Ka Hoku o Hawaii, Volume XIX, Number 42, 9 March 1926 — HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO HIIAKA-I-KA-POLI-O-PELE KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, AO KA U'I PALEKOKI UWILA O HALEMAUMAU

fNo ka pomaikai o ko ka HoKu'poe heluhelu)

"Aoleno hof paha he pilikia nui, i nala hoi Mioomanawanui mai ke kaikuaana Haku o kakou i ka lima kiū'i 3 maus, oia hoi o Kilanea, i na la hoi ilalonei no kakou e noho aku ai, ao ua mau lima nei no la hoi o maua ka mea nana e kii aku iaia ilima o kela pa!i hiki ole 1 ke kanaka ke hele ia, a nana hoi e lalau aku ka uhane hēle oke kane a kakou, a hcfihoi mai no Jibi ilalo nei; alaila, hana aku hoi wau i ka'u wahi pono, aka, mamuli o ka manao hoohuakeeo o ua kaikuaana Haku nei o kakou, kaili aku nei oia i ua iima ku'i nei o maua. Akahi no nae hoi wau a hoike akū ia oiua ike kaili ana a.ku* nei o ua Haku Kaikuaana nei o .kakou i keia mau lima mana o maua. <E hoomanao iho oe e kuu mea heiuhelu, oia Ka ke kymu i kapa ia ai keia Luapele o Kiiauea, a kekahi poe nae e noke mau mai inei i k»a nieie mau, i ka mea I kau mooielo no ka manao o kela (iaoa "Kiiauea". Ke ike pu ae iano kaua e kuu mea heluhelu maikai, eia ka o ka Lima-mana-kui ia o ka wahine o ka lua kaulana o Halemaumau,) E hoomanao,. olua e kuu mau hoaiuhi i keia huakai hele kii kane a kakou, i keia huhu ana 119 oua Kaikuaana Haku nei o k?kou ia'u i Koolau aku nei, mamuli o ko'u haule ana i ka newa me ka mea no hoi a ko'u manao i make.make .aku ai, a aia hoi ko'u hewa a kaili ae hoi i kana ipo ana e hoolqJii neua'.u e kii maj i Kauai nei. .„0 na wahi mea wale no me a'u i k«ia manawa, oia no kuu ike iapaau ame kuu paku uwila ame kuu leg pu hoi, aka, o na mana e ae hoi ana i hooili mai ai maluna o'u mamua.o ka haa—J leleana aku i ka home noho makou i Halemaumau, ua kaili ia' aku e ua Kaikuaana Haku nei "o kakou, aka hoi, o kona kuleana no hoi ia. Eia no hei wau ke ■ hoomanawanui ae nel i na luhij me na akeakea o ke alahelo, keia pihkia nui hoi o ka make ana o ua Ipo nei a ke kaikuaana 1 Haku e kakou ka meaoi loa aku' o ka pilikia, aka; e hoomanawa- 1

nui no hoi paha i ka leo o ua Haku Kaikuaana ne) o kakou. E hele no hoi kakou aehui aku hoi me ke kaikoeke o kakou, ai ike ole mai no hoi oia ia kakou, lalaila, nui no hoi ka hana a ka— |ko«re lawelawe aku iai, a oia no I hoi ke kunwk*<ri?uU paeaea apa tmai nei i keia kau e piii ana i ka; waa i hoihc4 hou ia aku la i hope i na kaikunane nana maka hoi o i kakou, a no ua kaikoeke nei hoi kei« mau olelo. Hoi koa-waa, s Hele koa-kanaka

He akua ka hoa iike o ka hoa, A he hoa aohe ike mai~e. Aka hoi i ilee mai no ho! la kakou. aole Hoi he olelo •naoieu"

Hoomau aku la no hoi lakou m i keUhi] poe.kanaK# nu> na wahine o he'e m&i *na tiha alaloa, ataita, ] |ntnau «ku la o no ko | Kahuaimi w&hi i noW ai- | kuhvf uhi mai la u« poe kanaka [asik uei 1 kh hai<? o ua , kaikualiU? nei o A'.#.—• K >u 4 IT tlnaka j kei* *mtauj u& W ne}. ' , i *»* % . - s

"Auhea la hoi ke alii nui o keia wahi o Lohiau?" no ka hoi ka hoike ana aku ia" ouleo'u na nialihlni hele. Ua make ia ua Alii nei o makou, I kela mau la akrr no ka make ana, a he kumakena nui o makou e noho nei i keia mau la, Ō ko ouko'u makamaka ka paha ia o 'ka hele atia mai nei ma keia huakai hele maHhini a oukou?" Ae aku la no hoi o Hiiaka me ka pane pu ana aku i keia mau olelo i ua poe kamaaina nei.

"0 ko makou makamaka hoi o ka hiki malihini ana mai nei i keia aiha me ka manao hoi eia no la hoi oia ke ola ae nei. Aloha ino no ka hoi ua Alii nei o oukou!

"Ia manawa no hoi na kama—> 1 aina i ninau hou mai ia Hiiakaj ma i keia ninau me ka leo olu— olu' "Mai hea mai oukou i hele malihini mai nei i Kauai nei?" "No Hawaii mai makou a hoea i Maui, a mai Maui "mai hoi a hoea i Molokai, a mai Molokai no hoi a hoea mai i Oahu, a mailaila mai hoi makou a hoea loa iho la i Kauai nei, No ua Alii nei no o oukou ka makou huakai o ka au ana mai nei i keia mau kai like ole mai ko makou Mokupuni mai a hoea iho la hoi i ko oukou mokupuni neil! Iwaena o keia poe kanaka e heie nei, he mau wahine kekahi iwaena o lakou, a he hookahi I wāhine iwaena o kela poe i ka — maaina loa paha i ke kaikuahine o Lohiau, ua kamailio koke mai ia oia ia Hiiaka ma i keia mau olelo.

"A ina hoi ha pela ka oukou hoike, alaiia, e hoi ae wau a ihoike aku i ke Aiiiwahine ke ;Kaikuahine o ke Alii Lohiau i imake ame kana Aikane aloha loa, oia hoi o Kauakahjapaoa. Ē kali nae hoi oukou ma keia wahj a hoi hou mai wau."

Ua pono ia i ka manao o Hiiaka naa, a ua ae aku la lakou nei i ka manao kaohi o ua wahine kamaaina nei 110 ka hele ana e hai aku la iakou nei i ka manao kaohi o ua w?ahine kamaaina nei no ka hete ana e hai aku i kela kai— kuahine o Lohiau, ai kana aikane aloha pu hoi nona ka inoa i hoike ia ae la. 0 ka holo mama no ia o ua wahine uei a hoea ana i ke alo o ke Kaikuahine o Lohiau ke Aikane Kaukahiapaoa, Mamua nae hoi o ka .hiki ana aku o ua wahine nei i ke alo ponoi o kela wahine Alii o Lohiau, paa e mai la oia i ka mana o ka Ilainuku oke aloahi, a ninau ia mai la ka ia nei huakai e laakemake nei e ike i ke Aliirwahine me ke aikaae aloha a lūohiau. Hai aku ia ua wahine n«i i ua liamuku nei; keia mau olelo, A ia he poe wahine malihini mai Hawaii mai, a he makemake toa lakou e ike i ke AHiwahine ke ae mai nae hoi oia e ike ia lakou* Ika iohe ana o ka īlamuku i keia mau olelo o ka wahine elele i i hoio aku ai e hoike no poe waliine e makema&e nei e ike i ke Aiiiwahlne; ua heie koke aku la ua ī'oī a hoike imua o o hke no hoi no hoi me n& olelo ana i lohe aku ai m?\i ka wahine kamaaina i»ku o t ka lohe ana o ke Aliiwahine KaUuanui ame Kauakahiapaoa i keia mau olelo no ka nn>a pili i keta poe w&hine mauhiui mai Hawaii mai, ai makemake hoi e laua. ua kani īh> īa ke u-hu s Kahitarui*a hoopnka mai jla i keia mau olelo i ku lUuiuku. I i4 O k« ano wanine *»ku la no e Hke k«*U wahine pu— a i hooa maa mai ai i n«4, iu p«»Kele mua ai no kau. k4uuu*ne U«rc Jpiua bo la\A.

MutjiuJ lq hoi '>la .w>iibjue- flaai Hawaii osai 'i Uooioeka ai «ao ē ' *") tnr Kaikunaue H.-'.ku I HaJLA AKU LA Ika m&ke. E helv *ku oe a iona a.tu ka wahiae ekle naoa 5 ln.we.mai la ka oltlo a lohe oe, ae oleio aku iaia e hoi aku oia a ka — ma.ilio akp i kela poe v?2hiae ixiaif — hht't, aule o i.akou liaie e aipa ai oun«;s. 1$ hei« no lakeu tna ko lakou alahele, aole nae e cDatao mai owmu ka aaakamaka s Mpa mai ai. T ' ~ I ka lohe ana o Eauakahiopaoa i keiA mau plelo a ke EaikuahiD€ alii p kan^'aikaoe, ua poao ole Loa ihp Ja kooa manao i keia maa olialo hookuke a ka kaikuahin© o laua, ao koūH kamailio koke aku la no ia i na Kaikuahin« Alii eei o laua. '"Naai ia ua hoole ae la do hoi oe i ka hookipa anai aaai i keia poe wahine maiihiai i ka hale nei o ke alii, e aho hoi me a*u ka po« msjiMalia boi o ka Bleie ka wahine a ke Alii i aloha nauau-a ai hoeuna mai nei hoj e kii oaai i ke kane i haia aku Ia i ka make, nolaiia, me au hōi ka pee noaiihiai e noho ai. E':a la ke hoike mai , nei ka Aumakua huia o aaaua me kuu Aikane, eia la he Ahi o ka po \ keia e' hele ujai nei 4 | I>a pau ana no o kela mau oLelo | a Kauakaiapaoa i kamailio akn ai | i *e Aiuwahiue Kahuanui» ua paele 1 koke mai ia, nou a Aliiwahine nei i keia mau olelo »do lokuino no hoil "Ia oe wale aku uo paha ift. Aohe o'u uaakemake e' kipa na&i lakou \ ko'u hale. nei." I iawa no apau kela mau olelo » Kahuanui i ke khmailio ia, o ko Hiiaka paeaea koke mai la no !

&ela »au olelo kaukau aloha, oia', ea helw aku ia nu aa uaan o)eb fi©i & ke Kaikuahioe o Lohiau a pa poao i koaa mau pspeiuc\ £ia uik kau. nei; 0 Kaiaiea kuahioi kiekie i ka lani, O K9v»loewfl e lele mai la i U aeaiie, O a'u pae pun liiii?, J£ hufci e ioa o Waialeale ke hele i ia t >■ [ Haopu mauDd kiekie. !■ Huki ae ia paa i ka laui, Waha k«ki tua ke kua, Hii Koelewa ma ke alp, Ao aa» Nhkau i ke kai, : -f Pau a'u lehoa \ ka manu-?, O Va iehaa boi e, Konihi ka mauaa i fc« lai e, 0 W»iateaie la i Waialv?a, Huii «e i» ka t)«pa o Aaokawaitrinr, ' Alai i« ae U e Nouaou* Naiowale Kaipuhaa haa i ka iaal», Ka laeia mauka o Kapaa-e, Haa fc« ipu haa makai e Kt;paa e Haa ka ipn haa mauka o Kapn* e Mai paa I ka leo be ole ka beabea mai, Homai he leo, ka ike ka wa:wa?» 1 Honopu i Waialoh* Aloha usai ana ta ipo, 0 Lohiau-ipo i na h&la o N<*ue-i ke-kai, Honaai ana hoi ua leo, Aloha aiai! Aloha Ao?e I p&u ka Poaluihi o *a puie i ha]a uku u«t, u» uki ia k« Kakau >ieio |A. A» ilapai e ko KnnVb kahi pUljk»*» uj« k« Halemai o jiiuu ke pn . aik.i.i txtai |«MĪa'>«i keia mau U» a ad« oq !paUsi i leihi īo& ua k a haeiua ia | mai oU ao ka boi a;ia uo |Uome* | " * i _ U.4 bs!o ue. īv . a-ua - [nuiW'u* iiua |L& Koja4i«A |Aīo* aa&e «.«!»■* i ;caa h.5* — UM»U* i»u iw Su oiakiUH i \ t ;a ikA MōKU&uni kfnak;4 o K .'-.o.>!**«» 1 ana hoi ? k- v & * o Heia I C . holo pn no hM iakon u»a Vv.st«! i'O -1:,-; uu z« kai « koeUwe., : ; W ,