Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 7, 18 February 1882 — He Nanea Kamahao Lua Ole! NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hopo ole he Umikumamalua. KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole!

NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hopo ole he Umikumamalua.

KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA

' I3UKK 2 I MOKUNA VI. Kn wnhine Kupua o ka Loko Wni, A nio ka Pnhiknua Knpan.'iha Nonn kn inoa " Kauilnokainnke." NA PhLA, wnlii a kn ledo i pnno <A> uini ai, iilniln, o helo aku oe u mu kou kokoolun a knu nhu uialuna o keln wunpa, n hoe nku no ohin a kahi o ka pnhikaua e ku nini In, a e luwe nini oluii i na i»ihi la ine kona leahi pu mai no hoi, a e nonoi aku auni)ei au ia oe i kn muknna a'u i uinkemahe ai e haawi mai ai oe ia'u ke hiki mai ka manawa. Nolaila, lele iho la ka Moi Ata mniluna iho o kona lio a pela pu no hoi ine ke Kilo Merelina, a nakiikii aku la laou i ko laua mau lij i kekahi rnau kumu laau elua. Helo nku ]a ]aua a ee aku la maluna o ka waapa a ka lede opio i kuhikuhi mai ai, hoo aku la hoi laua a liiki i kahi a kii lima e paa ae ana i ka pahikaua. Ia wa lalau iho hi hoi ua Moi la i ka pahī n nie kona waln, & lawo niai la ia man niea, a pea inai la no laua pae mai la no kula. Aia hoi emi knniahao iho la ka liuia kupaiauaha iloko o ka opu lipolipo o ka hohouu. I ka pae ana nini o ke Alii Ata roe knna kilo i kula, ua kau hou aku la Uuia maluna o ko laua mau lio a iho la i ka Loko Wai Pahaohao. la laua e li-lilo ana i ke kainepu a ko Inua niau lio, ua ike aku la ke Alii Ata ho hale. 1010 nani e ku nmi ana mnmua 0 ke ala a laua e u-holo nku ana, n ia wu, hali ne la ia a ninau oe la ia Merelina : •' Henha hoi ke ano o kela halo lole e ku tr,ni !a mnmua o k&m ? , 0 kela ka liale lole, o ka Naita au i hnknka pu ai ia knna i hele mai ai, oia hoi lin Moi Pelinoa; nkn, aolo nae ia 1 mnluilai keia \va, oini, na hala aku la ia i Uahi wahi i kapaia o Kaleonu, no ka mea, ua hnkaka pu oia me kekahi o kou ! mnu Nnita oia hoi ka Naitu Ekelauia, a ua iuihee aku la ia a hiki i kela wnhi o Kuleona, a ua uhai nku la hoi o Sa Pnli- j noa ina kona mau knpuai, nolnilu, nole knua e halawai hou aku ana me in ma ke alanui. Pune aku la hoi ke Alii Ata inia, I na ka hoi pela, alnila, e haule ana ko'u manaolana, no ka mea, he pahikaua kn'u i keia wa, n ke aa hou nei au e paio hou me ia nia ka oi o na. pahi a muua, a e hoihoi akn hoi i ke pakalaki 1 loaa ai ia'u no kona aoao. E ke Alii, aole oe e pono o hana peln, wahi a Merelina, no ka mea ua maluhiluhi ua Naita la no ka nui o kana mnu hakoko aua, a e hoohanhaa ia auanei oe mai kou kuluna Naita iho, a me kou eohia Moi, i na e hoonou hou aku ana i ka hakuka ana maluna onn, mahope ilio o kona hoomaluhiluhi ana; aka nae, aole no he mea hiki wale ka lauakila aua o kahi Naita nona ka helu i kaui» ma ka heluna papa eleahi, oiai, ho lua 010 no kona akanaai hakaka, a me kona ikaika, a o oe no o ke Alii kni iko ia mea; a nolaila eia ka'u oleloao iu oe, e' hookuu rualie aku no oe iaia, no ka mea e lilo ana no ia i kauwa nau ke hiki mai ka maeawa, a o kana iuau keiki hoi ke pau ne kona mau la. Aole no hoi o emo e hiki mai ana uo ia wa o hookau\va mai ni kein Nnitii nau, a o pihn luui--011 auanei 00, n inv in luuioli e kono mni

i kou nmui Alii o l w! »wi al;u i kou kniknaliiiK' i wiiliinu namu Aii\ an ti iko iui;\ o lwna io nna ia i ni\ men o liniioli io «i Wn inunvai, «lui'lm, 0 luuia 110 i\u c liko (iH' l;;\u « Imi lnil j li\ imuuuvi\ lioi nann iho la uu līoi U\ ī kmui |'i\liiki\ui\ ; \ oakn inni !j\ na liionn nu\ l;oni\ nwii p'.\i>ulii,i\ a mo konu mau l;ii onoln' o hoiko inai aun, l'iv l\ool\ihi \\o nu 1 ka iniiii oiu (uilama Kt\ nnilalo maopopo ao A inanlo ann i ktiu mukn Knhiliewa au he kanUa Kia l;a hc mahikila. mai li\ hoi ke Kilo l\fcrelina iaia, h ke Alii o keaha ki\u makenmko lon, o lu\ pnhi p;\tui, i\ i ole o ki\ wahi paha? l'ano (\lui li\ hoi ke Alii, oka pnhi no ka'n ninkemake, ka mea i oleloia ke Alii o iu\ mea kaua a ke konaka i hooinolia iaia iho no ka oihana Nuita—a niaauoi i hakoi a«? ai na ialani mele. 0 ko Alii walo no ka'n mnkemake, 0 ku luhi a niaua nie ia nei, A u«—ike —«. lln leulu'liewa /oa oe, wnlii a |;e ke A'ilo llemlina, no ka mea ua oi pti umi alui ka waiwai o ka uv?d i uuia o ka jialii « kou iini e lehiaihola, n 0 l;a men, he luinwina kupiinahn ko ua mihi la e pili \>aa wi iaiu, oia hoi o ka niea e. omau ana iaia mn kona aoao, aole loa ia e halawai me ke kahe mn ana o ke Uoko mai na eha aku e looliia mai ana nu\lutia o kona kino ; uolaila, e malania loa oe ia mea ma kou aoao. Uolo aku la laua ma keala e hiUi aku ai i ke kulanakauhale o Kuleona, a ia laua nia ko alanui haiawai aku la laua me Sa PeUeoa, &Ua, ua e aku la nao o Merelina i kana laau piihipnhi uiamna nolaila, na hoopouliia ka ike ana a kona ir.au maka, a pela iho la ua Naita la i ike ole mai ni ia Ata kona hoa pnio opio. Ia liuia uae i leaalo ae ai a hala hope ae la kahi hoomoana o ka Naita Pelinon ka Ilio Huelo Wili o ka Ululaau, ua huli ae \a ka Moi Ata, a ninau aku la ia Mevelina: Un ntii loa ko'u pahaohno, aole i kamailio umi nei ka Naita ia kaua—heaha la hoi ke kumu ? Pane aku ln hoi o Merelina me ka lioihoi ona helelielena : Aole ia i ike mai nei ia oe, a i na ia i ike mai nei, 1 na ua heokaulua bou ia kaua ma lee alauui. 1 ko'u nmiao ua ano hoohewahewa paha ia oe. Aole hoi i napoo ka la hiki aku la laua i l;e kulanakauhale o Kaleoua kahi hoi i okoakoa ae ai na Kaita he nni a e piha lealea ana. 1 ko ke Alii Ata hoea ana 'ku iwaena I o laliou, a lohe hoi lakou i ka moolelo j o kana huakai oia wale no, ualilo ia i j niea ninhulo nui ia o lakou, oiv\i, ua hoike niai ij ī kona wiwo 010 a me ka hopo ole. Ua liele uiai la lakou a pau i mua o ka Moi, a hauwi mai ln lakon i ka lukou mau hoohiki aua e lilo no lukou i | maii kuuwa hoololio nana, a e hana no lakou i ua mea a pau ana e kauoha aku ai ia lakou, me ka eleu a me ke leanalua ole. Malaila kcv Moi i hooaunaoe ai po, ' a e hoooinha hoi inai loko inai o na ma luhi o lu\ hakoko ana ia .la oie ka Naita Pelinoa, Moe iho ln ua Moi nei a ao ia po, ft he inaikai wale no na ouli o ka po i halawai pu mui ai me ia, aka, heaha la Ua puaua a ka moe i kakahiaka ae. MOKUNA VII. Hoea mai la he lono i ka Moi Ata, ua Innukila ae ke Alii Paiana maluna o 1 Umikumainakahi mau Alii, a ua umke- 1 niake hoi iii e lilo Da uminmi o ka Moi Ata i inea hoonani no kaekae o kona kuka hoohiehie. ' I ko nla ana ae o ka Moi Ata mai , kona wahi uioo uiai, a hele aku la ia a komo iho la i kona aahu kaua me ka liuliu ana no kana huakai hele, hoea | atu\ he eleUi imua ona. , 0 keia elele ua hoouna ia mai ia e ka | Moi Liona oia o Raiaua, ke Alii hoi o na | mokuaina luii o Wule Akau, a o ka Moi , hoi o li'olnui u pau, ix me n» poe moku 1 he tini,-

_ llelo iuai lu tm olelo nei i\ hnawi nu\i i Kona nlolm hunhaa iinuu olm Moi 1 i'leliano, a p:\nc inni la ma lta leo kuoo 10: K ko, Alii o m\ Eneliu\i, ua hoouna it\ noi nu imu»\ o« o ko'u Uaku oia hoi ka Jtoi liiiiuu o livljini, o hni ukn iu oo oko Alii, vit\ lioouku ktuia oia nio l|mikumanmknlii nnui Alii, a ua noho lannUila nku lo hoi ia tnal»nn o lakon, a o laleow a pau, na haawi pakuhi niai lakou iaia i ko lakou nian umiumi, i mea Uoon.ii}i no konu knka hulu manu, aka, liookahi wahi koe o koni\ kuka aole i ]iaa pono loa i na heuhen nani oia ano ; noluila, « ke Alii i hoouna ia inai nei uu 1 ou lu, e nonoi akn ia oe ua inakemake ia kon mau umiumi e ko'u Alii, a ke ae ole oe, alaila, e hele niai auanei ia me kona innu pualikaua nui a nnai inai malunu o kou nniu nina, a, aole hoi ia 6 hoopau i kona luku ana a loaa kou poo me kou umiumi iaia. " Dia la eke Alii." 1 ko lu wa hulili ae la na mnka o k» Moi opio, puai ue la ka uia ma kona mnu pupulina, a pano aku la ia i mua o ka elelo: U» lu\i mai v\©i oo i ko knmu o kou hiki una moi noi innin o'n, u o kan i hoike m«i nei oin ka oi kelakola o ke ino a me ka Inpuwalo loa, i hoouuaia i uiua o kahi iloi o keiu honua. He men «iHopopo ko ike mai tu uo oo i ku i ka nui o na heuheu uminnii malana o ko u nian pMpalioa, a ua kuponoiono pnhn lakou i mau mea hoonani no kekahi o na kuka o ka mea ooi ne kona man» mamoa o ko'u. A noluila, e hoi oe a h.ii aku i kou nlii i keia ; loa he makemwko ia i knu umiumi, alaila, o ka iini a mo ka lia iloko o ka Moi A,ta, o kona poo no ;a, nka, i na he manao i ikuikn kona e kii mai i k»na mea i kuko | ui, alnil.i, e helo mai ia dio kona m«n taUEsDĪ koa a o bono iu me koaa ikaika i a pau e noho aaai Alii maluna o'u, n pelaioeloaa akn ai ka nmiumi o ka Moi Atnj. Ua ike no au n na lohe he ! Alii puni kaua iono kou, a, aole hoi he mea nana i hoohaulehia iaia a Lanhaa konn kulana ko», aka e hoi oe » hni aku I iaia, e lilo nna kona poo i mea hoonnni j no loko o ka lua kupapau puanuanu, ke ole ia e kukuli mai imua o'u a nonoi mai ia'u no ke kala nna aku iaia no ka- | na m-u olelo lapowale a haakeh Me keia man elelo a ke Alii haalela ilio la ka elele iaia, a hnli hoi aku la lioi ua elele ia i ke Alii Riit;n«. t Ih \va, ua hele «Ua 1« ka Moi Ata a halawai pu aku la me kona mau Nait-i a ninau aku In ia ia lakou. Ua ilee nnei kahi o oukon i ke Alii Ilaiana o Wule akau ? Pane mai la hoi keknhi Naitanonaka inoa o Naruma, " E ke Alii na ike iaia a ua kamaaina nohoi. Bo kannka koo ionoia,a nahoo< piha no hoi kou» mnu lala me ka ikaika a me ka oleu, a he kakaikahi loa na Naita i like aku ka oiwi kino me kona. 0 keib» alii, he hnpa Sepania oia, ahe 8 kupuai kooa kiekio. Ua piha kona puuwai i ka haakei a me ka hook»no, u he mea oinio, e holo mui nunnoi ia me kona mau tans«ni Naita ikaika." "Aluil»," wuhi a ke nlii AU i pimo aku ai, " na makankau loa o Atu me ko nn nnu liona e ulnpa uku i kona mau hnneri iknikn." Ia \va i haawiae ai ua Naita a pau o ko Ati poHi he m«u hnro he elima, me" ku pHnai «tia ae i na hopnna olelo : "0 Afc:\ ke nlii, a nana oo e hoomaln o Enelnni —Vive le Roi—E ola ke Alii." Ua nakolakolo ue )a keia leo Uuro, n holo aku la hoi ko l»kou wawalo nnn a lohe ia uku e n% lmneri Naitn e kukn poui tnui una mawaho, me ko lakou ike ole mai i ke kumu o keia huro ai)», na hooho huro w»le ae la no lakou a he mea oiaio, ua lehau na hiona o ka manawa ene ke ohohi», Mahope ilio o na pinapinni hurohuro «nn, ua pnlea aku la ke alii Ata n ku'ku ln imua o kona mau kon, a bni uku la i ka huaolelo holooko, no ka eleele a ke Rainna i hoouna mai ai i ona la, aia hoi ua lohe ia aku la na leo hao hibiu ona koa e wawnlo ana i ka lewa. "Imua e na hoahanau ona kapa kila kuua a hoihoi ia »ku na olelo haakoi a hookano a kelaNunui ll iiana, ka Powa | nhiu o Wulo Akau, a kau hou mulu o ( kona poo puhuln." ' MOKUNA VIII.

K «T l ,'! u,i \ , . K l UH ih,i — Ka Hooili Knii» Weliwoli— Pnkelo lua 010 fco «iii AU no kc Kahu« Knnn—līnnleliia ko Alii llninnn i pj o nrt V^ n M o *i Ata o na o Alehiona ka Wiwo 010 o Knelani. I(i la no n k« elelo n ko Alii llniana i liooim« mni ni imu# o kft Moi At», oi« no kn liv i haalolo iho n\ wa Moi opio 1-a īn Keleoim a lioli hoi aku lu no Lad«nß. A inia i liiki nku ni, a ho inau )a lina wale m>ihnpo ibo. hoea mai ]« kekahi NaiU imua onn, a hai m«i la iaia, aia ke ulii Powa ke holapu »o Ih mn ua mokuiiina e pili ana me Wnle Akau, a ke luku la ia i na kanaka o ka Moi, ke imo la j na waiwai, a ko hookauluwela lu i na kulanakauhale me ke ahi. No ua kulou iho la ke poo 0 k» Moi, n kulu iho la kona mau waimnkn, n i kona ea nnu ae, pane mai ia īa i 'na N»ita la : ," ESa Naita hoolohe wale, ina he oiBio kau e hiu' mai oei, nlail* be mea pono 010 no ko'u noho «lit ke ku a nann wale aku no i ka ulupa mainoino wnle ia mai no o ko'n mau pokii, ko l»kou raau waiwai, a me ko lakou kulanakauualo aloha." " E ke Alii, he oinio lo» keia a'n e olelo aku irei ia 00, oiai, na iko maka «ku nei aa i aa nlii Pow« noi o Whlo me kona poali kaua nui hewahewa" wuhi n k» Nuitn i ka Moi. "Un pono," wahi a Ala, aolo ia he mea no Ata e weli ai, aole hoi e kuemi kona tnau kupuni no ka paio pu ana'ku I kela wa hanwi ae la ua Moi opio uei i ke kauolin e hoakoakoa ia mai koua m«u Alihikaua, na Ilaniuku o na kHhua kauii, na Bnona, na Haku, na Naita a me na koa a pau o kona mau maliele kaua Alii. Emoole ua lehau like mai Ia oa mau ahikauana la a ku ana imua o ke Alii. Ia manawa hanwi ae !>• ia i fta hoohanohano ana o na inahelo kaua i kona kaikuaana pili hanai oia o Sh NKitn Ke a m»Ialo o kana mau hoohanohalio ana 1 nn muhele koa e pono ai ke hoeuia akn na mahele mua. Ua elen «ku la hoi oa Naita Ke la a hoonohonoho aku la ia e like me kana i manao ai he pono, a penei kana i hana »ku ai: Mahelo Ni NniU nnn koi kaua, malalo in o S-» NhĪU Boduina"Tti» Hamuku Nui oko aupuni. M»bele 2.-=-Ni» o na laan ihe malalo o S» Uliuka ka Pouku ponoi xm ke Alii, MaLele 3.—-N< Naita o Da* pan'a» pna knūla wikani, malale o Sa Naita Girift}let t, kela Naiti opio i hoehaia ai e ka Naiia Maliliini. iMahele 4.—Jfn Baroua o ka-okana aina, oihlhlo lakou o kn B>roua Hediana o na kualiiwi a me nn ululaau o Wetinetona. Mahele 5.— Na Ilamuku o Da mabele koa kiui «ina, malalo o Sa Naita LeonorH, a pela uku na hoonohonohoia aua a me na maliele helein ana o oa koa, a ua ku no i ka noeau a mo ka makaukau o keia mau uookele ana. Aia hoi ke Alii Ata ma ke poo o kekahi oihu Nnita knkaikahi i k.ipaia na Naita o ke kea haDohauo oka Moi Utera. I ka makaukHii ana o Da mea a pao ua haawi ae lu ke >4lii i ka olelo kauoha i kekahi la ae e maki aku «i na muhele koa a pnu no ke kwhua mokomoko, « e hoomauao hoi kela a me keia mea i kona muhele iho a mo ko lakou mau Alii. 0 ka nui o na koa a pau oka Moi Ata ma keia hoomnkaukau ana he 60,000 a he poe lae oo w*le no lakou.

Ua/iU'i hoa ue )a »0 boi° »a Moi opio la be kapolm i kon» wabi liuui Uuuai oia o Sa Nftita Eketora e pono ia e Laawi nleu i n» kauoba i dh Alihikaaa e nobo k'ai ne aoa me lakou mau batuliona koa maloko o ua knkfela ma na. wuhi «pau 0 ka aiua e noho noe ka kaalu loa a e mikinla boi 0 k«ooljft 0 loaa akii ou« toai iaia aku (oia hoi aiai ka Moi Ata aku.) Ua ne mni la uh N»ita EfeetoiM la i ke kaaoha a kaoa lubi, ke f Alii hoi 0 koua mnu la elemakuleI ka hoea an» mai o kekahi ]a ue, ua lohea ia aku la ke kani ljjne mui a ka leo o na O-le ina nn al-iiiui 0 ke kulanakaiihale, e hoike mai aoa ia ibhu ]eo e i ae na mahele koa ke muki mai uei do ka ka hale.ilii. Lohe pu iu aku la k« leo 0 na kanaka e wawulo ana i ka lewa, a mele mai la na punii kHUsi i na tuele hoohoihoī no ka hele ana i ke kaua, a iwaena o ia uaaa eia ka oi kelakola o ka naui: 11 Uuila pobu ka pa aoa 0 m mea kuua no ka lahakila. Naui ka eleu o ūa lima No ke kakele an< ia mau mea, Aole hopo, aole wiwo Aka be maoaolana iuabiebia Hukoko uo a hakaka A paio no kuu «io.a Kahi a ko'u mau liupuna ī uoho ai a kulaiwi 1 lei uo i ka hauohano i 0 ka liio ana I kou j 1 Naiti puuwai ohi : E kaua ana no ke Hloha Oia-ke-aloha o lea Aina." | A leeia imle, oe.