Ka Holomua, Volume I, Number 51, 19 September 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

KaJtauia e Olop^n-i-Nuī-Akka MA.HELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)~Ka Holo A.na o Kila—a-Moike-ha no Tahitī.

I kema ike ana iho, ua haule pio kona enemi ino loa īloko o ka make mau loa no na hanauna lehulehu ma ia mua mai, ua haalele ifao la oia i ke kmo moo oua Elaohao nei e kau malie no me ia iluna o ka amana likanaka; a hoi hou aku la oia no kahi i hoomaka īa ai kela mau hana hakaka ku i ka hoomaka'uka'u no ke kii ana jho 11 kona wahi ahu kapa a me kana laau ihe a me ka pololu i hele pu mai ai no ka hookolo ana mai īa Olomana ma. Ia ianei nae e hookokoke aku ana i kahi 1 waiho ai o ko īanei ahu a me na laau kaua, ua ike aku la oia i ka oili ana mai o kekahi mau kanaka mailoko mai o ke pahau e hoopuni ana i ka halau a komo aku la iloko o ka hale. Aole nae keia i kuemi hope mai Aka, ua hoomau aku la no keia ika hele ana no mua me ka nalu ana- iho ona i kela manawa: "Owai mai la hoi kela mau kanaka i komo aku la īloko o ka hale halau a maua i haaiele iho nei aohe kanaka? Oua mau lapuwale hoonui hana nei no paha auanei kela 1 holo iho ne» e pee?"

laia nae e namunamu hele aku nei i keia mau ninau oia wale no, ke kokoke loa aku la oia e hiki i kahi a kona wahi ahu kapa e waiho ana me kana laau kaua. Ia ianei nae 1 anehe iho ai e lalau i konu wahi ahu, 0 kona wa koke no ja i jke aku ai i ka maalo o ka lima o kekahi kanaka maloko mai o kahale a lele mai la ka ikoi. Hu ka makani oia lele ana mai. Ma kahi riae o ko lanei paa mai i ua mau ikoi la, ua onou aku la oia i kona kino kumuniu 1 mea nana e kaohi iho i ke kaula hoohei kanaka. Oiai, he elua kela mau kaula ikoi i hilia mai ianei me ka manao ana o kona mea ia e pokopoko ai na a-u, aka, m&muli o ko ianei eleu a me ka nui makaala, ua hala ae la ia puu make. No la mea, i ka ana no o uh Trrau kdulft īkoi —hoohei kanaka nei i ka haweleia (naki-

nakiia) iluna o kona kino ku l kumuniu, heje aku la keia a ma ka īpuka' o kela hc-)!au pepehik-anaka 1 hoomakaukauia ai a' ku ibo la me ka makaala mau. Ia ianei no a ku īho o ka manawa no ia i pahuia mai ai 1 kekahi laau loihi nona ka inoa he palau. He elua lauala h'e elua no ho'i laau e o ia mai ai i ka manawa hookahi; eianae, he waiauau ia no ua Mahinui nei. la lauala e o mai ai me ko laua manaoio loa o ka hana ana ia e make ai ko laua enemi, aka, e like me ka laua pahu ana maī pela no ko ianei nee mau ana aku no a hiki i ko lakou halawai ana i kahi kanaka. laia nei no a ku imua o ko laua mau alo, o ko ianei hopu koke aku Ia no īa 1 kekahi o ua mau kanaka la ma ka a-i a hih ae la iluna o ke kumuniu e ku ana mawaho o ka puka o ka hale a lakou e hakaka ana. Ia hih ana no ua moku pu ae )a ke kino z!oko o elua apana. Hookahi o i<eja apana a pauku J kino kanaka, ua lele aku U a haule iloko o ke kai, oia ka pauku poo īheaia kona inoa a hiki! mai i keia la a kaua e ka makamaka heluhelu e ola nei o Popoia.. Mai kela kahua olohu !

mai keia i kapaia ma kela wahi 'mokupuni pohaku e ku la makai o KLailua i Oahu--- Oka pauku kino hoi o keia kanaka i moku ae la, ua haule koke iho la no ma kahi kokoke i ka. hale he moopohaku la e waiho la. I ka ike ana mai o ka lua o na kanaka hoonui hana i ka make ana iho la o kona kokoolua ī keia wahi keiki, me he wahi lala maloo la i hele a popopo; ua lele mai la oia me kona ikaika a pau e hopu mai 1 kahi keiki nawaliwah a lakou 1 īkemaka mai ai.

Mamua nae o ka, pa ana mai o kona mau lima i ke kino o ka kaua Mahinui, ua paa e aku la kona mau lima i ua Mahinui nei a pakna aku la ma ka aoao o ka moopohaku kino o kela kana ka mua a make iho la Aka, o ke kino kanaka wnle no o keia ka mea j kc; aku la a ma kona wahi i p tl a ku ai e moe ana ke kmo moo n ua kanaka la me kri loa e al',3 aku īa īanei iloko o kona opu nai aiualu e kakau mai ana ihina o ka lepo. IMo keia make 1 kokoke loa ma kona aoao 1 kela manawa ma o kela moo Ja, ua lalau iho la oia 1 kana laau waikaua (ihe) a onou aku la iloko o ka waha o ua moo nej. O ka hele īa o ua laau wai kaua nei a hiki i ka pukana o hope, haalele iho J t i oīa iaia e moe malie me ka hiki oJe ke om ae. Ua hele aku ]y ke kino alualu o ua moo jif>i a laa-u. īīa lalau jho la uāT lVīā— hinui nei ma ka hunla a hili aku

la īluna o ka moo pohaku ,o ke kino kanaka o ua moū ala a me ■ ka pauku kino o kona kokoolua , e waiho mai ana ma -kekahi wrihi kokoke. Ika pa ana aku no o ua moo alualu nei iluua olaila, oke ku a pohaku ae la no ,īa a hiki i keia ]a. Oka īnoa o keia moo a kaua i īke ae la, o Waiauia kona inoa, a o Mahulua ka inoa o kona ko-koolu-a. I ka pau ana o keia mau hana a ua Mahinui nei, ua haalele īho Ia oia 1 keia wahi a hoi aku la i ke aukaha o Wailupa ma 3 no ka hui ana aku me ka lehulehu a me kona mau hoa papa lealea e noho mai la me ka hoohuoi 1 kana wahi 1 hele ai. Oiai, ua noenoe poeleele kela manawa a ua Mahmui nei i haa lele aku ai ia Kaelepulu ma ka huli Koolau, a hoi aku Ia ma ka laepali aku o Makapuu, a iaia i hiki aku ai i kahi o na lealea i hanaia ai, ua kulu loa ke aumoe iloko oia manawa. Aka nae, e ala mai ana no kona mau hoahanaja a me ko lakou haku opin. Iko lakou ike ana mai īa umei, akahi no a mama ae la ko lakou noonoo. Mahope īho oko ianei kipa ana ika hale o Haloa, ua hoi aku la oia e hooluolu no ke koena oia po. Ma keia wahi «:aua e ka mea heluhelu e waiho ai ia Mahinui e haoluolu malie ana maluna o kona wahi moe, a e hoohuli ae ka kaua nana ana no na hana a ka lehulehu i koe iho maluna o ke kahua o ka lealea mahope iho o ko Mahinui ha'a ana aku. Ae, mahope iho o ka pīo ana o kela ahi hookalakupua a ka lehulehu i kinai aj, ua hoi aku la lakou a pau iloko o kekahi halau nui a hoomaha īho la me |na hookaau olelo ana eholo ana ima kela a me neia puulu kana-

ka e akoakoa ana. Oiai ka le~ hulehu e naneā nei īwaena iho o lakou v ua loheia aku la ka leo 0 Kawailoa ka Ilamuku Nui o ka Lei ī ke kalahea ana mai rna kela a me keia pe'a o ke kahua lealea e olelo ana: "He puhenehene n rne ka hula o kela a me keia nno ko ui manawa aku." X ka lohe ani ka poe puni lealea o keia mau puulu lehuLehu e akoakoa ano, oia koke po ko lakou wa i tlcm ,ie ai a momoku aku la ka lakou hele ana no kahi 1 hoikeia mai ai. Aia ka poe ike puhenehene ke hele la no kahi oia ano lealea, o ka poe ike hula 1 ko lakou halau, a he okoa no hoi ka poe kilu a me na leaiea e ae no ko lakou wahi i hookaawaleia, e like me ka mea i hoike mua ia mai. I keia hoi ana aku a Mahmui 1 kela po, ua hele aku na kamaaina no na wahi hke ole o na lealea i hookaawalpia ai, a o I Klaale~i a me kouii mau aipuu*no kahi kamuaina 1 l koe, a o ke'ln opīo fCi!a a rtic

ko ianei mau hod aukai no hoi e kakali nui . m-*i ana īanei o ka hoi aku. la Mah'inoi e ai ana i kela manawa, ua n nau mai la o Kīla 1 ke kumu nui o kona aumoe loa ana ma keia 3 hoi ana mai ana. U-a hoikeike aku la no hoi keia i ka moolelo holookoa o kana huakai hele o ka holo kaapuni ana ma ua la nei m»i ka mua a hiki i ka hope e like me na mea ī hoike mua ia ae nei imua o oukou ena makamaka heluhelu.

Aka nae, iaia 1 hoike aku ai a hiki i kona hakaka ana me kekahi poe powa e noho ana ma ka lae kahakai e huli ana. e nana ia Hinakahua, ua komo maj la o Kawailoa ka Ilamuku Nui o na lealea a lohe pono mai la i keīa kamailio ana ae a. ua Mahinui nei.

Mamuli o kona lohe ana mai la 1 keia mau olelo maī a Mahinui aku ua komo iho la na manao hoohuoi iloko ona, maha paha o kona mau hoahanau'a me ko la~ kou kaikuahme keia poe powa a Mahinui e kamaiho nei, a ua pau nui m?i neī paha lakou i ka lukuia e keia wahī keiki ano ole, eia nae, aole oia kahamaha wale mai i kana kamailio ana ua kakali malie iho la oia a hiki i ka pau ana o ke kamailio ana aua Mahinui nei, alaila, ninau aku Ia oia iaia a me ka i ana aku: Alaila, owai keia poe powa o kuu aina au i kamailio iho nei? He waiho wale aku no hoi koe o ko'u pauku kino nei īloko e ka opu ana ole o ka honua, eia ae nei ka hoi kela mau hana a ke aloha ole a me ka huwahuwa iloko o laila? Ua loaa mai nei no nae paha ia oe ko lakou mau inoa?"

Mamuli o keia ninau a ua Kawailoa tiei i ui aku ai imua o Mahinui, na ia mea i hoohuli mai i na rtaalca o ka poe a pau e? noho ana iloko oko lakou hale kamaainana e nana mai maluna ona. Aka nae, oke alii opio o Kauai ka-mea o lakou 1 ninau mai iaia mri ke ano hoomnoe a hnolniahuril<m p.iha Jjoi ma ka olelo ana ao o ]<oiri ,i.u hou a k.ma c kct nit;a hHnheln c noho

nei. Mamua nae o kona ninau ana mai, ua akaakri ae la oi,i a hoomaka mai la e ninau i ke ka maiiio ana maī penei: <c Pela io ka hoi, he kamuaīna oe no kela aina, a ilaila no paha la 1 hanau ai a hoewe no hoi i kela aina? Ua kawowo maoli aku nei no paha la kou hoewe ia ana a lehulehu wale aku e noho mai 3ri ihope?'' wahī a Kila ke'lii opio e hooninole nei ka nuiau ann a ke Kauai.