Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXV, Number 4, 22 May 1940 — He Kaao No Laieikawai [ARTICLE]

He Kaao No Laieikawai

Ia Laieihawai ma i lioi aku ai . mai Keaau aku, mahope iho o kona hoohiiahlla ana e Waka, a noiio ma Oiaa. Ia manawa, kukakuka ae ia na kaikuahine o Aiwohikupua i ka hiki ke oluolu aku i ka naau kauuiaha o ke alii (Laieikawai) no kona hilahiia i ka oieio kumakaia a Waka. Heie aku la lakou a hai akula i ka lakou olelo hooholo i kuka ai imua o Laieikawai me ka i ana aku. "E ke Aliiwahine o kā Lai," kukakuka ae nei makou i mea e hoopau ai i kou naau kaumaha no kou hoohilahila ia, aka, aole o oe wale kai kaumaha, o kakou iike no apau, no ka mea, e hiki tnai ana ia oe ka pomaikai ma keia manawa aku. "Ua hooholo ae nei makou i pomaikai like np kakou, ua ae ae n.ei ko kakou kaikaina e kii aku ia Kaonohiokala i kane nau, he keiki Aiii e noho la 1 Kealohiliini, ua hoonoho ia ma ka pea kapu o kukulu o Tahiti, he kaikunane no no kakou, ko Aiwohikupiia mea nana i hoaiii mai iaia. "ī oa e ae oe e killa ko kakou kaikunane, alaiia, e loaa ia kakou ka hanohano l oi aku mamm o keia, a e iilo auauel oe I mea kapu ihiihi loa, me ko iauna ole mai ia makou, a oia ka makou i noonoo iho nei, a ae oe, alaila, ku kou makaia, liilahila o Waka." I mai ia o Laieikawai, "Ua ae no wau e hoopau i ko'u kaumaha hilahila, a hookahi a'u inea ae ole, o kuu lilo ana i wahine na ko kakou kaikunane; no ka mea, ke olelo mai nei ouliou, he Alil kapu kela, a ina paha e hoao maua, pehea la wau e ike hou ai ia oukou, no ka mea, he alli kapu kela, a oia ka'u mea minamina loa, o ko kakou launa pu ana,". I aku la kona mau hoa, "Mai manao niai oe ia makou, e nana oe 5 ka olelo hoohilahlla a ko kupunaaī ku kona makaia, alaila pono makou, no ka tnea, o oe ffo ! makou uw& maoao a,ui." Na kela kumu, hoqholo iho la o Laieikawai no kona ae aku i ka noi a na kaikuahlne o Aiwohlkupua. Ia manawa, hai o Kahalaomapuana i kana olelo ta LaieWīawai, ame tcona 'nuu kaikuana, M Ke kii oel au i k o kakou kaikunane I kāne na lie AIH, < pouo ia onkou o malnma pono I ko kakou haku, ma kana wahi e liele ai, malaila oukOu, nana med ana apau e makeniak» ai, oia kakou e hooko aMi ; aka,-%:oe nae ka maluliia o koaa ktno a hikl taat m*ua me ke kaiknnane o kakou." Mahope iho o keia niau niea, haa» ieie iho 5a o Kahalaomapuana i kona mau kaikuaana, a kau aku la maluna o ua moo nui nei (Klhanuilulumoku), a kii aku la ia Kaonohiokaia. > . . (Ma keia wahi, e wallio ikt i ke kamailio ana no keia mea. E pouo Ia kakou e kamailio uo Laieikawal, ame konn loaa ana i ka Makaula naaa l ike mal Kaual mai, like \ne ka mea i olelola ma na Mokuua mua elua o keia Kaao.) Mahope iho o ko Kalialaomaimana haalele ana i kona mau kaikuaana, kupu ae la iloko o Laieikawai ka inanao makeiuake e kaapuni ia Hawaii. A no keia mauao o Laieikawai, hooko aku la kona mau hoa L ko ke ] alli makemake a hele aku la e kaa-1 punl ia Hawaii a puni. Ma keia h'iakai kaapuui a ke aīii, i ma Kau mua, nia Koiui, a hiki la-! kou ma Kaiopae i Kohala, ma ka J aoao akau mai o Kawaihae mai, a-! u«an« mUe IoKU tua KwaLMe ae, malalla lakou i noho ai i kekahi mau la, uo ka īuea, ua ma kemake īho la ke alil waliiue e hooluolu malalla. Iloko o ko lakou uiku la maiaila, ike mal la ka Makaula i ka pio a keia anuenue i kai, me he uieu la i Kawaihae i>onoi la. I uka uae o Ouii, m« Waimea, kalii a ka Makauia I ike m&i ai. No ka mea, ua oleloia um ua Mokuaa nma ae nei, ua hiki ka Maka ula mn Hilo, i Kalwilahila! 1 !, a ua ioihi no na wakahiki maiaila o ke kali ana i kana tnea i lmi ai. Akm, no ka Ulkl ole I ua Makaula nel ke kali no kana i iiu! al, nolaila, hoopau ae la oia l kona ma nm ka'.i ame ka smi aku uo kami tnea i ukalai mai ai mai Kauai uiai, Nolaiia, haaiele keia ia Hilo, a nnsnao ae la ola e hoi loa i Kauai, * hol aku la, īloko nae o ko ka Ma kauia hoi ana, aole oia i haalele \ knna mau i»ea i lawe tna* ai Kauai. m»i (oia ka puaa. a me ka m<*a > J Ma lela hoi «na. a hUI Wai i n»«i. i Ouii. oia k& ka Makauia iko •«« «ku l ka pio a ku i V« pio a k aawnue i kai o Kawaihae. A m ka maluhiluhi o ua Mnkaula aole ola i «iklwiki o Ike ! k<?- mm o ke &nu«uue, nolaila, inv n>«hs iho 1a oia maiaUa a ma ke . kthi}« a<Njf ota 1 ik« hou i i heaile®*, I

\ Ma kekahl la ae, haalele o Ma- | kaula ia wahi, oia la no hoi ka ia | a Laieikawal ma i haalele ai ia KMI opae, hoi aku la a mauka o Kahut wa, ma Moolau ko lakou wahi i noi ho ai, J ! Ika Makaula i hiki mai i PuuI loa mai Walmea mai, Ike aku la ola i e pio ana ke anuenue i Moolau, ia i manawa, haupu ikl ae ia ka manao ; 0 ka Makaula me ka nalu'ana'Ūo- | ko ona Iho, "O kuu mea no paha kela i imi mal nei." i Hoomau mai la ka Makaula i koina hele ana a hiki iluna pono o l Palalahnakli, alaila, Ike maopopo aku la oia i ke ano o ke anuenue, me ka hoomaopopo iloko ona, a. ike i lea I kana mea e Imi nei: Ta manawa, pule aku ia oia i ko- i i na akua, e h&i mai i ke ano o kela j anuenue ana e ike nei; aka; aole i ] ioaa i kona akua ka hooko ia o ka-1 na pule. Haaleie ka Makaula !a wahi, hiki aku 14 oia ma Waka a malaila oia i noho ai, no ka mea, ua poeleele iho la. Ma ke kakahiaka ana ae, aia hoi! e pto ana ke anuenue I kat o Kai- \ opae, no ka mea, ua iho aku o Laieikawai iiaiia. īa nianawa, iho aku la ka Makaula a hiki i'kahi ana e ike i ke antfe«ue, a 1 ka hookokoke ana aku o ua Makauia nei, ike maopopo aku la oia ta Laleikawai, e komo ana i ka lae kahakai. He mea e ka « aUiue j maikai, aia Huna pono q ua kaika-' mahine nel e piō ana ke anuenue. Ia manawa, pule aku 1a ka Makaula i kona akua, e hoike mai ia ia i keia wahine, o kana mea paha e imi nei, aole paha. Aka, aole i loaa ka holke ana ma ona la, nolaila, aoie ka Makaula i waiho i kana mau mohai imua o Laieikawai, hoi aku ia ka Makaula a noho ; manka o Waika. . ] ī kekahl la ae, haalele aku Makaula ia wahi, hlki aku la keia ma ; LHinaloloa, a noho Iho la malaila. la manawa. kotoo pinepine ae la 1 oia lloko o ka Heiau i Paliauna,' malaila oia i puie hoomau al. i koua ] akua. t T a lolhi na la mahope iho o j ka nōho ana o Lhieikawal ma Moo- ; lau. haalele lakoo ia walii. i Hele akn !a lakoa a noho nm Puakea, a no kahi heenalu malalla, ia lakou mWTRII« e makaikai ana I ka heenalu ana a na kamaālna, ua lakou malal-' la. " ■..] Ma kekahi la :\e, nia I>e awakea, . 1 kawn e lallul ana*fca' 'la maluua j 0 ka nina. Ta wa kn "Makaula I. p«kn ae ai malloko «e o niahope Iho o ka pau anā o kana pule. , Aia hoi, Ike aku la oia *e pio anii' ke anuenue I kai o Puakea, Iho uku ( -la tla Makaula nei ft Mki ilaila, ike. aku la oia. ke kaikamahine no j 1 Ike niua ai i Kaiopae, ' ' A no keia meu, eml hope ni;li la \ ola a ma ke pule hou aku' la I kona akua e hoike mnl i kana mea e Iml nel. aka. aole no 1 loaa ka holke ana ma ona la. A no ku hooko ole ia o kan»v mea e noi nel i kona akua, aneane gia e hooUiki, ino aku i kona aWua. aku hoomanuwanul ho ola. aku la a um leaiii o Laieikawi\l iaa e noho v He mea fou l ka Mukau^u ka ike ana .aseska>vai, a ia lakou um kaUI hookahi, ulnuu i\ku la ka sTakama !a Laleikawai uiu, "Heaha ka oukou mea e noho nei maanei, aolo he au pu me na kamaalna heenalu iuai?" "He mea hiki ole ia makou ke hele aku," wahi a Liiieikuwal, "he pono p nana aku ! k;im;un na heenalu ana." _ Klnau hou aku ka Makaula, "Healm ka oukou pmaūei?" , "K noho una ma\ou maaueU e ku!li ana l waa, Ina he waa e holo al I ! Maul, Molokal, Oahu, a hikl i Kuu- ' Rt, hoUi mkm," l\ s la i> iLaielkawal m«. i A i\īv koia oielo, 5 aku ka Makau , la. "Tna e holo aiui oukou i ! nlaUa, ala ia x u ka waa, he vraa uku ole." [ I aku la o I-aieikawai. "A Um e [kau makou ma ko waa, av>le,auei | au hann e ae no makou'" ! I aku la ka Makaula, "Auht?a oukou, mal manao oukou i kuu olelo ana, e kau walo oukou uialuua o 'kuu waa. e hoohamnla nku aua au 'la oukou t ,)k,s : o ko'u tuakeiuake, e | uio oukou i uniu kalkamahiue ua'u, me he iuau kalkamnhlue pouoi la, l lllu at <>ukou I u\ea naha e | \nnn S ko'u Inoa, aia a 1110 oukou i keae ai au, alaUa, e ola ananel ko'u hu-a Xa kaikaomliiue 0 HuHHuanuiui, aia ia, ola Vuu iuoa, pela wale iho wi no ko'u n&keuia ker Ta maoawa imi ae la ka Makaula 1 waa t a loaa iaUi he kaulua, u»c |tia kanaka pu uo liol. Ma Ve kakahiaka o kekalii U a,c, kau aku la lakou malu&a o wua» a hoso aku Ui a Vau Uia Uouu&ula. I : M*ūi, s uialalh aku a Lahaiuau & jtst* kekahl U ae l Molokai, h&&lele lnkou is Mo'.eiai, h'kl lakou oia La i ie, Kooi*uU>a. a msl«SI« la Wkou i | eoho &\ \ ai*u U | la ia a 'aiou i hlki ai ma Law. , uo, olelo *c U o L&;«1 | i m\k iK*. U

|k«u Uwk&aia. Eia kaiui |ol«la: I "U« «.u i *«*«. kui>ttii«.*»hin< ko'ii i iuitt4u «U tu»u |«UAha« k« HMUA. * UV) k& 4»eiK4n 0 Iko aukua i u& k«ikl mum * k<* «aua ttt*ku;ihuif t U«u»au ai ae tai Imuhlu iMikmuA&lue **sk u^, * 4« iMtuft 1104« Imuku kaik&m&hlu? tt«. aokOUW Kl «U Uoko s3 k& Ui*i*il* kxj u 1 fcs£*l U i *i « kw'u kupuu«w*hiuti "<4 «» kv> tt iwu ia t k«- kahuea |k* ai*i*uj*, * ao ka ike aua o ke jJU4uu* tt*u* i autuu»« i 4 k* M*k*u>* vtxus i tke I auu IMUL H«u*i tt«i, ks,uo , fc* *i 4« k*feu»* i kueun** « 1 14««, « io*; * yī* k\> u sem i i i 4. (WiKi." , I 4 #*«)