Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 33, 15 October 1856 — HE KANAWAI [ARTICLE]

HE KANAWAI

na holoholona hele hewa a me na Pa hele hewa .. • - E hooholoia eke jSUH, me na ’Lii a me ka Poeikohoia oko Hawnii Pae Jiina i Jlkoa~ koa iloko o ka Ahaolelo kau kanāwai : • Pauku I. E p««no. no'na Kiaaina ma ke kauoha o ke Kuhina Kalaiaina, e hookaar wale a e kukulu no hoi ina he haawina no ia hana ua hooholoia e ka Ahaolelo, i pa kupono, a i mau pa kupono paha ma kela ama keia o na Apana a pnu o ko lakou Mokupuni, a e hoolaha aku no h.oi ia, » wahi e hoopaa i na holoholona hele hewa, e like me na olelo a keia kanawai. Pauku ‘2 Na na Kiaaina e hookohu i na Luna malama pa. hele hewa, a e hiki no ia ia e hnpu ia lakou ke ike ia he kumu pono no ka hoopuu ana. Pauku 3. Aia no maluna o ka poe Luna pa hele hewa ka malama pono n rne ka hana maikai aku i na holoholona hele hewa a pau i haawi ia lakou, a no ka lakou hana e loaa mai ia lakoii i ka hnpalua dala, no ke pon honkahi, n« ka la hookahi, mai ka lima mai 0 ka mea nona ka holōholona hele hewa ma na Apana o Hnniilulu, a me Lahaina, a ma na Apana e ae he hapaha no kela holohoiona, ki.ia holoholona, koe na hipa a ine na kao, e uku ia lakou i eono kenela pakahi no kela la keia la.—Ua maopopo nae kei« e hanai na Luna i na hnloholoua hele hewa i ka ai p>»no a ine ka wai i»o hoi, a ina he hoopololi kekahi Luna pa hele hewa i kekahi o na holoholona 1 haawiia ia ia ka inaiama alaila e nele i ka uku no ia holoholona, a e pili ia ia ka uku i ka mea nona ka h«>ioho)ona no k«»na pololi; E malama hoi kh Luna pa hele hewa i mnooielo pololei no ka hana i hanaia ma ka pa ma ka huke, i hiki ai i na mea a pau ke nnna, a e hoike no oia i ke Kiaaina i keia hapaha a i keia hapaha o ka makahiki no na *dala loaa mai u me na dala lilo aku o ka hana. Aole e pono i ka Lnna ke ne nku i ka hookomo i kekahi holoholona maloko o kona pa, ua hopuia no ka hele hewa a no ka hana ino ma kekahi Apma e ae, ina be pa hele hewa ma ia Apnna e ae. Pauku 4. Nh ka Luna e hoolaha ma ke* kahi nupepa. o i ole ia e kapiii iho i ka palapala liina ma na wahi «kea ekolu maloko o ia Apana i kela heheiloma a i keia, bebedorna no hoi i ēleh» hoakanka no na holoholona hele hewa iloko o ka pa hele hewa; a ina aole e kii mai ka mea n»»na ka holoholona, a e uku i na koina o ka pa, mawaena o na )a he kanaknlu, mai ka )a aku oka hoopaa ana, alaila e ku i ke kannwai ke kuai ka Luna iua holoholona la, ma ke kudala akea, a e unuhi mai i ua koina o ka Pa. a oie ko ke kudala ana, e uku hoi t ka raea nana i hoopaa mni i kona koina no ka poino, a ina he koena e malama ia ia e ka LunaPa, k e ukuia’ku h<4 i ka mea nona ka holoholona ke kii mai. # Pauku 6. Ina o kekahi Lio. miula, ptma, hoki, a bipi puha, e komo hewa ma kekahi aina i mahiia, alaila na ka mea nooa na holoholona la, a inau ho|ob«»lona e oku i ka m«a ■ina t ka hapalua o ke data no kela a nokeia o na holoholona i oleloia maluna i komo hewa. a ina be bip« a h« kai> paha ka mea t konio hawa, e uku k» mea aon» aa koloholena i eono kepeta H > ka lai, a inalhoopiuia kekm*

hi mea alu o fca n\nm. a he poiio e.ae paha i b*M» e w holoholoa* ta» a meii- hoUhoW

na, alaila, na ka mea holoholona e uku aku i ka mea i poino, © like ine ka nui o kona poino a poho paha, Aka hoi, ina,i. ikea ma kekahi hihia ua kaumaha loa keia kanawui a ine ka paewaewa,* no ka nui o na h«doholona komo hew«, alaila e hiki i ka Lunukanawai ke hooemi i ka uku. Pauku 6. Ina o kekahi o na holoholona, i oleloia ma ka pnuku e pili ana ne malona, e komo.hewa malnna o kekahi aina i mah» ole ia, alaila e uku ka mea nona ua ho|ohol«ma la a mau holoholona i ka mea nhna ka aina i ka hapawalu o ke dala, no ke komo hewa ana o kela h«doholona keia holoholona, koe nae na hipa a me n« kao, e uku iakou ieono keneta pakalii; a ina he hana ino i hanaia e ka holoholona a mau holnholona, nlaila e uku ka mea nona i ka inea i poino e like me ka nui o kona poho; Aka hoi, ina i ikeia ma kekehi hihia ua kaumnha loa keia kanawai a me ka paewnewa, no ka hui o na holuhoionn liomo hewa, alaila e hiki i ka Lunakunawai ke hooemi i ka uku. Pauku 7. Ina aole i ike ka mea aina i k.a mea nona ka holoholona komo hewa, a ina i hoole oia i ka uku pōno a ku i ke kanawai no ka poino a b«»opai e like me keia kanawai, aiailn e ku i ke kanawai ke liookomo koke ka mea m na ka aina i komo hewa ia, i ka holoholona a mau holoholona ilokoo Pa hele hewa, mahope o ka hoike ana i ka m»*a holoholona, ke ikeia, a me ka hoike ole ana, ke ike ole. Paūku 8 O ka mea nana kekahi lio, miula, hoki, bipi, puaa, hipa, a kaopaha i komo hewa iloko o ka aina i paa i ka - pa k« i ke kanawai, e uku no oia i ka mea n«>na ka ai na, ke mahiia, i hapalua aku o ka uk»i hoopai i oleloia ma ka Pauku elima, a ina un mahi ole ia ka nina, e uku ka mea h«»loholona i ka uku palua o ka mea i olelo ia ma ka pauku eHno, a e uku no h«*i, ma kela hihia a me keia hihia no ka hana ino a pou i hana ia e na holoholona a mau holoholona. Pauku 9. O kela pa keia pa aina ita ku i ke Kanawai, ina he pa pohaku eha kapuai ke kiekie, »na he pa Inaau, uwea hao. pali ua eliia, elima kapuai knna kiekie, ina e hanaia mnluna o ke kuaauna o ka lua ua eliia elima kapuai ka hohunu, a maluna'o ku pali maoli a hanaia he ekolu kapuai ke kiekie o ka pn, e paa nae ua pa la a pili pono no hoi e buli ai na holoholona. Inn he lua wale no ka pa aiha, alaila t eiwa kapuai ka laula maluna a i eha kapuai ka hohonu, ina he pa nahelehele, i elima kapuai ke kiekie he manoaooa a pili pa e huli ai na holoholona. Pauku 10. Ina he hoopaapaa mawaena <> ka mea nana ka «ina » komo hewa ia, a me ka mea nona ka holoholona a mau holoholona i komo hewa, alaila e hoihoiiu’ku kona i ka inea hokholona, mawaena o na hopn iwakaiua kumamaha, mahope o kona lohe, ke haawi aku oia i ka mea aina. a » ka luna pa hele hewa ioa ua hoopaa ia iloko o ka palapala bo»ke a ka Lunakanawa» Apana a Lunakanawa» Hoomalu paha oia Apana, « hoakaka ana mai ua waiho oia me ua Lunakanawai )a i na dala e like ka nui me ke koi ana o ka mea nona ka aina, a e oleiahe palapnla hoopaa kuponw a me nt koma no ka hookolokolo kmla» Ina aa hoopaaia ka holohoMw» i mi kohkhoa ilohwo ka pa

hele hewa aole e uku ka.poe mea holoholona i oa koina o ka p«. Pauku II. Aia i loaa i ka Lunakanawai Apana a Hoomala paha i na dala i koiia a i oleia ka palapala hoopaa, a me na koina ao ka hookolnkolo «na, alaila © hoopuka om i ka palapala hoike kupono a, e kii aku i na aoao elua e hele mai imua ona roe oa hoiko 0 lakou a naahope o ka hoolohe pono ana e hooholo no ia mawaena o na aoao, Aolo e aeia ka hoopii hou ae no ia hooholo ana, ke hanaia mawaho o ua la elima inahope mai o ka hookolokolo ana. Ina he hoopii hou ae, e malama no ka Lunakanawai i na dala a palapaia hoopaa paha i wuiho ia me ia aia kii mai ka «ha inaluna. Pauku 12. Ina e hookuu kekahi i ka hol«>hoh>na paa o kekahi, i komo hewa oia, a ina uta kekahi ano, e hoowalewale i kekahi holoholona, me ka noonoo mua, e komo hcwa oia, alniia e hoopaaia oia e uku no ke Aupuni, no kela hewa a no keia r i hookahi haneri dala, a i nele i ke dala ole, ia oia i ka Hana oolea, aole e emi iho i na malama eono, aole hoi e oi aku ina makahiki elua. Pauku 13. E hoailonaia na hipi, lio, miula. hoki a pau. e ka mea nona ia holoholooa, 1 ka hao knni, a i ole i», i ka hoaiiona e le, 0 hoopaiia oia i ka hookomo wale ia o kena holoholona i kuni ole a hoailona ole ia, maloko o ka pa hele hewa, ine kona lohe ole, e like me ka olelo ma ka pauku ehiku o keia kanawai. E pono i ka mea heloholona i oleloia, ke waiho me ke Kiaaina, kahi e noho ai ua holoholnna )a, i kope o kona hao ua kuniia, a 1 olelo hoakaka no kona hoaikma, a © loaa ia ta mai ke Kiaaina mai he palapala hoike no ia mea, a e loaa i ke Kiaaina i hookahi dala no ia palapaia, oia kana e uku aku ai i ke Kuhina Waiwai no ka waihona oka Auponi. £ kakau ke Kiaaina maloko okt huk©, e hiki ai i na mea a pau ke nana. i ka olelo hoakaka e maopopo ai na hao kuni a me aa hoailona a pau i waihoia me ia, aole hoi © haawi oia i elua painpala hoike no ka hao kuni hookahi a ho ka hoailona hookahi, i na mea eiua ma ia Mokupuna. Aole olelo a keta pauku e pHi ana i na keiki holoholona malalo o ka makahiki hoo» kahi. Pauku 14. Ina e hnonalo kekahi i ka hao 0 kekahi ua kuniia ma kekahi holoholona, ma kona kuni ana » hao e ae malaUa, ama kekahi hana e a« paha © nalowale ai ke kuni ana, a i kii ka hewa imua o kekahi Lunakanawai Apaoa a Honmalu paha, e hoopai ia oia i na dala aole e wi aku o ka iwakalua. Pauko 15. E hoopauiaka Haawina ©Hmo, Mokuna ekolu, o ka Apana akahi o ke Kanawai > hoonohoooho t na oihana i haawi h 1 na Kūhioa, a ona kanawai a mena hapa kanawaa e ae e kue ana i keia oa pau, t nt keia kanawa» ua hoopaui no. E lilo keta a kanawai ma ka pao tnt o oa ta be kanaoao at ka k» ako okt hookok» ani. i Ua aponoia » kaia I» W • 8©palaw»aha, 1866; KAMKHAMEHA. Kaamv mawū.