Ko Hawaii Pae Aina, Volume II, Number 43, 25 October 1879 — HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE MASEPA! Ka mea i hiki i ka Pa hu Hopu o ke Kalaunu o ke Aupuni Liona! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE MASEPA!

Ka mea i hiki i ka Pa hu Hopu o ke Kalaunu o ke Aupuni Liona!

A kau i Kilohana, i Kaupaku o Hanalei

[Uuuhiin o M'w Manu 110 kn Hiwuhiwn n lei Uh«i.) MAHELE 111. Hiei.u LlB. IK A ike pono anu o ke koa Muilanie Rose Uie ko luna nnui koa ponoi, nu pau nu oni iinu ii ko koa opio, u mo he uieu ■ la, e luii mai ana ku puaua a ka moe, he [>io an na ka jioe koa Sokotia no keia ruuu uiimUe, nu keia niau mea i liapui mui i ka manao o ke koa o keu e konio pu aku iloko o keia pilikia, nolaila ua ele.n koke aku la keia e komo iloko o l;e uliika o na koa keko e ]>aa nei ia Masepa, me ka ikaika oia i hakaka alui ai tne kn malea o kana pahiKunn, aia hoi, he ekolu num ola kiuo o ua koa Pelekane i hanle a muke aku la ilnna o ke kahua kaua mai na lima mai o na enemi. He mau ininnte wale no, ua popoi ae 1« na ale o na lima o ka Mada:ne Rose, a hohola aku la me ka make nui o no enenii, a kaili mai la oia ma ka poho o kona nmn lium i ke koa opio Mnsepu, a ike iho 1a ia i ko lakou alakni, ua kanlia ia ma ua wahi o kona kinp a uve kona mau lala na maka palu a na Sekotia me ka manaonao ko iko iho, noluilu, ua hoohi ki ]iaa iho la oia ma ka inoa o ka Manu Liini, e luku ia lukou a pau loa malnna o ke kahua kaua o na la nei, me ke koe ole o kuhi mea hookahi, nia ke ano he pio uialalo o ka lakou inan mea kaua, Ma keia wahi o ko kakou moolelo kaao e ike ai ka mea helnheln i ke kulana, a me ka onipaa aua o na liina o ke kuikumahioe alii Madume Rose, ka lua hoi o ua liouao keaupuni o Boritauia.

Muho]ie iho o ko Masepu kaawule nna mai,-ftiu hoi, ua hoouiaka alui la ua Madume Rose nei e luku nui i na enemi me ko lana niuu koa ponoi, a hiki i ka wa i lilo ai i inea ole lou imua o ke koa o ke keu, aole hoi o lakou heluna i koe, a tiu keia Mudaine Rose'no hoi i alualu aku i kekulii inuii kou Sekotiu nuua e «hui nei ika lio o Mnsepa no kekuhi mile. Ika wa i loaa pono alui ai lukou iaia nei, aohe una huaolelo huokahi i pane aku, eia wule no, o kona hookuu unu akn i ka maka o kaiia pahi kaua uialuna o ua niau koa nei no ka manuwu hope loa, u komo pu uku la lakou ma ka helunu o na ]ioe i lmalelo mai i keia nolio anu ma keia ao, a oia iho la na haua hope loa o ka la nia ke kahua kami, a.lunakila iho la ka Bludauto Rose mahma o tia enemi, u he nuka ino [lapalua keia o ke koa o ke keu i ka hoopakele aua i ka uiea nonu keia moolelo.

Mahope iho o ia wu, ua hoomaha lakou uiu ia koena la u me iu po iho maloko o ko lakou man liule lōle, me ka hoouna hou una uku i ka lolie i ka : Moi Wiliuma o Pelekane, maloko o kokiihi ;ialapalii a ka Mudume Ilose i kakau ai i •kona iiiiikuuleiuio ulii, a [lenoi ke ano o ua })iiktpala nei ana i knkau ai: "I KA MOL WII.IASfA, I'—Alohn oe. Ano, ke kukan nei au i keia pulupala l keiu ininute maluna o ke kuhna kanao makou i ku lu i neliinei me'nu koa Sekotia, kahi o ko makou alakui i hiuile hia'i lue na eha i kau iho ai mulima ona mai na eneini mai, aka hoi, ualpia ia makou lta mualahi rue ka palekana ma ko makoii aoao, no ka lilo ole ana akn o koila liann, ka mea a inakou e hiki ole ai l<e hoino ae i ka niuna luni a me kona, iwoa

lioinolelo, ka niea n inukou e hooikaikn paiiaho 010 noi nn.! ku hooinanuwunui nia kotuv inoa o ka Moi, noluila, o lioo'iNiliu aiin uiakou nia kow walii no kekulii nian la, a liiki i ka wa e ohioln ai ke kon j\ln,S('jia, a o kalii n niakoii t> nolio noi nio nit walii koa nnku Poh'kano i koo, oia no kahio kokoke akn īu'i e naim i ko kulanakuuliiilo alii o Kdineboro, nui Sokotia, aole (.nlin n linlin ina keia nina akn a lialawai luiu oe nio na lono luuioli no ko inakou hiki pono nna aku i ku pahu hopu o l<o niakou lanakila liope loa, a ina | aha o imi «e aua nn Sokotia i ko lakou alu lu-lo e kne uiai ai ia inakou, aole loa o hiki ia niakou ke )ieki liope mai, a liiki i ka liooumlia ana o ka muka o ka makou niau pulu' kaua iinua o na eueuii, o keia ke kaua a ka Moi Kobata i komo niai ai me kona pnali nni, nolaila, maanei niakon e kali ai a liiki liou mai na koa i'elekiuie niai ia oe tnai e ka Moi Wiliaina. iNu ke koa o ke kea liemolele, Maua.mk Kose." Mahope iho o ka jmu ana o ke kakau ia mia o keiu ]eta, na lioonna akn ),i na Mmlaine Kose nei i keiu leta ma ka liuia 0 ke !;oa i.ona l;a olmna i hoi ui i Pelekane mahaia o ku niok\fa«inai ke aupmii akn 0 Bekot.i.i, ka niea ana i hoohiki ai nialalo o ka inoa o Pelekaue, a eha poe ponoi no Pelekane, alima lakou e kaalu4e aua ina. l;e uno he nian eleln, he man la liele loiliī ko lakou o ku holo ana maluna o na lio a hiki i Poleknne, a ia lakon i hiki pono aku imna o ka Moi Wiliuma, na haawi ia akn la kiv palupala nii» koim limii, a i ka halawai ana iho a

konn mau kii onohi, i hoolei pan iho ai i na oh-lo a ]iau mai ka mua a hiki i ka ho]ie, he mea e ka haiioli o ka Moi me, ka puuwai i pilia i ke aloha a nie ka naan ehueha. no konu niun kanaka jionoi i pau i ka make inuluoa o ua kahua kaua, ame ke koa ojno Masepa, ka imi lunakila oi kt'lukela, u nai aiipuni kaulana hoi o Bt-ritunia, noluila, ua pnka koke ka olelo kuahaua a ka Moi \\ iliama i kona mau niakaainana me ka hakalia ole.

I ka lolm ana o na kanaka a ))au īnai kela |iea a keia huli o ka ainu, ua akoakoa ue Iu nu mea a puu ma kahi i kuuoha ia ai lakou, a ia lukou e j>iha pono ana, ua hiki kino ao la ua Moi Wiliauia nei imiia o ia anaina nui, iaia i ku pono aku ai inuia o lakon, aia hoi, ua haawi mai la kona lahni he inau leo mele lahui me na pakolu uiia mai o na leo hnro mai ka lehulelm inai, e like ine ka inea nian nia kc kulana o na'lii aimokn, a j ka meha ana iho o na 100 huro, ua ku r.e lu ku Moi ihina a haiolelo pokole akn Ia oia iiiina o koua nuui makaainana, 15 ko'n nian makaainana ponoi, ua like pti no kukon, ia'u nao e 01010 aku nei iinua o oukon, he pono e hoike i ko oukou inmiao nloha ine ka panlele liko o ko oukon niiiu puuwui me ka lokuhi like uiia ; owuu a uio ua'lii a pan nmlalo o ko'n inoa, a nie onkou hoi na makaaiuiiiia, he poe oliuu mokn kakou a pau e noho nei nialnna o ko kakon uina aloha, kahi u kakou e hilinai nei ma na palekui o ko kakon aupuni, a o na luinu nana e lawelawe nei i na kaula a me na'lii inoku, uia lakou iniua o na eiienii knhi.i hooimuiuwanni punuho oln ui no &o kakou uiaii poniaikai me ku maluhia o ko kakou noho lahui ivua, uolaila, nole he mau la i koe, e halawai inai no ananei ko kakou lono ]iiha i ka hauoli nui [ialena ole, uo ku koa opio Masepa, a me kona inuu wahi koa nukn tna ko kakou aoao o na Pelekunu, aia oia ke hooimnaiiu ' kula ma kahi e kokoke'ku aua i Edineboro, me na alinu a ka ]ioe Sekotiu

liookau ia inaluna iho ona, a ke wailio ]a oia malnna o 'ko kuh'ua kunu, me ka ehaeha no kakou, nolaila. e heliihelu uku au iinna o oukon i ka palapula i hoounii ia mai iu'u. Aluila, hoomaka uku la ua Moi Wiliuina uei e hehihelii nie ka leo moakuka itia olelo a [niu o ua palapala nei iuiua o ke unuina nui o hoolohe mai umi, a iuia i heluhelu <u mai ka mna a ka hope, aia hoi, ua iknwa koke mai ltv na leo huro o na uiakaaiuuna a jiau- loa, E hoouua 1 koke oe ia mukou nie ke kuli ole no kei kahi mau horu hou aku, I ka lqhe pouo aua o ka Moi i keia I leo o kona uiau makaaiuuna, ua lioolako

koke ia na inea a puu nie ke knana poiio ia 0 na aahn n me na lako kanu niahma ona lianei'i tanuuni koiv Pelekane. lle 85 malulo o na alii i»vpa koa he 30, u o ka halui Pn-eniulmlo, kiv mea nona ko oho hina i hoike inai i ka loihi o konu inuii la, l<u niiM a ke ulii kaulaua i olelo ai'okepoo hitnt kiv inea e nani ai k;i elemakule.' Ile kauuka oiu i pili aku i | ku Moi Wiliuma 1., mu kona «no ho I lianau īnua ponoi oia no ka wahine u ua : Moi Wiliama nei, a oiu ka mea a ka Moi | e uiunao nei e lioounu i na puali koa ' iinua o ke koa opio Mase]ia, nialulo o •kanu, alukui una, a no in mea, ua lioloI pouo loa iia inea a puu ine ke kanalua ' ole onu inakaainiiiia. -

I ka wa i uiukankau koa no ka hele ana, ua haiiwi iu na hoomaikai hope loa ana i ka Moi Wiliama. A inahope iho o ku pau ana o leeia mea, na nauwe like akn la na pnali koa me nu hue anpuni o Pelekano e panio anu iloko oka lewa, Aole no hoi e hiki ia kakou ke hoopoina i na elele elima i hoonna ia mui ai e ku Mitdame Kose nie ku leta ma ko lakon l'una, u o lakou lia ulakui tna ke nno he nian pailata aina lakou no na jui-.tli kotv IMekune, aole no hoi i hai aku ka Moi Wiliama i na olelo o ka letu 1 na makna o ke kou opio Mut>eiiiv, oiai aole oiu i ike iki i kekahi olelo kaimhu e hai aku iniua o kona inuu inukna, a ma-

inuli o kona noonoo mailiui ana, ina imha oia e hai aku ana imua o kona mau makua, alaila, na lilo paha iu i mea pono ole no ka mauao o kona maina, uolaila, aole oia i hai akn i' keia mea.

Ma keia huakai a na koa Pelekane e hele uei, ua lilo loa ko lnkou mau ina i na kaliua kaiia a me na pakaua a ka liona opio Masepa iluk';aimeka make weliweli o na ulii koa a me na puah koa Sekotia, ka inea a lakou i olelo ai iloko o lakou iho, o na hana koa wiwo ole a ke koa opio i kaua ai me 'na enemi. he mea hiki oleiko lakon inau puuwai ke hoopoina i karia niau luuiu, a liiki i kona man sekona liope loa, he kia hoouianao hoi no ka lahni o Pelekaue nmlnna o na meu ola kino a [iau. O keia mau hant : ri tatisaui koa Pelekaue e hele nei, he puali kaua lio wale no keia e helo nei, aole kekahi nian koa helewawe, no ka meu, ina paha he muu koa helewawae kekahi, alaila, ua l»hi loa la hele ana o na puali koa nia ke ala hele e hiki uku ai iniua o Manepa.

Nolaila, na hoouua ia inai i ka puali kaua lio holookoa, me na lu hele loihi i ke ala e hiki aku ai ma ke kahua kaua h ka liona opio Masepa a me ka Mad.vnie Rose e hoo[iiinaim aku la e koino i Edtneboro, aia hoi uiailoko ae o kn heluna o keiu ]ioe koa he uui, he mau kuuka kekahi no ka poe e loohia aua i na poino a ine ua pilikin, ina ka nuna ana i na uno a me na heleheleua o na koa Pelekaue, lie poe laeo-o uana e kikou na koa Sekotia, ai a lakou i kiei aku ai ko lakou mau ouohi e hulawai me ko koa opio Masepa, aia hoi ke koa opio Ma,sepa e holoholo tvna mawaho ona liule loli' o lakou, a i kekahi ktju hoi e ku una i kana wuti kiui uo ka maiiawa, e-like me ka inea mua maii, a he mea ia e hoike inai ana i ka hooko ]iono ia o na kanawui u ine uu ī'iila o l;a oiliuna koa, aiu hoi i loko o kela uiau minute, ua haluwui mui lu leona iiiun ike anu nie ka puali kaiia lio nui P 'lekane e mati inai una i mua

o luoku nie ua tausani luie e [ianio kupu lili niai ana i ka inukani, a no keia mea ua hai ao la na koa nej i mua o ilasn.,ia. B ke koa opio wiwo o)e, na ik.e n<> au atia lohe i na nila a me na kanawui o ka'n oihaiia e kn nei no ka'n man bora, uole e hiki ia'u ke olelo i kahi meu eue nolaila , keiu muuawa a'u e kn nei, kti hui aku nei au ia oe, Eia keia puali koa nni e hele nuii nei i nma o kakou, he luile wale no koe a hiki mui i o kukou

nei i keia unuiawa, niu ho mea la o na puali koa Pelekiiiio ]iaha keia e helo inai nei. Ika lohe ana oko koa opio i keia 01010 a ua wuhi koa nei, na huli koke ae la oiii a nana jiont» akn la, aole i liuliu ua jiuana koke ae la oia me ka leo nni [lihoihoi e liiki ole ai ke hookaulua iho no kokahi mau minnte, E ke koa, he oiaio no, o na koa Pelekane e nele mui uei, ma keia leo o ke koa opio i pa o ao nia na pefieiao o kotm mau koa a tna ko koa o kua, ua hoohikilelii like ia ko lakou rnau uianaohuia me ka hauoli nui. Aole i jxi u.