Ka Holomua, Volume I, Number 25, 21 March 1914 — NA RULA I MANAOIA NO KA AOAO HOLOMUA O HAWAII NEI. [ARTICLE]

NA RULA I MANAOIA NO KA AOAO HOLOMUA O HAWAII NEI.

IPAUKU I. KOMrrk KUIKAWA. Wahele l. Mana no ka Maīīawa. Aia a koho ponoia ko Komite Kuwaeha t> ke Teritoro, aluila o hoi ka 1 k <' Koa„ fc Kuikawa, n hookohuia e ke Kouuto Lahui i kofeakoe T" ha EU>K> 1 tUlho n , loan ka piha i ke ■ Kom te lvuikH\va o hoomnhuahua aku ! ko l„kou holuna o hko m e ka lakou 1 Ike ai he poiio. o ka lakon „]olo hooholo. n.i mannoia aa pono I'M'Kl' 11. NA KALAPU MAHELE. Mahele I. Ke Ano o ke Kukulu Ana. I a hiki ui okolu a oi aku poo maua oho o manao aa a o ka hana a Kulaiama IIo)omua 3 Xu koakoa a kaawale īa mai na aoao kalaiama e ae, a he poe hox , hpopaa l ako " mail ma ka buke hooP*a moa ma. ke keena kuwaew, ke « j a i Kalapu M»hele Ao«o Iloiomua ma na mnhele apau tna o ka loaa ana mai o ke apono o ke Komite Kuikawa a i 0 10 Komtte Kuwaena o ke Teritore, i ka wa e -kukuiuia ai. Mahele 2. Ka Poe HookumuO na poe apau e kakaumoa mua nna ma na i>a.lspala noi, e ikeia lakou i na manawa apau o "Ka Poe Hookunui Aoao" iJoko o keia Teritore. Mahele 3. Na Laia. ° Kalapu Mahele Aoao Holomua, oia no i l'oka na inakakupono e, j,ohO' ana iloko o nn mahele, a *iie pt)e-hōi' i fcbopaa 'i kō lakou mau moa ma na pepa noi lala 0 ka Aoap, 3* hoikK arta -i -> k<f iAltb~n wahi noho oiiio i}okd o "ka r Aprffid' a ss 1 hoopaaaa ma<fe % i ole s i ho<ok{fiEfDfe tūsi ke'iiakeHokio o ke fcd*lh,pu. 5 s \,, Mahele 4. K.a Papainoai -■ '• O ka papainoa o na lala o ke Kalapu Mahele. e hanala 'ia mai ka papainoa mai ma )ee« Keena 1 Kxiwae«a. Ē hoouna ke'Komite Knwaena 0 ke Tentore ī ka'papainoa o na kalapu ma ka pule waena o ka mahma o Apenla. mamua ae hoi o ka wa koho balota nm ma o kekahi luna 'la, a .o kekahi lala paha o/kekahi "kalapu' , ma ka halawai mua e malaniaia aiia e i a kalapu. Ua hiki i ke kakauolelo o ke kalapu ke hoopaa x ka iuoa o ka poe e makemake ana e komo i lala no ke kalapja ma īa ha la.wai ame keknhi mannwn e ae e noho ai ka halawai ma ke kakau ana ī na palupaln noi lnlu me m, a'e hoo«naia m mau j)altipaln noi lala me lea hakalia ole 1 ke keena kuwaena. K hoike no ke kakauolelo o ke kalapn 3 ke keona kuwaena 1 nn manawa apau o hoojiaunv ni kekahi lnla mai Ikn Miilielp nnu, » e ]onn 110 na a'o ana wia {knkauolelo) no kana hana e hana ai ma o ka hookomo nna mui 1 mnu laln liou nin ka l'apainoa o ke kalnpn Mahele 5. Na Lunanui. O na lunanm o kela aine keia kalapu Mahelu oia no ka rei-esidena, Kakauololo ame l'uuku i koho ponoia © ke Kalapu B hana ei e hooko lakon me ka pono a pololei i na haua e like »ae ko lakou mau kulana pakahi. Mahele 6. Na Halawai. Hapanui. Hoomalu. ,j Ka ka Peresidena Kalapu Mahele e kahea i halnwai ma na ano apau, ma kahi ame ka manawa ana i manao ai he pono. Ua hiki ke malamaia ka halawai ke hiki mai he ekoJa lala oia ko kolamu, .a o ke koho ann a ka hapnnui ma pa ninau apau iloko o ka miiiia o ja Knlapn ua pono a pololei. Mahele 7. Ka Hana a na Kalapu. K koho kehi ame keia Kalapu o ka Mahele ī hookahi lala no ke Komile Kalann no ke Kahuia iloko ola-

I I t ? a ? e la * E huki ke k«3Rpd u ° , balotn no hookahi a oi aku paho_lalu anie kt> Jwkou mau Ke ivojjiite Knwaoiiā o ke TeHtore. l a hil v i i ke Kalapu bo hooholo, ; pakui, u i obe hoo} f Ji i k<? kalina-hana i hanma n i waih e kp Ro _ ( imto Ku-\vavim o ke Tcrjtore. Manaonui. O kn maiino innoli, oia no ka wa >ho anu iiu ko>a Anu- k,>i« tnea mana Ko . lo c noakakn i Kon« maimo po'ioi, me ki» kuokoa niahina o ua ka- | iuui- i.uia iioi, a«»U-> hoi o po'ipo'i a hunahnaa F. hto U oi va »! ni.-a kokun nui « aīakai i kok,ihi mau I anao kali\\»in\sv o ao Mahele 8. Hoolala ana { na Hana. »a lala o ke Koitute Kalan», oia m> na lala m .-»i kola amo ke\a Maho1* ni.u, i kohoia ma ke kolio bntota ma ka halawai n kola ama koia Kalapu Maliolo iloko o ka mahina o Mei īnaniua ao o ke kau koho mau. Ma ka hala-wai a ke Kalapu e malamaia aaa. iloko o ka mahina o Mei mamua ae o ke kau koho mau e waihoia ai ka inoh ona elele e like me ka heluna o «a, lala o ke Kotnite-Kuwaena o ke -lerxtore o ka Apana koho Senatoa o u» Kalapu nei e ku aua. Mahope o ka hookomoia ana' o na inoa o ka poe olole aia ke aāo maikai a kupo> n,o, na ka Peresidbna e pani i.ka puka. a e kauoha oia (Peresiaena) e nee no hana ituua, a na ka balota* Uiokio i loaa i kela ame keia olele e hoike mai i ua elele' i E hoouna koke ke kakViiolelt> o ke 5 Kalapu o ka Malielo i ka' inoa o na elele i kohoia me ka heluia o ko 'lakou mku balota i ke Komite Kalana e like me ia i kohoia e ke Kalapu. 'ī'a manawa hookahi no ma ia halaVai np * Kalapu ma kekahi ano !kapojQo e ae e wae a e koho ai Ā maū. hoj>e ūo kela ame keia mau hoa- o mite Kuwaena o ke Teritose e iikē iD.e,ka nui o na laia o'ia Mah^le. Ma ka halawai a ke Kalapu Je e mnlamaia ai iloko o ka 'iuahiĀ®, 'o lune, mamua ae o kela. axfae k%la kau. kolio nui, e laweia mai ai a noonoo ke kahua-hana i manaoia, ī&a.-' hope iho o ka heluheluia ana' o 'kahua-hana nei, e hooholo ke Kalapu e lawe a noonoo 1 ua kahua h.lna aJa ma ke i&maiHo laula aaa, a i ole paio paha ma na kumu ano nui o kekahi pauku a mau pauku e like īne ko lakou i inanao li he maikai i\o ka pono o ke Kalapu, a i ole e wae a koho ī K.oxinte Kalapu no ke kahua-hana a e loheia hoi ka maHao ame na wehewehe ana a na lala 0 ke Kalapu. Ua loaa ka mana ī keia Koinile e hāna a e hoouna i ka hoike a ke Kalapu no ua kahua-hnna noi t manaoia ī ke IComite Knwaena o ke Teutore, a i ole e Inwe /uaoh aku no a haawi kino. PAUKU m. KOMITE KALANA. Mahele I. Ke Kukulu ana i na Laia 116 ''X<Comite Kulann" ko kela ame kem Kal.ina o hookal'i lala mat kela ame keia Kalapu Mahele mai o ia Kalana a 1 loan hoi he palapala hooia mai kela ame koui k.ikauolelo pakahi mai o ja niau Kalnpu, a o n<>ht> hoi ma ko lakou in:iu "kulana a hiKi 1 ke koho ponoia .ma lie mau pam ma ko lakou mau wahi, koe „oao ina e. hoopau e īa ana tua o ke koho ana a elua hapakolu o kona Kalapu Mahele namua ao o ka manawa, mahope iho o ka haawiia ana aku i manawa kupono nona e hiki kino inai ai a hooloheiaMahele 2. Na Lunanul. O na Lunanui o kela ame keia Koxnito Kalana, oia no ka Lunahoomalu, Puuku ame Kakauolelo i kohoia e Komite. E hana a e malnma 16,kou i na hana liko ole e like me ko lakou kuLana pakahi. Mahele 3. Na Halawai. 3STa ka I-miiahoomalu o kela ame koia Komile Kalana e kahea i halawai ma na nno apau, ma kalii ame ka manawa aua i manao ai he pono, lee lioikeio he manawa maikai a ku-

pono mamua ae. Ua. 2iiki BO ke m3 . lamam kn haWai ke 3 01 ae lala i akoaleoa nmi, a ō ka h&panm ma ko koho oia ,«„ u lala i hiki ««i e hoolioloia fti ii a niimu apa» i kwn a m ,xi, kou aku na «ioa t kw ole iii mm. Mahele 4. Ka Hana ame ka Mana. ,lolkt> « liooluha mui ke Komite Kalana ,v;umm o ka .la nma o iune, nnu,n,a ao hoi o kte kan koho mu. i ka hopona o na koho ana raa kola amo koiu K:ilnpu Mal le l e j ke Komite Kuwaonu Tor,toro hou anie Uo lakou w:ui hopo. (.2) X.i ko Koumo Knlano o liann a o Ihu.Um-o x u'i Uonnio pauihakah.»ka ī10.,, „ k, l.i K s ,l u . ! * >*«' »• ' KIU.M. I iUo 1K : (,J) X., 1.i1m),, o iiooiohe a noonoo na hoopu ni.ii nn Kalapu M.iluli hko oli» nj . n , n 0 ku lakou 01010 hooholo e lioolmlo «5, ua, manaonx he knpono a pololei. Koe wale 110 u holoUia o ke Koiuile Kuwaena 0 ke Te,Uore. (4) \ h,ki ia l<tkou ke hoopau i kola anw koin Innnimi o na Mahele Hke oīe m.i o ke koho aun a ka hapairui o ia Komito, mahope iho o ka hoīkeia ana :ika lio mannwa kupono u maikai noua e lnki kino ruai ai no ka, hOc>lohoia ana. (5) I a lonu. no ia lakou ka mana no ka munawo no ka hoopiha ana 1 ko lakou wahi i hakahaka ma o ke kaa,wale >iua paha o kekahi o lakou kekalu wahi okoa, ma o ke koiio ana i kekahi lala o ua Mahele la, a "i. nele kekahi lala o ia Mahele, alā'Ua*, e kohoia kekahi lala e ae o kekahi mahele e noho ana ma ia ha!;lg,wai. Mahere 5. Manaonuī. ~<l) x O ke Komite Kalanā ka mftka hooponopono ā hana ana i na hana hooikaika balota iioko o Kalana apau xne na keena oiha--ole o ke -Aupnani Kuloko. - « /2} Ma kahi ame i:a manawa e a\ ke koho kaawale ana x> ,ke Kalana ,mai ko ke TeTifcore ae, ke Komīte Kalana ma kela ame ,keia Kalana ka mea nana e hana a e lioomakaukau i kahua-hana ma kahi o ke Komite Kuwaena o ke Teri lore a e waiho aku i ka noonoo ana ua kela ame keia Kalapu Mahele a e hoolaha 1 ka hopena ame n& mea i noonooia no ua kahua-hana nn, mamua o ke kohoia ana o na elele no na oihana hke ole o ka lehulehu. #>AUKU IV. KOMITE KUWAENA 0 KE TERITORE. Ke Ano e Waeia ai na Lala. O ke kulana o ke Komite Kuwaena o ke Terit,ore, e hoohalikeia ia mi» lea heluna -nui o na kupa oiaio maoh, a x> kela ame keia mau apaua koho Senatoa eha o lakou ka poe 1 kuleaua iloko o keia 3vomite i kulike ai iue ka nui o na poe mana ma kela nn,o keia helu kanaka ana. Hoike a ke Kiaaina, Aoao 12. Papa Hoopaa Inoa o na Poe Koho o 1912. 15,185. No kela ame keia umi mana koho e WiH'ia i hookahi lala oia heluna jDilia, amo len oi aku mamna o ka hapalua o īa huina o ka helu haahaa o ka poe uinna koho ma keln au\e keui apana koho senatoa. Repuhalika 7023 Oemokalaka 5077 Home Rula 346 Socialist 201 13,340 poe koho no ka Elele. Ma ka papa helu kanaka hope loa \ho nei o maopopo ai ka nui 'o ka poe iioīo e like me ka papa kuhikuhi roalalo iho : Apnna koho Senatoa ekahi (llav?aii) 3 hoa Apana koho Senatoa elua (Mani) » . 2 hoa

Apena koho "St>hatoa ekola A , * ht>a Apana Sonnton eha (Kauai) ' 3 lloa 0 ka helv>na- o na hoa 1 keia *nanawa 10 hoi# Heluna nul o na makaaiaana. 1. 27,979 2. 16,508 3. 46,625 4. »0,953 102,065 E noho na Inla a hoa amo ko lnJ nlau « hiki a ko kan kohe nj:ihopo i'in> a kolio hoina 1 muu p«ui n.« ko lakou mno wain, kw n«<; ma e hoopauia mamua nm o ke koho a.aa n elua hapakolu o na laia 1 akoak"« nmi (no ka lnki mau ole m H i Ina munawa halawai) mahope īho "o ka haawiia ana aku i manawa kuponoa maikai nona e hiki kmo tnai ai nov ka hoolohe aua, | loaa ka mana i na hope e hana.i e Hke ine ko lakou mau mua i ko la|kou manawa e noho ai rn a kahi o* k° lakou maa mua i hiki ole mai. Mahele 3. Nja Lunanul. Lunahoomalu, Punku a Ka- | kauplelo ko ke Komite Kuwaena> o ke Terftore I kohoia e ke Komite. E ha— na a e< naalApaa lakoa i ka lakou mau hana e l'ike me ko iakou mau kula— ! «a p^k'ahī. 1 Mahele 4. Na Ha'.awaL, Na ka Lunahoomaiu. o k« A> omiteKuwaena, o ke Te'rītore e kahea 1 halawai ma ua Autf ma kahi ame ka mauawa aiia i 'a» i)e pono, iaoa ka hoikfe a haawi' aiia'aku i haolah.a lūaopopei».- Ma 'hia. halawai apan e īuālamaia ai, ua.'hiki no ke malamaia ka halawal k« J»iki mai.:ekolu a oī lala, '®> ka hos\holo ana kp, hapanui- o īa poe i ta£ki mai ma ia ha)asPaii § /hooholoia.. ai, xva-jiinati ap'au/ • d . . » I Aahele 4»_ Mariaonuf. | E hoolako, a e mau ka 'mana oke I Komjte I^uwīien^a'o ke-Teritore mai kekahi kau koho a i kekahi kau. pela ,me na manawa hooikajk?i balota, i , mea e rnau ai ka mnlamaia ana o na moolelo o ka Aoao, a e hlo hoi ia i I mea alakai. I O kahi wale no īa e malnmaia ai ua j moolelo apau o ka Aoao. | Mahele 6. Na Hana. O ke Komite Kuwaena o ke Teri-toi-e ki- kuleana e hana, kuhikuhi a hooponoponoi na hann apau e pih ana i na hana hooikaika balota ma kahi f kohoia ai na luna aupuni o ke Teritore. Pela me na mea apau e pili ana i ke koho wne mna (primary> no ia mau ano haula. Kahua-hana. Iloko o ka mahina o Mei, mamua ae o ke kan koho nui, iloko o na la he 40 a i ole G0 mamua ae o ke kaw koho kuikawa, e waeia i Komite XCa-hua-hana mai na lala mai o ka aoao, a ī ole ma kekahi ano e ae paha 3 no ka hoomakaukau ana a waiho mai momua ae o ka la mua o lune i ke-kahun-hnna i noonooia. Mahope o ke apono ana a ke Komitc Kuwaena 0 ke Tentore, e hoounaia i kela ame keia Kalapu Mahele no ko lakou noonoo ana, a Q ho'iho'iia mai iloko o kt* mahina o lune. Mahope o ka paw ana o na hooponopono e like me ia. 1 noonooia, e lawe ke Komite Kuwaena o ke Teritore i ua kahua-hana: nei i aponoia i kahua-hana na ka Aoao, & hoolaha mamaa o ka la 1(> o lulai e hke me i:e ano mau, mamua o ka wae ana i na elele no ia maa kulana o ka lehulehu, i kohoia hoi ma ke koho wae-mua. Mahele 7 Na Hana. Na Moolelo. Na ke Komite Kuwaena o ke TeritoTe e malama i na palapala noi hoopaa inoa kumu o na lala apau o kū» Aoao Holomna ma ke keenal kuwaena e hoakaka ana i ka helu o ke

lakou pnliu Haleletāf me ka Mahele noho o kela ame keia lala ana e noho ana. K hoonohonohoia keia mau palapala nol hoopaa inoa e like xue ka hoomaka ana mai A a W, a ma ua mau palapnla hoopaa inoa nei ma ke keena kuwaena ka papainon pololei o aa lala o kela ame keu\ KaUipu . ke komite e liann i mau rula no ka hooponopono n malama nnn i 4ceia mau palapala noi hoopaajnoa x am© ke ano o ko lakou ho'iho'i nna mai i ua mau palapala nei i ka ]3©o o makemake ana e haalele a waiho mai ame kekahi ruau ka- l lana ole e ae paha. PAUKU V. ; WAIHONA WAIWAI. Mahele I. E hoole mau aku ana ka Aoao Ho- j lomuu ma na ano like ole apau, i ka 1 hnawi oiia mai a kekahi kanaka ī na kokua a mau puulii kanaka e ae pnha, ua kaukaiia ka hana a ka aoao maluna o ka lehnlehu holookoa, ua inakaukau mau na lala e hoolilo a hot>hio aku. Aole loa ma kekahi auo ao e lulu no na hoolilo kupono o_ k» :in,io, ona loaa apau i ohi a luluia o ke Ivalapu Mahele, e hoounii U.'kiui m ī ka Puuku o ke Kounte K ;,im o ke Teritore no ka raailtln no na Kalapu Mahele hko t»'o ] o Komxte Kalana a man hooiilo o «»o. Mahele 2. Kahi e Hoahu ai. <> ua huia axuui i luluia no ka Aoao lloiomua. e houhuia no ia maloko o 'i, • .t o (bank) ma ka inoa 0 kt» e hukiia ma o kekaln hihi kikoo (<-heek) 'la i kakauinoa ja e ka I'uuku a i kakaukuaia hoi e ka l.u'i.!h,.i.i ole Kakauolelo o '.m 1 • ' ■ '-Ci waena o ke Teritore. I"AX7KU VI. Mahele I. Keho Kuikawa. Ina manawn apaū - e kukala ia ai ko kaii kuilv<i i»*a a i ole j>ao ke 7 r,.>, i t , e hana ke Koinite Kua\ o ki' Teritore i mau rula no ka mamiwu, ma īa mau rula e alak.ma :n na hmui a ke Komite Kalana a ī ole o lakou īho no paha. PAUKU VII. ' KB KOHO ANA 0 KE KALAMA A AUPUNI KULOKO. Ma kahi e koho kaawale ai ke Kalana a Aupum Kuloko hoi ma ke kau koho nui a i ole ku kaokoa mai ke koho mai o ke Teritore. o ke Komite Kulana ke hana ma kahi o ke Komite Kuwaena o ke Tevitore, hoomakaukau i kaliua-hana a e hoolaha mai i ua kaliua-hana nei mamua o ka waeia ana o na elele ma ke kolio wae mua (prunary) no na kulatna like ole i makemakeia, a na lakou e hoohana, a alakai na hana apau no na haua hooikaika* koho īloko o kela ame keia Kalana a Aupuni Hooponopouo Kuloko. 1 PAI'KU VII r. ONA KAHUA-HANA HE MAU AELIKE lA. Mahele I. Na mea i Makemakeia. I uieu e ikeia ai ka oiaio o ka Aoao Holomun ma o ka liooko ana 1 kana mau hooliiki, o ua Kahua-hana ( ī manaoia lie mau aelike ia j mawaena o ka aoao ame ka ]eliuI leliu holōnkoa Ona Kaliua-hana I apau ī waeia a mauaoia oia ke Kaj hua-hana, e hoolahaia īa mamua o j ka waeia ana o na elele 110 na ku,,laiia oiliana like ole o ka lehulehu. J PA XJvll IX. • NA ELELE AME KA POE I KOHO IA. Mahele I. 0 ke Kakoo Ole ana i Na >. Kumuhana Ano Nui o ka Aoao he Kumu ia e Hoopau a e Okiia af.

O ltela aue £eia BI«Ī% o fca Aoao Holomua e law e lakou a hooko ja kakoo ma na ano apau i ke kahua-ha-na o ka aoao me ke kue ole a kuemi wale i hope msi na ano like ole, a o na poe apau .i waeia no na knlana like ole. o ka lehulehu a kohoia hol a a nele hoi kona kokua a ka- | koo ana i na kahua o ka p.oao i hoolahaia, a na leekahi hoa e ae o ka aoao a ma kekahi ano e ae paha, e okiia oia mai ka aoao mai ma o ke koho apa a elua hapaiolu o ke Komite Kuwaena o ke Teritore, mahope 0 ka haawiia arut i manawa kupono a maikai nona e hiki kino mai ai. PAUKI' X. NA PAKUI A PELA WALE AKU. Mahele 1. No ka Hoololi ana I na Rula. X a hiki ke pakuiia a hoololiia keia 1 mau rula, houuku a hoemi ana mai 1 na manawa apau ma o- kekahi pa- 1 lapala e hoakaka ana i na mea i noonooia e kela ame keia Ealapu Mahele me ke kakaninoa ana a ka Peresidena ame ke Kakauolelo, a me ka hapamii o, ka poe i koho o ke Komite Kuwaena o ke Teritore. Ke panee ia aku nei keia mau-j Ruta imua o. ka Jehulehu, a na lakou e ike i ka oi aku i ko. na aoao kalaiaina e ae. Oka iini ame ka manao nui o Rusavela, oia ke kapaeia o na hana alunu ame na hana kolohe, a e kaa i ka ka mana hooponopono a.wae no lakou iho.—L.H.