Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 30, 20 December 1923 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AUO Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AUO Kamehameha Ka Nui

Ka*rau ia po k* Eomwikai o feo ka (Hoiu-Poe heluhein) ;i£E KALA KA'ŪAI I ka . <-s ■ £■* :i*jnkdi ok& holo J)Oii bua r.»i ti. .k .uh 'olelo ako % o Kamoh'.n...},./ k Kplanikupulē e boibos i na haoie maiuoa o ne waa, bo iī» lanaka hol malona o ka moM, ao ka paoe nae » ke ' ; AIII Kalanipulē s paoe aku aj 4 H*a lea' olek) i» a ka bt»ole **NO.'' II» b«lu akn I& o Kalaoikopel® aoe n» Aiil Keka'ikahi me DR koa ooku waluoa o kek mau' » laaluua boi o oa auwaa na ' koa me kefca!ii poe aln' ! holo ako ala t ae *ikaJi aaa hoi na AUwaa \ Mela mau moku, »i īse kaa noa aka i ke fefti inoioo ua pi)ikia iho la ka hapanui' o o& aUwaa, a' ia manawa oa haole 5 hooiek m&i ai i : ke Alil Kalanikopole iluoa o keknni -oaao. auwaa me ka uuai k a« ka hoio po "i& o.'kela mau moku. me na ls.ko "kaua pu kaniai ame Tta lsko "pu kaupooHiwi o ke a!ii ' Kalanikopule, & īj& lawe aku lā a £a&wi' la K&nifebanjeba ke' AHi o Haw.aii- .■■;.■■ .. •He aoo kuikah* r- tf-'a »6a aie o» oipa h 'i.ua ia'ae l>et rabi ka buke ,; -fa meī o ke Al.il H, L, Pt-!f-ihoi'ijii. He mea oi&io no 1 » h oo keia n<au. īuoku. « ! > u . - i Hawaii, & b(»kopu i ■ ak o,j j m I&ko ; kaua no ke Alii Kawehamehā,; fi U'a ilio io n5 keia ®su lako kaua ,i" haawi. ia ako. ia, i ke. Alii' Ka■mehameh.a i mea hoopuipni aku. i ko Kameham.eha- lato kaoa» ae hooi loa aau ai i kona maUaukau uo ke Kii' inui ,e kaaa ia' Kalaiiikupuie. •■ Ma kakahi iuuolelo ho hni i boolaha ia ae no iwaena ; o" oa.Hawaii, & penei hni r;a iuea i' ka'mailin ia no kela 'huakni bo!<» hope a Kalaeikopoie» I ks hoio aoa a boea i ka waoano o. kela .• po, ua <- ia ae la na haole » pepebi i mau koa kakoikahi. o ka Mo' .Ka'laoikupole. iluea o ka aioku# a.o Kalanianpule me kekahi mau Aiii . Kakaikahi 'ua. hoopa.a ia iho la' iloko 'o' ka' rcmi kepen'a .o ' 'ka mok.u, ai ke ao 'ana ae,' ,'ua hookau ■ i« 'aku-'la-0.-'Kalrfpikopuie me ka- , na Aliiwak'me ilana o kekahi waa noi i kole ia mai mahope o ka moko, a'.hooKuu ia aku-Ia i ka moBr,a e imi aku i ko lakou pb s a 08 paa īa aku la he ekulu wahine Hawaii iluna o keia mau moku, •» ua lawe loa ia e na haole a hooīele pu la me na mea kaoa o Hawaii, a mai keia poe haole me kela poe w'ahine i lohe pooo aku ai 0 Kamehanoeha no keia buskai kii kau» a Kōlaniknpule i»ia, a oia kekah; o na .niea nana i boa!a k& m&nao kii ksoa mai o Kameh«,meha la Knianiknpole, ai kokua ia mai hoi kana huakai kii kuua • na lako Kaua o ua Alii nei i Oihu me Mnui, ai haafri\bookupu āku t kela po« haole. KR KAUA O NUUANū 0 kekahi o na *au» kaolana los pahi a Kamehaoieha i hoouka ai, ai kokua po ia no hoi e kau» ōiaii hāōla punahile, s me kooa mao A'u ame kona koa k-aulaīi». oi» hoi o Kikuhaapioi oia oo ke kaua o ka pali o Nuuanu, a nn t#fa k«oa lakou e kamaiiiu ako ftj 1 keia n«e aoa aku o ko kakou moolelo ō Kekuhnupk» uj« kon« Hako Alii Kameha u eh«, 1 ka Malama o Welo, a «•?* paha o Fehftnari u kakou i keia niHOawa helu umhioa o k«- hao'e, a oia hui ka iti«k«bikr 1730, ua hoaiele *ku U o me kōiiā d , »'Q £t>knua k»;)Ui"a, k(,j t a niau Koa Miēkaukau i kt> ktua « ! po Ir aaai no hoi » lao» n.s„ wv 'e \SU

ua *. uoho ftna ieiioa <> koop aio, nia hoi o Aikake Kupun&kanp o Mīm Luey P®ftbody « «1« nei i.o > k«t» m*n«<w(i.) Olohnna i (,lt»hn i oung J a i* ltui hoi Ko maiama ana ( d« pn nanal, ao ;S(ios no >i'»t m» ke AMI Kakna o |Keaai memon», itft »if>a cDak'fti)k'»ti 'lo* ma ka malama ana i na *'mea |*aah ona haolp,*' a*> ke al»k«i ? Rr,a ho 1 nna roa f i kana e ae* no boi ia o n» "Mamaka Kaua e «*e, M !uia hel © n« Aiii *oko kiekle Kee« lunaoku, a oia paha'ka Al(h)trana jnui meialn ek-u o Kamehameha, h! Ipaepeē niaikai ia hoj k*>na '■e na AHi kiekie e bp n kn Ain», a>ia no bi>i ua Makuakane Mahoe e Kamehamehh,'ai ik<# mau ia o K«meeiamoko me Kacrjar)Bwa *'Ns Mahoe kapu a Kekaū3ike• ,, A ia 'ipu u-'> ho", ivfi*.enB o na A!ii e fep o ka M'ikupiuii nui o Hawaii, O ke koa kaulan» Kekuhaupin me.koo* Mhkuahonowai Ke Kn huna Holoni-, oia no na Alaknl k»u" lana me> ka aoBi. o na Kuhona. T7a ukali pu iā no ?>oi keia kaua i Kamehomeha e na Wahine Alii kiekie o fef aio alii o Kamehattiehft, ao Ka&humanu rsu pafiß ke Aliiwiihiiie pūōahele Jo* i alo o Kamēh&meha, ii kapa hoohanohano ia hai o **Ka Hiku o na Moku o ka Mokupuni nui o Hawaii," au ka M-.ku kapu loa hoi o ke AXq ālil, a aole hoi Alii e pii iluna o keia moau & teoe wale no : o Pama'Kalanioui-mehameha. Jīe Ihhakai eui m&oli no keia, r ula 'pu ka moana ! ke.nui »nt*oli o na e holo nei no ke knua ia ! Kalanikapule ka Moi o Oafsu ia ! m&u l.a | Ma kek h.iakai kaua a Kamehanieha he eha mau moku haole i aomo pu ma keia huakai, ai hoolako"'ponO ib keia niau moku i ? na lake ka«A kopono» ai boopih« ia hoī ui mau moku nei me na pualj koa like ole o ke Alii Kamehameha, ai like paha ma ka helu o keia maoawa i ka 8CX)0 mau koa. -He Kaoaono-kumamalima ua Aii! Iloko o ka puali Ahi, ai hoooohono pono i& hoi ko lakou kulaeia maluna o na puali feoa like ole- O ka nui hoi ooa Aliiwahine i hele pu mai me keia hoakai kaua a ke-A'lii Kaoaehameha t si hui pu hoi na keiki alii opio me na kaikamahine alii opio, na hoealiku ka huina oia poe i ka eiua hanēri a o> iki* Ika hui ana o na iuea apau loa i holo Pu tua keia huHkai kaue a ke Alii Kamehameha, aa olelo fia ua huea aku no ia i ka heluna I huipau loa o 8,824. Mg k a hoike j bo'i 'o ka Moolelo a Wiliama Ale* |aanedero f oa hoike oia he 16 ka | nui ona haoie iloko o kela huaeai , a Kamehameha," a<> ka nui oia mau haole uiahūka oiai na moku ma? a fua kouio pu oo hoi kela poe haole l-i 'awe ai"l lia aioku o Kalamfejpi!e a haawi ia Kneoehameha. i Ma ka hoike hoi o kekahi poe , paa meolelo k(thiko o Hawaii uei. jaole o keia huina o na koa u , Kamehaa»tiha i hoike ia ae la, oia ka huma oiaio a kooa waa koa i kii ai e . kaUii ia Kalanikupule, aka, ua hoea aku uo ia i ka

,16,000. Maiiao 110 ka mea e hoolahi nei keia inoolelo i keia mao la, oia maoii na ka heiu poiolei, ke hnomaopopo ako i ka olelo o ka poe kahiko e ola aua i'ka , rūaaawa i buea raa! ai na Misiooar' PnPlawaii nei, a ua halawal no ta. "kakau moolelo'' me kekahi uia poe k&hiko i oia mai 110 mahone mai, a he eoe keiki no nae *'ua maa kahi pukhu" i kda maoawa e ola aaa oo o Kamehameh», Ua hoikt ae no kekahi o iakou f»e ke koku» pu ia iuai 0 ka lakou olelo ike i ka oai maoii do o tia Kioaka Hrtw«ii e ola «pr b ooanawa m» Hawaii D«i, ai kikiīo ia hoi e ka hoike keho a Kapen» Kuke, ua ,hoi« iku m» ka he! u o ua kanaka ia CDau 1« ! ka eha % m «niioe m i& 1 kn h&p» uuiioua ktsaaka aiai Ha«raii * Keuiai, to ka Mokupuui yi lm no iim o m k»uska t ok uo ka Mokupun! o«l o O k9k»hi tx>ea paha a ka poe heluhelu * uiu fti ka haohiio ina u;a keia he!e pu. ana o t»a wa!iiut Aili oie na Kaue «,111 s lakou i huAU' « pau i-u uo Liā r»« n» Aliī opi»j o ua ktnki-; keu® m« o« kaikamahiuo pu r.uj hui. O ka hapauui o k«ia UiiU { Wtthtof. AI.II i he!» pu ia )#- <

koe crsnn K«n#s A!H ! ium huakei kaa#, bp p(»e n > kekali! o !akou i «kamai naaoll no i ke kipn ka«pnohiwi. fts hoomaamaa 1» kkou i kela makiiukau kaua e Ka:ana Alf? It&naf ? holo ai i n« Ahm «i hol mal al m<* I*ko lfbole!iU, »o OtoTjiiua *ri'' Aīkake uo bo! kekahi f> k!kfpn ?• na walune aIU, a ua ltlo io nn lakou i pn« makrujkftti loa i fee ki pol;>l«i me na pu kaopoohīwī. «al* 1 no i kc:£ kau» Kamthameha 1 ik-#- ih M help pu o na w«hine i kr k»u& rr« ka laknu mau.Kane AHi, «kf>, > gr k«ya «ahlko lo* no o kela aioa o Uawail r<e», h#> mea no ia i ike m»u K ka uV«Ji aaa o na wahine AHi i ka t>ru kane Elii i ke kahua kana, Aole na wahine o" Hawaii nei i kela au kahiko he poe hobt* wale, Bks, he iakou i hoopihu ia me k$ kulaoa wiwo ole. 0 kekahi no hoi aū6 «e kahua kaua e ia ke k& feaua ane, ai ka lanakila *fia ō k«kahi aoao, &o!e l luku wale ia aku nt wahuif. uu; ka lakou toau a koft wale no pnha kela kana kipi a "Namakaeha." »' pepehl hoomainoino wale ia ai na makua o Opukahaia. ona A'ii wa!ejao paha i kaulana i fea hana iao : oa wahine, ola no o Hakau ke Kaikuaanao Umi a Liloa, ao Kpon» Kuaahuola k«kahi Ali kanlana i ka hana hoomaewnewa i na Whhine, a ua haiawKi no kela mau Alii me ka make aiainoioo i ka limu o na po« i kue ia laua.