, ua hoopukaia no kela manao e ka mea houkahi, a kakau wale iho la i ka inoa okoa, a hoopukn ma ka nupepa ; a pela pn no me ka manao o ko m»u "Makaaioana.'' Na ke kanaka akainai no ia -hana i kakau, •' Na Makaainana o ka na lokalokn o Waimea." He muka'u n« kuaaina i nahanahoopnnipnni i ke akea loa, a o ka mea i inaa ma ka hoopuoipuni a me ke kii wale 'aku ika inoa o na makaainana o ka Apana ona, a hoolaha wale ae, a hoopnka wale ma ka nupepa, i mea e haownhawahaia ai na kanaka ponoi o ka Apana, a e heneheueia ai lakou, a lilo ko lakon inoa maikai i mea e haulehia ai 1 ua naneia ana mai, ine ka manao maoli ia na lakon keia mea i hana. A oia hana ana pela, he mea no ia e lauwili ana i kona man aoao ; oia nr> ka hua o ka honkiekie.

E ko Haualei, iou oukoo na. lielea pan loa i Honoliiln, a noho ma ba aoao mnkaikni o ka Hale Ahaolelo, eaho ookoa e pane hon, n ina aole ia manao au oukou ka inoa *' Makaaiūana « ka ua lokuloku Waiaiea," alaila, e hoopnka oukon, aole, penei au e haohao nei i keia, mahalo nui kekahi poe o onkou, a hoopukaku, a huahua hoi kekahi poe makaainana ika Lnnaniakaaioaua o oukou. Maeele au i ka hala ole ae o kekahi kipona olelo a Kalawahiue ia ia, ma ko'u ike iho, o na me» kaua no a pau a kela keiki, ke kohahe poPolei tiei ia umluna on, a heleiei launa ole i ke poo o kuu'inakiimaka oiaio loa, a pehea laauanei oia e pakele ai i keīa karaima nui ana i hoao ai e hana ?

Ke haakoi hou mai nei oo na Lunainaka«inana nei o Uunalei no na kohn wale h me na puiwii iloko onn no kua lilo i Kukauolelo na Kalnwahiae i wnha olelo me ia. U:i like wale no keia koho ou me kou koho bewa ia'u 0 K»lawahine, do ka mea, aole paba e hiki ia Kalawahiue ke koho mai i ka raea i ike ole ia e ia, e like me kana e koho wnle nei, owai a owai U o KaUwahine, a ke mau nei no keia haohao a keia ia. I na wau e uhi ia mai e ka unnhi o na ike ole o ko'u mau maka, a pono ole na hana o ko'u keena kakau, aUila, e pala|>ala_ponoi au ia ne, ine kaoku like ole me ko ke Kakauolelo o ka Ahaolelo, o me ke emi ole malalo o ka hapalua o ko'u tsusani. He mahalo nae au i kou hulukiki iloko o kela noonoo koho wale, keia manao hapuku, aohe i'e, aohe kua, aohe mau paepae o ka hoomoe maoao, e like me ka mea i kuonoooe 1 ka manao kanaka makan, e aho paha e ae oluolu mai oe ia'n, e mihi ae oe ia Kalawahioe, a e haawi pio aku hoi i kekahi lihi o kou hooio, i mea e pao ai ko olua paio ana me ka oloheiohe o kekahi aoao o olua i na. pono o keia waha kole nna. Ke ao mai nei knu hoa, aole au e kaena i ke ano a jne ke knlana o na hoa, o ka Hale Ahaolelo Han .hano, oluolu au i keia leo, aka, aole nae e hiki keia leo oluolo i ka ae ia e ka poe paakiki, aka, owau anei ka mea kaena i ke ano o ka hoa ? A o oe anei ka Lunamokaninana lik.e me ka la a'u i olelo ai, a me ka Lunamakaainana nana pili loa ma ka aoao o na Kuhina, oka, no kou makau ana Pkeia, nolaila, ke hooiniu nei kekahi poe i ko lnkou lohe ana i kekahi poee ae i ike ia ne e like me Kalawahine, no ka mea, o kau hoike nna i ko'a ano mni, me he mea la, be mea huna ia na'u. Oia ke kiekie o ka manao ino mamua n ka mea nBna ka palapala hoopii manao ino wahi a ke Kuhina Kaluiaina, oiai, e hoopii ana o'u mau hna i bali.t* pn ai no kein kumu ia ia, a ua lohe "e, a me nn ho<> Lunamnkaaioann e ae i ka olelo ana a ua Kuhmn la a Peresidena hoi o ka Papft Ola, nole ko'n he mai Pake. a oia kaena ana ae nei au, ua pono ka olelo papa a Paulo nau e hoolohe no ka m*a, o oe o kaua ka kaena mua no keia knmu Pohala loa ka nann o na hoa Lunamakaainann no ka lohe ana i ke tCuhinit, aole kuin he m«i Pake, lilo q he mea nui na makou, me ka mahalo maoli i ke Kohina a Kauka ia ia ka mana e hooko i keia ano mai e hoolei mai ka noho launa ana me ka makamika. Ke bu nei ke aloha o ka poe hanohano i Uuna pinepine ole rne jt'u, a o kn men i pili in i ka ua, a me xa la, a me na lunnn loloihi, a m»u w-ihine hoi o k;t ainn o ua Luna la, eia nae, ke mau nei no ka pii o ka innina, ka hnhu, a hoopuka ae i ka hewa i mea e kapaiu ai oia he mea ua kukulu a hookahua i kona kulana maluna o ka hailiili,

sme ka haiknika wule aku. Ile onahalo ole nae an i ko maa i ke kuamuamu. Aia keia, ke honmanao la oe, owau o kaun ka i hina no ka 6ila Kanawai o na H»ku a me na Kauwa ma ka hoolnli a kn mea hanohano W. T. MartiD, Lunam'ikaainnna o Kau, manao pahu oe e puni ana kekuhi pne ia oe, alailn, kii oe ia mea i " hina" au. aole nae oe i ike na kupaa pu kana ma ka hoopaa loa ia Kuiiawni me ka ike aolie wahi pono iki no ia m»n Pauku 1417 a hiki i ka Pauku 1425 e iike ka Bila a ka Mea Han>>hano J. C. Laiana, a ua ku kaua he koo no ia 6ila a hiki kono hiamoe ana.alaila, puka mai ka hoololi a ua Luna la o Kan au e mea mai nei i kuu like ole me ka la, a i kuu nana i ka pula iki e like me ia puia iki a'u i ike aku nei e kau ana ma kou mau kuemaka. Nolaila, i ka wa i ninau ia ai ua hoolilo la, owau kai makemake e hoopanee loa ia K«nawai. A lohe oJ. C. Laiana i ko'u ka ana ma kn ao ao hoopanee loa ua hoololi la, huli kolee mai ia ia me na maka inaina, a ninau ino ia ia'u No ke aha oe i huli ai ma ka aoao hoopanee ? aUila. hoopnko pololei au me ka pihoihoi ole, kainoa ua olelo kakou he kanawai in"ino kem, aole "iia wahi kuponn iki, a aiahea kana i ike iho ūei he wabi maikai do ka hoi kekehi? Ko'u manao, e waiho i keia Kanawai a na ko Kau Ahaolelo hou ehoopau, a e haehae, alaila, o ka psu no ia ; a no ka ninau hou ia ana no ke kanalua no ka alikealike o nu ae, a me na hoole, ua hali hou o Laiana ma ko'u aoao, 1 o ui mea la hoi naua ka hoololi, hoo puka ne la ia " kanalua." Nolaila, pala ole ka maia e ke hoa, a ke olelo nei au, aohe men e loaa ai ka li-la maia o k8 e'a, he maia pal» ole i ke ana hu!u ; no ka mea, i na e nai ana keia hana a olun me Kalawahioe, alaila, mai kikoo ae i na hoa o kaua i nnho ai i ka Ahaolelo i hoike nou, o haule loa auanei oe, no ka mea, he manaolana wale no ko'u ua wahawaha lakou uo kou hoomoe pinepine i na manao u na mnkaaioana o ko lakon mnn apar.a ka mea paha ia a kou nnonoo 1 makemake ai i mea hookaulana loa ia oe, a e kapa ia mai ai he kanaka akamai. a n-'iauao ka Lunnmakaainana o Hanalei.

U ! ke i fii»i nei oe, " aole ka oe i moeuhane mua e papa leo ana au me oe," H->a-k»k:i inai nei kau kukuln manaoe D. Eaukaba, ina io la ka paha oe e loaa i ka moe uhane o ko'n kakan »na i manao hoopuka nupepa no'o ia oe, ina ln oe un kau koke ae iluna o ka moku e ku koke ana i Kawaikini, a i na aohe he moku, ina la no paha oe ua au, a haalele i ka wahine no ka pne o kapa, a me keiki,~no ka noea, ua. hai mai la ka moe, epaa koke una ka manao o Kuapuu nou. ke faala na la ekolu, nolaila, manao ae la, aia no ka mokn holo o Mokuaeae, alnila, manao ae i wahi ai o, a o kH holo-no ia a ku i Koloa, a pii pololei a loaa o K«hookui i Mauhli, oia ka mea ai nui o ka aina i Poeleele, Paeleele kaua ia oe e ka hoa !. No ka mea, aole no e ole aku la ko skam.ii i ka nana ano moeuhane, a o kou nele wale no i ka loaa mai i ka moeuhane ka mea e loaa ai oe i na kowali e opeapea ai ka manao, ai ka nana iho, he mea e ka mahuahua o kou puiwa hikilele iua e ike ia he moeuhane ia mea, no ka mea, o na haawina, no ia o □a moeuhan»* i ka olelo a ka poe akamai, he maikai a waiwai kek»hi, he ino a poino ke kino nolaila, ina paha e loaa io ia oe ka moe, ioa de ua hooko m a oli i ko au umaumn i ka moana, no ka mea, o ka loaa aku o kuu manao i'ko Hale pai Auokoa me ka paa ole kou mea e maha ai, aole oe e puiwa loa e like me ke poo oko kumu manao. Ke»kuhikaa nei ka hookamani o Hanalei ua oi ka ka hewa oka mea hana maoli ika howa mnmua o ka mea kokua pu ia hana hewa. He Loio o O. Kaukaha ke ole oia e hoopau la mai nei e like me ka makou e lohe nei, a ua ike ia, o ka mea ia ia ka " io" o ka hewa a me ka mea ma ka eheu o ua hewa la, ua like pu do ko laua hoopoino ke kokua ana nku ia hewa. Ua hoopuka no o W. H Rice e mahele ia o Hanalei i E'ua Apann, aka, o ka ukn mua o kr Lunakanawai o Hanalei, aolo ia i nana, a i ko'u manao, aole ia na Laiki me ka Loio Kuhina, ina na ka Loio Kuhina ina ua holo ua Kaoawai la i ka manao o ka Moi, aka, o ka holo nna I ka Aha>!elo a ine ka ae ana o n« Kuhina he mea ia e ho'o loa ai i ko ka Moi manao. no ka mea, o lakoa no na hoa knka o ka Mni, a ina na ike ia he pilikia nui no k« aupuoi ke mahele ole ia ka apana o Hnnalei, alaila, he mea hikiwnwe loi ia, oolaila, aole au i a« ia i ka aoao kuhikau i kana bana na hoi. Minamina au i Uona ao ana i keia mea, he " aloalo ua puhala oke Koolau." % ae like nae me kana e ninau nei i na mea o maua i pololei, mahalo au ia mea. He makehewa wau ke kamailio hou no na Hoopii, no ka mea, e hiki an» no ia mau boopii ke hiki mai ua Ahaolelo hou, eia nae pahn kn mea hopnhopo, o ke kulai ana o ka Lunamnkaainana nana o Hanalei i ka pono alanui a'u i manao ai uu pono pu me na makaainana oka Apana ona, nnkn mea, he mea mnhalo nui ia paha keiu e k» Wainiha, a Haena a Lumahai, no ka maikai o ke alanui e hele koke ui i Kona; noI«ila, e olelo paha aoanei kolaila poe koio, ua pono ka'u, akn, aole in ka liewa me ka hoao ol'*, peln no ke awn o Honomalino a me Koliolalele i Hamakua, Hnwaii, ua nui na dnla poho, no ia awn, aohe nae be olelo ke aupuni he polio, a ke olelo m»i oei he m.iu milinnu d >la, hlhilb. paa, a heahn la ka hewa no in, malia paha o Hoiliili ia nn haawina o kela mau makuhiki keia mau inakahiki. a hiki i ka wa e miemo ia ai ua lawa, o hoomau ia nae ka hunwina oin wihi i keia nianawn aku. Anhe nae i loan ia n >onno, nnlaila, mahalo aku nei ui> Luna la i kn Koolau o Oahu, eia nae, miiinua, ao»ie kanu ki> o Konl.iu, a i ko maikai ana o ke alanui, nlailu, ulu nmi na hana pono e wuiwui oi ku aina. Pela ko'u noonoo anu. Hon. S. K. Kuapūu. Waimoo, Kauai, Oct 27, 1870.