Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXVIII, Number 9, 23 June 1943 — Hoea Mai Ka Moi O Ka Rama [ARTICLE]

Hoea Mai Ka Moi O Ka Rama

O William Steph.-nson, ho kanaka Kn.-lani i kamaalna ia ma ke ano o ka Moi o ka Ftama r a he kupa nohoi no Lancashiro komohanaakau," he awa ku moku, Enelani; he kanaka hoi i hoopal 1a a pau ke ola no kekahi karaima a J hoopaahao ia maloko o ka halepa-ahao ma Millhank, Weatministei', Ladana, a i kipaku ia aku no ke kaikuono o Botany, ma Wale Hema Hou, Auseturalia; a mahuka mai a pae ma Honolulu i kp makahiki 1796. ' ■

O keia nohoi ke kanaka puhi waiona mua loa ma Hawaii nei, a

ua a'o aku oia i na Hawaii i na k)ina o ke puhi iama ana. O ka hoomau ia ana o ka hoohana ia ana o ka waiona kek-ahi kumu naha i hoopoino aku i ke ola o ka lehulehu o na Hawaii.

Tla kukulu aku o Stephenson i kona home mauka o ke Owawa b Manoa, a ua kukulu i hale puhi rama nona malaila, a hana, i rama mai ka wai mai o ke ko, a 3pela nōhoi me kekahi mau waiona fk-afka e ae mai ka laiki mai, ka maia, ke ki ame na uala. He kanaka looa oia ma ka hana puhi loaa iaia keia mau fke m&'~Kvrtg*kc>vr, Jamaica, Inia Komohana; o kana mau rama he oiuolu ke hoopa ae eia nae hoi he ikaika a ua nui ka makemake ia; o na Hawaii aole i maa i ke ano o keia mau mea a u-a hikiwawe loa ko lakou ona anā; a pela nohoi me na alii ua puhihei loa i keia mau mea inu, a ua hoo- . haim aku lakou ia Stephenson no ke kukulu āna i mau mea puhi rama ma ko lakou mau home; a iloko *o hookahi makahiki, ua oi aku maltjna o 100 mau wahi puhi rama e hoohana ia ana ma Honolulu wale no; ua pahola ae nohoi na hana uhaai ka ona ame ka haimaele ma Oahu a pela me kekahi mau mokupuni e ae; a 'ua moe iho na kane ame na wahlne ma ka'e alanui, ua hooki ia iho la ke kanu i-a ana o na mea ai, e like me ke kalo ame ka uala, a ua kati maila, nohoi na hoailona o ka wi a no ka nui loa ua hoomaka maila ka nele o ka noho ana a ka lahui, i ka makahiki. 1800 kela. O Kamehameha I, ka Moi i lilo aku i kanaka puni waiona, -a i hoomaopopo i ke ano o ke ino o keia mau mea inu ua hooki iho la i ka inu ana, a ua hoouna la no kona mau ki-ai kino ame na alii kiekie, a kauoha aku la ia | lakou no ka hookapu i a ana i

ka inu ia ana o na waion-a, a e lukuia hoi na wahi puhi Waiona e loaa aku ana ia lakou.

Ua hoea maila nohoi o Nemesi&a, ke akuawaliine o ka hoopai maluna o ke kahua; o Stephenson, i ulakolako i ke dala ame na aina, ua lilo aku la ia ma o ka piliwaiwai ana -ame ka aihue ia ana; ua make iho la oia ma ke owawa o Manoa i ka makahiki 1822. NAWAHI. Ke Kanaka Kalaiaiina, I ka wa o ka pele e ana me ka hooneoneo ana i na mea e loaa mai ana iaia m>a kona alahele no Hilo nei i ka makahiki 1880-1881, ua luku iho la i ka ululaau arae ka hoopoino ana i na aina mahi — a kahe maila a ma kahi .o ka hapalua mile mai Hilo aku — ua hoakoakoa ae la na kini o Hilo maloko o ka Luakini o Haili no ka h«a\vi ana aku i na leo pule, np ka hoopakeie mai o ke Akua i na kini amo ke Kulanaknuhale mai ka iuku wale ia ana ume foa make. Ua piha pu nohoi ka luakini i na kauaka.

O kekaiu o na poe ma kola halawai oia no ka mea Hanohano Josejdi K. Nawahino, a oia nohoi kekahi o na mea i haiolelo mai,—>

"K« U nei kakou i ka ike ana i ke kah« mai o ka Peh? maloko o ka, ulalaau m» kana mUkma «■eiiweli, Aka oia aku he IVlo oi aku « k» wēliw«U, oia no ka waiona o pahola mai ana maluua o ka aina. E aho no e lilo aku na ululaau mamua o ka lilo ana uku o na kane atn« im \vahirw» i ka waHma."

O Mr. Rufus A. Lynvan Sr •>I-upo Laimana Mak\ta), ma kekahi ilamu i hoopuka la he ir.au makaiuki lehulehu i kaahope a-v

nei "Tfa Hoomapao ana no Kameiiamelia V (Lola ICamehaint;hajj i makr: i k-.i innka'hiki 1872 l?ai ltakau ae, 'Ua* ike maoli o KamoV i k& poino o ka waiona a ua hoole oia I ka bila „»> ka hoonoa ana i ke kuai u ka waiona J na Hawaii,"

Maloko o ka NTJP]EPA ' KEIKI OIWI" o Mei 28, 1943, ma keia makahiki, ka manaopepa e kau ana, — ■ , "O Na Hawaii Ka Heke" "'O na Hawaii e hana nei ma na hana aupuni kal ia mai lakou kekahi poe e' hiki ole ke paulele ia. Ua noho lakou mai ka hana mai me ke kumu ole, e hele maf ana nohoi i ka hana e Hke me ka "LUPE" (a i ole me

ke keikialii Kuhio paha) oia hoi kahi'ohi'o, a me he mea la aole lakou i makemake e hooneemua i-a" lakou iho.

I keia manawa eia ke noii ia nei na moolelo o īia lim;ihana aupuni i wahi e maopopo ai ke hiiinai ia aku ai 'ka mea e hiki ana ke hana i ka hana oi aku o ka pono no Ahakala Sam:

Malia pahia he mea pono na keia Mau Hawaii e hookuoo jJio a e hooko pono, a I ole no ka manawa pokole e nele -ana lakou i na hana aupuni kahi o na aku kiekie e Joaa ai a e hele wale ana no ma na alanui o Honolulu.

Aole nohoi h| ppno o keia laiiana i ka Haw-aii e hooikaika e hana ma ka mea hiki iaia ke hana a e hooikaika ana nohoi ma na ano apau ma kana hana no ke kukokua ana e lanakila ma ke kaua. Ua kaomiia iho la nae hoi oia i lalo mamuli o ka -harua ana a kekahi mau Hawaii.

He mau la kakaikahi i hala aku nei, o kekahi Hawaii kamaaina. e paa ana i kekahi hana ano nui ua loaa aku e hooholo ana i kekahi kaa otomobile o ka mahele U3ED oiai malalo o ka malu o ka waiona. Aole he kala ia ana no keia a o ka loaa an-a o ka hoomaopopo ana no ko lakou hoohaukae ana i na pono o kekahi mau Hawaii e ae, o ka oi loa aku ia o ka pono no na poe apau."

O keia Poomanao he mea maopopo loa ua kakau ia e Harold Godfrey, he Hawaii no.

I na kakou e heluhelu pono ana i keia mau manao i hoopuka ia aela maluna e ike ana kakou, he mea pono nohoi, e .hoao kanaka ae hoi kakou. Eia aku ka poino nui ke hookokoke mai ma na ipuka o ko kakou mau hōme. E nana i ka pono o koū ohana no keia mtia aku. L.H. '