Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVI, Number 42, 8 April 1942 — Na Iliili Hanau [ARTICLE]

Na Iliili Hanau

I (kakauia e George K. Kane Sr, j

HE LEKA a, ;va Hoku O Mr. Solomon Anakaloa: Kuu Sol—Aloha kaua, ,nio kuu 'iauoli nui Joa, pehea hoi e hi.u ai ce alo a'e, ua wehe hamama maiia oe i na ipuka a'ia'i o Ka Iloku ka •:aua hiwahiwa no'u e pena hou aku ■ a, Ki_ a'iu'i iliili hanau o ka aina. Heaha la līoi, ua nele ; au i ka'u mea i niake■nake ai, poina aku no ka mea i ioaa ole ia kaua, na'u no ia e naku joeleele aku, kahi i-a eepa o Hololulu, me kuu wahi kukui gas, aila ma-hu. No ke kaa ana o ka Poakolu riua, \e la eepa no Apelila, Kawaihae ;>ov, hoopanee £ ka Poakolu mua > ka mahina o Mei, oia hoi Mei 6, alaila hoopuka mai oe i ka moolelo v> ka loane o Hawaii nei nei o k& !809 i ka aina o ke Akua i noho iī o ka ike ame ka naauao I-ant llou, a lioihoi mai no Hawaii nei ine ke akaleu o kona uhane. no ka hoonui ana aku i ka ike me ba .nalamalavna iloko o kona lahui, e like me ka loane ma ka Baibala. L"a make oia nia kana hana be ,ia'i Euanelio ma ka aina malihini s oki ia ai kona poo, e like me laone Opukahaia e moe maiLi ma ka lepo aloha o Amelika. O kona leo aole loa ia'e nalowale ame kana mau hana, "ka leo o ka mea e kala ana ina ka waonahele, hoomakaukau i ke alanui no leho va. Hana i kona mau kuamoo a pololei." Aloha na hoomanao ana o na pua'lii oiaio kaulana o Hawaii uei. Kuu Sol—e haawi ana ku i ko"u manawa apau maluna o ka moolelo 0 kekalii o na kanaka opio kaulana loa o Hawaii nei. Mai kuu Hon. Poepoe mai, oia kana olelo ia'u, "o Opukahaia, ka Elele Ha'i Euauelio mua loa o Ila-w-aii nei!" O ka lua 6 ka kuu Hon. i kamai--110 hou mai ai ia'u, "Keoki, ka loane o Hawaii nei," me ka hoolii 111 loa ana iho keia wahi. Nolaila, hele ana kaua malalo o ka'u mau hooponopono ana, a nau e hookele o na alailai hookuia mai 1 ka moolelo a kaua o na ninau nme na pane, aole au hana. no'u ia kuleaua, na'u e pane, kakoo ma ko kaua aoao ma na mea oiaio apau i loaa ia'ueleele iloko o na buke >pala piha welu a lakou, aole na kaua i kakau iho, na lakou no i ka poina ana. E kope aku ana au ma ka olelo haole e like ka buke i pa'i ia ai, o na misiona Mikanele mai ka mua. loa 1820 a hiki i ka misiona ioa, a nau ia e unuhi a'oma ka ka-j ua oleio ma na mea ano nui, a e komo niai ia maloko o na iliili ha-, nau o ka aina malalo o ke l>oo o ka hoomaka aua o ua nuhou-.-o tke ana no oe i kuu wa e hoouna aku| ai. O kuu nianao nui, o keia papa . inoa Mikanele me ko lakou ohana; i heiē mai ai, he mea kakoo ia"u i j ko'u wa e hoopuka hou ai t keiai moolelo a'u i aloha ai, aole au e poina a liooko ia me kau mavi kokua ■ ia'u. Maluna a'e o kaua lta mea| oi a'e nana e kakoo mai.. o keia ( wale no e kuu Sol, Me ke aloha, ] George K. Kane, SrJ KINIKINI A LEHULEHU J LIHUE—Eia i ka aina kihapai o Kauai nei, lie kinikini a lehulehu ■ wale o na keiki a ka Aeko'o lta ( .•ina Ehukai o Amelika, ho ke ku-j pale ana aku i na enemi māi na mokupuiii aloha aku o Haw-aii nei,j āme na kahuma'i pu nob.ot o ke Kea Ulaula. He poe pua rose Ame Uka keokeo wale no apau o k:t V! o Amelika. o ko'u mea niau «o o, ka ono wale 1 aku no, Ouo ho! ka ' Māka, monimoni ka puu 1 ka wa!' ola pua. ke hooma u a hoomauma'i [ iho, hēiiha hoS ia mea, he weW no ka aina ī ka uhu nui ma«lo i kun ; maka, mai in)ina ia'e, na iliiM ha ' aau o ka aina, o na nuliou ltawaho 0 ke au kahiko ia Tutu ma i hala . ame na nuhou kuloko ia kakou i keia la, kaomi m«lie. he u» puolo 1 ka pua o ka lebna. « ' Heto maHa ro aa k<»iki <i ka Ae!o f ree ko lakou mm lako. nnniala kH ; , o n« kaa hso imkununh!, lielo pu' maila no ?ue ka lakou mau lako au' .•* Peia pu hol na lako aS o Kauai lako a lawa loa makou i'o j ko o keia mau la, loaa ka bata ame : ka p«toio us m*ms ame |vvp*, k;nake, waiu karim« na ma, manao i ka «ehi o ka ains, "03» i% kini ke s maila ke ahi " O k* ua aiue ka ma&ani e nuio aaa. o ka uouie hala ok «luivj iHM»h» a ka huila o Ala , m*.n» h«- oia mau ia t na la apau ' n- I» sins k*t!S !a nr{, ! La ki 4 kaha a na mokuk'ie, kohu iwa i ( " ti makat'i ::a moku k*u& v«>ltvel;j n ka mal ka. hoeua a'e kah! kaH a kc kanaka e !)• i, m s | }#a ho\ k» iewa eo na m&nu ,

līoonauea o ka ltauaUoa Kamahu ieu o Hanalei 1 ka ua loku, i lta lim'u kaha kanata o Manu'ukepa, opuko momona ole' lbo no v ioi ka n.me a Hene, Makalkiu Na :aiewalu o Miss Niumalu, momo a ono ke kamailio ame'ka olelo, "Ov ai au?" O ka'u ia e huli a e Imi nei aohe nohoi he loaa iki ia'u. Ku' -no ka loaa ole ana ta oukou, a>"a kahi mamao. owau hoi aole, aia .10 i k« pukaihu, a o ka nele "iho'la no la, he makemake loa au e h ,i me ia i fulene maua, eia ka j mea apiki aole loa loaa la*u, aole maopopo aia ī.liea keia eepa nui o Ka i'ii nei kahi i noho ai, o ka mea no ; aha i loaa ole ai ia'u, he kupa ah; keiki aiwaiwa no Maniniholo. Aole o'u makemake e komo pu iloko o keia mau hana huli nane, a hoonaauao oi aku niamua o na kii onī Mū hookeke niho, o kau te hoo- ; ku; u a puehu aku, me oe o na ; Ho: :i, o keia aole, o ka naakemake j o r . lliiii Kanau o ka Aina, na olej lo ..oeau momona e lilo ai i kuhij liuiii no ke kanaka, oia kona maj keiiiake no Kona mau Koramu o na jjuuhou kuwaho ame kuloko. I' I epeluaii 25 Ilana too mueh Pohakupele, aiwaiwa manuunuu lua j oie ka naue. elima keiki e hanau ai i i ka mauiiwa hooknhi, hooleahi elua | a ewalu e hanau ai, o ka he!u keia I ma Hawaii nei uw ka lianau o 38 , keiki, ewalu uiakahiki ka poka pai hu mua loa a ka eneini o ka 1942. j Haaiieo ka nane a Pohakuopele iliii ii hanau o Halemaumau. I ko'u wa ' i ike iho ai a lawe at la au i wahi | iiuUou kuloko tio na iliili hanau o ka aina e like me Hene. "Ka!" e'a." aohe lihi aina aku a koe, napelepele poliopoho ka waena ai, 5 ahoua aku la i na kuauna, o Nanai iioa ke kanaka, he hiapaioJe,H?uu--1 lau keiki mamua o ke alo ame ke ' ku<i, aoho e pau laulau Iloko o na | wahi holoku o mama. aohe no e r--U | hookomo iloko o na wahl palaka | uwewahine, aohe kaa e pau a! o i ka ekako wale no o na Kona te | kaa e pau at. Mahalo anui ia oe e Nanahoa Pohakuopele, no keia nuhou kuloko, "Hanaliana too 'inueh baby boys. HooQui hou aku oe i ka ono, a na ; llene ia e hoaa hele ak\i a i hea la oe e loaa aku ai, e akahele oe i !'na olohe huli meahuna poWhHil o | ke Kakela Maluikaleo Ka TToku O j Hawaii. | Hoomanao Alemauaka, 18S0, | Kalakaua ka Moi. ! Helu Lahui o Hawaii 57,985 ' Hawaii 17,054 | Maui ...12.109 I Oahu „-.20,236 | Kauai 5,534 | .Molokai 2,581 1 Lanai 214 | Niihau | NA LAHUI LtKE OLE llawaii (Hawaii Piha) . .44,05S llapa Hawaii (Ha-a-haole) 8,4»» Pake Amelika 1,87$ Amelīka <Hanau i Hawaii) »*; Beret«Jiia Fukiki 436 Kelemania — — 272 Farani 81 Na Lahui e (Maiihini) .. . 6s« lloolaha ma keia Alamanaka 1 nuiiou kuwaho, na hoomanao o ke Au i h&la (« iike me kakou) | O ka |kaloccna ame, ka Equaio, ua moku i a Ko Uaia iuu«k loa o A melika i hoea i ua kai o liawaii nei» iki ui»i o ka u\afee Wia o ka Na'īaupuni Kaiiifkajnelia, 18, ISIS, a ua kii»a a'e laua a ls.« uia ke «*« o. Kaaw«ioa, Kealak«ku« t Sopaton),v U 17, IS1». A u« IMUI ae hookahi i-a Bamviela uuj vivolio!a) i keia i»au moku, uo ua ka v.aiwaiio o 102 barela «ila, a o kā muii nohoi o ka pepeliiU, o keia auo i-a w» keia Euau Kai 7> iinWiīi uei. o kA lakm Polaneei* o a& Pa< - uioku Ue lahui mae iniu-, uialama i ko lakou kluo, Ue Uaui ikaika £ maiama i ko lakou iie Übui n&au&o s hanau ( ul„ ka moauA Paklplk*.. pi' ( .lanien Cola«tU Mokttk4U»*TsrsJu ( iiu Maj<?si,jso o Kuel«ui. Uo»ke « keia K.j4>eaa i*\i kt? kuUua o ko HtV&U l ( luk> inua ioa ana he u,„ka!ūki uiahope mai o Kapeua, lvuko, ota i olelo be laliui Pe ( *v«ii«, kaua i olelo ai hv Ul>ui na Pekea keia? ( : , ilaua k« uwiU, k« O&i B*i ka f ī..»0, Ka uimu pohii « kA bulta o f " wihi a M.ak*tkiu } j o ** uiiuhi oieio mua ? y> Unwai) uei, uia k* Ki£-j kio Kai&ua imua o k« alo, o Ka Na'i 3 Kaiuekaai«bft. . v\iieiC. | O k A lua V>\* * Atak«; kOikoi O aK<«Ut K.«JKe , ka !uki &u* « 4{m kok< f * *

ha olelo !fr& Vo« liou i 0 keia au « i&e aj Ua jjopoj la a huea loa Ta ma kuo&o me Xa | hoomanao liou' ole ;a. 'Ēha, wan i keia. Oka uaea I kah! ma-lu, e lioike ia no ike akea. O ka lakou nei opala ke hoopiha I na nupepa. . Hoomanao o ka Na! Aupunl Pa!ea Nui o Haw?.?i ne! i ka make ana o ke Alii Kamehameha 1 Kamahonu, j Kailua, Kona AkaU 4 Hawall i Moi ] 9, 1819 me ka huaolelo Beretan!a | ma kona lehelelie aine kona waha,! a moe pu aku la kor)a kino Ali! me ] ka olelo mallhlni maloko o kona ( home lua-pao i hunakele ia a hikl 1 keia la, i lawe ia _mai hoi 1 kona uupunl e Kapena Kuke, ke kanaka huli honua o Enelanl. Ua noho pouli ka ( hapanul o Haw aii nei, aole lakou, maopopo, o ka ua'i aina, na'i aupuni Pniea Nui, ua ike oia i ka olelo Pei etania a moepu aku la me !a. "Aloha no—,** Na Alii Kane ame Na Alilwahine Ike l ka Na Aliikane , Kameii&meha, Kft ( Na'i Aupuni Liholiho, Kamehaniolia IT Kaumualii (Aliinui o Kauai) . Humehuiue, George P. Kaumualii, . Opio . i . . . i ... . ] Kuakini, (John A£furss) Poki t . I Hoapili , Kalani-mo-ku Jl3ilJ Pitt) Kaiana Laanui Kalakaua, Keoua , Kekauonohi Alapai Kekauluohi N* Wahine Keopulani Piia Namahana j KaaUumauu, Kalapua Kapioiaui ] Kinau | Kamamaiu | Naibe j _ ] O kela mau Alli nui o Hawaii nei o na kane ame na wahine ame na alakai klekie o Kamehameha, o keia poe apau loa ua !ke wale no 1 ka oieio Beretania. Aole lakou hemahema iki, a me he aia o kekalii hapa ia o ka oIfe!o Hawaii. Hoomanko e o*u mau hoa ha*fha T i olelo o Kr Hoku O Hawaii, o na | ono au e hoonuu !ho ai e Hawaii' mai na kupuna mai', aole loa ia e | pau ia kaua ke haupa houpo lewa- j lewa iho, ke ole oe e hoomau i kou ; lawe ana i ka kaua Wahaolelo alo-! ha, i ike mau i na kuhinia ono mo- ] mona o na Hiili hanau o ka aina. He nui ae no na Alii ike i ka olelo Beretania, ua lawa nae keia, a il waena o na makaainana, ua nut aj laha ka ole!o haole (Beretania), a I o ka oi loa aku twaena o ka poo lopioplo, mai ka poe klekle a haahaa. Hooheno O Ka Aina Kaili La 0 Kauai, A Na Alii 1 Aloha At, Ame Ka Laahia Wehi O K* inoa O N» Aiil ' Nani ka luna o HaupU e ku hoola'i uiaila, He Kula hollli na ka makanl he Kulaipao; ; He makan! kuehu one no ke Katta, I Oia Kaha n Lltnaīoß i noho al—; I Hiiinai hewa paha auanei !a~; I Ika a-ka wale no—k, h« a-ka e—.**] | Oka malamnlama oka olelo IV-j i retan!s Iloko o Hawali nel. m&hopeu | mal o ka loaa sria ia 'Kapena Knke.] 1 1???. he 4? makahlk! mamua oka j 1 Wki ana mat o na Wielona Hlka- J I mna loa ika Is&> | ! Oka mea nma loa haua i haaa] 1 ka īīae Hawa!! o Kapena Alekaiha- ' ka mea nona "ka Tnōk 1 ■ hoopili ia ai no ke At!i Ifuaklnl ! Ad»m? iyi?. Alomaaaka 1$?0, • Keena PsM Mahu P C. AiverUi«r. | —»—_ " '• - ;1 ! Hooheno No Ka W*hl Pu* 0 HIW ! - -* ■* '! — ! KakaM sku ana, hala ka w& I A ke!a pn!# a> hu! kaua; 1 M* kuu Welo TV*ak(rtū 0 0 ku« Woku O 1 !!ootnanao t* am« na Vj>! k! a ka lnu\a o kV k&hua 'we a%i hot na ilHli bauau o atna, o na l«K»mattuo o ke au ka!3|)l ko auie kt' au hou. f AoU> \ Ho«4M-hw i« O 4*Um«ua MA KKKAHI W Aiil UA AVm l'UiulUA. AiK'iiUi l—V» fc«Ml*U i ku u ua u* *o*o j»a 5« . kOi» ki*? ka.ua «ku 1 m. kakua. t kx>mo i* « oa KrpjuiU 4 )kd«#« %u! w « hikīa&akau o Nuj ium. oM k«āa U. um ka |* »oaoj ke k«.&uA mokui&hh j La iuu« «ut <i Kuhtaa Jotiu, CttiUii o «lu» ia o ks kau» l# »« «aa «a luku l& N II «au m* f «aeaii. l* IM *i)ie k» m imoo a&a a #*| i kO»M» **& Mk, . . " " ; Jpl I