Ka Elele, Volume 2, Number 15, 6 November 1846 — HE HOOPII NO KA BAKA. [ARTICLE]

HE HOOPII NO KA BAKA.

A iiaiia pu kakou i keia oielo malalo iln no ka haka; he olelo pololei inaoli no; ki pono keia olelo. A ina i ae ia mai e k; aliaolelo, a kau kanawaiia ka baka, e lilu nie ka awa. pono loa. Ua kau kanawaiu ka baka ma Bcritania mamua, no ka mea ua ike ke alii a me na lii i kona ano ino, a inahope ua hoopauia kela kanawai, no ka paakiki loa o na kanaka o kela aina i ka puhi baka a me ka nau baka. Aole no ka pono o ka baka ka hoopau ana i kela kanawai, ua akaka kona ino; no ka'ono manli no o na kanaka i ua mea ino la, nolaila aole hiki ke hooko i kela kanawai. Oia auanei paha ka mea e pono o!e ai ke kanawai baka ma Hawaii nei; pono no ke kanawai; o ka paakiki o na lii a me na haole a me na kanaka i ka haka ka mea e hiki ole ai. O ka iko i kona ino, a haalele maoli no ka makau ke Akua, a me ka

inamina i ka pono o nu kanaka, oia ka ea e pau ai ka baka. E ka haka, ino wale, Lau kolohe, lapuwalo, Muku ino o ka hewa, Akua hanai, hele pela. Wuipio, Hawaii , Si’pa‘emuba 4, 1846 e mau manao hoopii aku ia Kamehame-! ' ha 111., me ka poe Munohano a pau iloko 0 ka Ahaolelo Alii. Aloha miiikai oe e Kameh mex III., me ka poe Hanōhano a pau jko o ka Ahaolelo Alii. He mau manao hoopii’ku ko maju ia oe me ka poe Hanohano; no *kahi mau inea ino a makon i ike ai. Eia ua mea ino la a makou i ike , o ka haka, he mea ino loa ia i ) makou manao; eia ka ino he mea e poiuo ai ke kanaka. Penei ka >ino a makou i ike ai. Ua make ■kahi wahine ma Waipio nei i ka ika, o Kuianaioho kona inoa. Peuka inake ana. Ike ahiahi pulii ika oia; a pau ke puhi ana, kapael :u la oia i ka ipu baka ni' ka paia ka hale, a hiamōe iiio la, i konaj a e moe ana, wel.a iho ia ka haie; kona make iho ia no ia. A oia 1 hewa o ka baka a makou i ike la Eia ka lua, o Laiwahine, no Kaela i Hamakua, ua make no oia ) ka baka. Panei ka make ana; ■le i ka mahiai. Mahiai iho la, a .10 i ka baka, puhi i ke ahi ma kai o ka mala, a a ke alii, olala iho i ka baka, aole i moa ka’haka a e ‘ alii ma ke kihapai; lilo iho la ilai kahi i kmai ai. A pau iho la ke io, o ka make iho la no ia i ke ahi ia i hoa ai no ka baka. 0ka lua ona mea a makou i ike ai la. A ilaila, inaopopo ia mukou lie mea o ka baka.

■ Eia ke kolu, o Pili, lie hoalawehana ia no keia tkalesia ma Waipio nei. Ua puhi oia ika baka ika la 3 o iuiai. Puhi oia a ona iho la ika haka; haalnlu iho la ma kae kapuahi. Mui make oia e oie e kokua ia m’ai e Paakai, pakeie ai oia. A ina ua , make oia i ka bapa. ■ Eia kn ha, Ma Waimea i Hamakua Waipio nei, ua wela kekahi mau hale i ke ahi baka, a ua pau aku ka waiwai i ke ahi me na mea a pau e ipono ai ke kanaka. Oia ka hewa o ka haka. I Eia ka lima. 0ke kuahiwi i hookapuia e ke ’lii; ua pau i ke ahi ha\ka. Eia no ua kiinaka la ke hana nei i ka hana o ke kanawoi , b KaIhiiiia ka inea; kokoke eiua makahiki ka hana ana, Eia kē ono. 0ka hoopunipuni o na hoahanuu imua o ke kahunapule, Penei ka hoopunipuni. Oleio ke kahuna e haalelē oe i ka baka me iia mē auo ino a pau. “Ae.” “Aole oe e puhi hou? “aoie.” “Hoohiki oe i mua o ke Akua'!” “Ae hoohiki au, aole loa au e puhi iki ana i ka \baka, awa, me na mea ano ino a pau a hiki i kuu wa e make ai.” Pela no kn hana a na hoahanau e oleloai imua o ke kahuna. A hala kekahi mau !a, mahope iho; hiki mai la ka hoowalewale i na hoahanau. Aoka ae aku la no ia i ka hewa ana i hoole ai. Ma keia mau mea i haiia’ku nei maluna, ua maopopo loa ka ino o ka baka, He niea ia e poino ai ke Au- : puni me na kanaka ma keia pae a - i iia, a he mea hoi in e mahnahua ai i ku poiuo o nii hoahanau maloko o . ka ekalesia, mu ka hoopunipiini ana i imua o ke kahunapule me ke Akua ma lieii hoohilii ?i>a n>o 1 1

No ka loaa una mai o keia mau manao ia makou, nolaila, ke palapala aku ia oe, e ka Moi, me ka poe Hanohano a pau maloko o ka Ahaolelo Alii. Me ke noi aku no hoj ia oukou e kakau mai ma ke Kanawai e like me ka rama, awa. E ka Moi e, e hoolohe mai oe i ke noi a kau poe kauwa ma Waipio nei no keia mau mea ino a makou i ike ai. Mai hoole mai oe. No ka mea, ua ike maka ae nei ko makou mau maka i ka ino o keia mau mea i hai ia ae nei maluna. E na hoahanau a pau ma Hawaii nei, e makemake ana e hoopau i - keia mau mea ino i hai ia ae nei maluna. E pono ia kakou a pau e huipu e hoopau i keia mea ino loa; e like me kekahi poe hoahanau ma Amerika e kinai ana i na mea ona, a ua kapa ia lakou “o ka pok Inuwai.” aole lakou e inu ana i na mea ona, rama, baka, me na mea ona no a pau. E na’lii, me ka poe Hanohano, na luna me na konohiki, na makaainana a pau, e holohe mai oukou a pau loa. “E haalele kakou a pau ina mea ona.” A e hana mamuli o na mea maikai. A e inu i na mea huihui, na mea a ke Akua i makemake ai. E na hoahanau aloha; e ku paa oukou me ka naueue ole. Ua pau. Na makou, P. Mano, f. Paele. S. Kaelemaknle, E. Kaulele, P. Kaaukai, I. Naailnlii, L. Wailua, A. Nanmi, I. Kawahineainīii S. P. Makaku. Aole i ]iau na inoa. HE HOOPll NO KA AĪNA. l Kooluw, Kuuai, lumi 30, 111-10. 1 E ka Elele, Aloha oe, ko makou '

luna hai olelo, ka luna makau o E ka Moi Kamehameha 111. A ha oe, a me ke Kuhinanui, a me luna a pau o ke aupuni, a me nu 1 'na o na aina e, na makou ua na n kaainana kanu mai kou mau kupun kane mai, na makaainana pouoi kou aupuni. Eia ko makou manao ia oe, e Moi, he manao aloha no i ka aina kaohi aku no i ka aina. Ua lol makou e kuai ana oe i ka aina n na haole, a manao iho la makou kuai io ana no oe i ka aina rae i kanaka e, ka poe waiwai; nolaila e e ka Moi, manao iho la hoi makou pilikia auanei makou. He lahuik naka molowa waie, palaualelo, p; kela ai, hiamoe wale ko Hawaiine a lilo aku ka aina i na kanakae,ii ka lauhaia, ka laau wahie, ka mau pili hale, ke kaula, ka laki a me l laau hale kahi e ku ai na hale, kal e.hele ai na holoholona. a me n mea e pono ai ria kane me na wah ne me na keiki o ke aupuni. Hooke mai na holoholona a n haole a me na pilikia e ae ma kal kihapai aina i koe iho i ke aupun No keia mea la ea, e ka Moi, o k aupuni Hawaii, e nana mai oe i k pilikia o kou makaainana kauoha Hawaii nei, manao iho la makou kuai makaainana hoi me oe, e k Moi, i kihapai aina kula o kahi ma loo o ka aina, mai kahakai a hiki ke kuahiwi, o ka aina wai, aina ka io, aina. nahelehele, wai, muliwai kahawai, aina kai; ke kino o ke ka naka auhau aina, ka lapaahao no k) Moi no ia. Ina manao mai oe eki Moi i kou makaainana ponui no k; mea, he poe ilihune kou lahuaikanaka, aole nae makou i manao e loaa mai ka waiwai malaila. Eia wale

i ko mnkou munao ka makamae ale aku no, i ka laau wuhie, laau ile me na mea a |uui i |>ili ia ma>u, o liio ka aina i kanaka e, pilia makou kou lahuikanaka ponoi o ; aupuni. Eia hoi ka nui o ka aii kuai a makou i manao ai e kuai e oe, e ka Moi: mawaena o Papaa liomanu, oia ka mokuna ma nahina a ka puu o Pueo, a hiki aku i i puu o Kaloaloa, a hiki aku i ka ihele o Kalaupala a hiki aku i ka ookoa o Halaulani, a hiki aku i ka ai o Waiuli, a hiki aku i ka lae o .akolea, a hiki aku i ka mokuna o ipaa me Aliomanu. Mawaena o :ia mau wahi i olelo ia, oia ka nui ka aina kuai me oe e ka Moi. Eia hoi ka uku a makou e haawi ;u ai ia oe, e ka Moi, he kanalima ila. No ka mea, aole loa i waiwai i i makahiki i hala aku la, aole nae ; i manao mai i ka makou kuai me ; he poe ilihune makou o nele oe. Eia hoi na inoa o ua poe makaaima nei he poe hui lakou. Kanaina, Kaihupunia, Kaopukea, Kauakahi, Holokunihi, Naeole, Akamu. Pehea keia minao o na kanaka ma KauPono anei? [ ko’u manao, pono no kelii, a pono ole paha kekahi, Eia ka pono ; o ka nui lou o ka aina. Ua lohe wale , 500 eka ilokoo keia mau palena i hoakaia. He nni loa; uo!e pau i ka inahiia ;cia poe noi i ka Moi. Eia kekahi; ina i aeia keia manao a lilo aina nui ia lakon, alaila kuai hou aku ;ou, a i ole ke kuai iiio loa, hoolimaiima lia me ka poe pono oie, a pilikia ka aina ; ilaila. Eia ka pono, e kmi uuku kela naka ke a kanaka i wahi aina kn po.no in aole kuai nui loa, a waiho wiile ka aina, ; ka mahi ole ia. O kela wahi aina uukn, ii i ka hanaia, paa i ka pa jiaha, a malama 1 no ia i ke kanaka hookalii. Palekuna ke

kanaka ma kela wahi aina nona ponoi: o kona .wahi. noho paa loa ia; malaila kona haīe a me kona naau a me kona mau mea aioha a pau. OIuoln Ina kona nianao i kona wahi ponoi, hemo oh ; a make oia lilo kela aina i kona hooiiina. Oia paha ka pono e knai uuku, aole like me ka niianao o kela poe ma Kauai, he aina nui loa kela.