Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 11, 18 March 1882 — He Nanea Kamahao Lua Ole! NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hopo ole he Umikumamalua. KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole!

NO KA MOI ATA O ENELANI. a me kona mau Naita Hopo ole he Umikumamalua.

KE ALII NAITA PUUWAI AHI O ALEBIONA

IH'KK t MOKUNA VII. Ka Liuliu Kiiua Nui—Ka Uooili Kiiiiii Woliwoli—Pakelo hia o!>' ko Alii A(u nm ke Kalniii Kauii—llauh>hiii ke Alii Uaiana i pio na ka ! A(a o uu kahukai O Alehioua Ka Wiwo Ole o Enelani. I 11 '* ' <a '° iU) ' K> ' 0 ' ia I >UI ' UIUI J , mailoko ae o kona mau koa he ; r>00,000 ; ua niake a lioelmia he 260,000 ii ho 800 mau alii. Nolaila aia keia kaua nna ua ikea ka nui o na mako a me na hoehaia ma na at\ii> olua, lui kaa no ke koikoi o ka poim> nia ka aoau o ke Alii Powa Eaiana, a ( he uuku wale no uia ka aoao o ke Ali; 1 Opio o Eneīani, lie hoike ana mai hoi ia : ) lea ikaika a me ko ko;i o na kanaka rna ko ke Alii Ata mau umhelo koa a me na 1 alii, a he nioa oiaio ua haehae io ia no , na tign onio koko o ke Alii Eaiana o na i luiimaAUi. 1 na nmkamaka maauei e huli ae ai ; Kakoii a u;um alui i ka huakai a ke Alii , \.(a e Inili hoi la noLiulaua. ; l\o oleu wale no l;v o ka maki aua o iki koa a hiki aku la i Laikina, a mo ka hiiiioliano lua ole lioi i hookipa niai ai ! ke kolanakauhale i kona alii opio me ko- ' na iiiiiu koii. Ua wt j lo mai la na hao, im lohau mai ki ua alanui a ino ua kauhale i na kauaka, ua puiaknli ka lewa i im leo huro o Ka ulioli, a utt lioike nmi tia inea a pau i i.a hauoli no ka lanakila ana o na koa j EiK'huii nialnnu o na koa ahiuonanmuua ii W'ale, a me ko lakou Alii Po\va oia lioi o llaiana, ka wolo a kekalii ohai.u niinui. l'ela i hole akn ai na ko;i lanakila a , hiki i Ue konio wale una i ka pa alii, a I inakiila l.oi ; huokuuiu aku ai na koa e ! hoi no kei lakou niau home, a pela pu j hoi īne na Umina a me a alii e ae. i Aka mamiia o ka hookuu ia ana o na | nioa :l i au e hoi, ua l;ukalui;v aku la ka j olelo huiko a ka Moi Ata, o hai ana he ; inoii pouo i kolu a n'.e keiu Alii o kola a j uu! keiii okauii aiua o hai mai i na inoa i o na knnaka o ko lakou mau okana aina j i niiike ma keia hoouka leaua anu, i loaa j ai i ko lakou maii ohana na kokna ana j mai ke aupuni aku. Ua lilo keia kuahaua tv ka Moi Opio i mea inaluilo uui ia o kona niau inakaaiuaim, n ua lilo no hoi ko lakou alii i inea uui na ko lakou naau o hiipoi ai ine ka nmkeo i kona ihiihi. Ke iko nei na īnakanmka iiiaikai o keia moolelo i ka lawe ami o ka mea noua k.i iiioololo i ke kuhina mua o kahaaheo ma ]«! kaluia kaiia, kahi o hoike mui ai ku wiwo 010 a me ka ikaika oiiiio i hoaahuia e, ia nmu haawiua i ka lanakila a nio ka lMiiohano, E hoonmimo pu iho no hoi na inakamakii., o ka lanakila i loaa i ka Moi Opio he lanakila kiekio ia, oiai aolo mo ka oi o ka makakila, ine ka wini hoi o kalaau iho, a o ko oolea pah.a, o ka Iminiii koi kaua i loaa ai iaia ka lanukila inaluua o

ka Nunui liaiaua, ak;v ni,. ka ikuika nmoli i kaiuiiu iloko o kona kiuo kuuaku, nmi ku niea nmi naua ia i hana. A niaauei kakou « hoopau ai koia niakuna o ka moolole. MOKUNA VIII, Ka lono kiiua mu ka Ueiua o ku Aiim' Ktv Wahiue mo Ka Palhkuua— lloikeia ka muie huna a ka Wnhīno. 110 mau la i liu wale nmho[io iho o kela hoouka kaua uim a ka Moi Ata nio ko Alii Kaiana, a i kekahi auina la oiai lioi ka Moi Ata e nanea nna ma kona keena hoohiolu, aia hoi komo mai ana kekahi kauwa ana a hai nmi la ua hoea mai ke-kahi Naita malihini, tv ua nmkemake loa ia e kamailio i>u me ia ( mo At,v.) No keia olelo a kaua kauwa ua hai aivti hv ia e aeia aku ia e komo niai, u hoiko mai ia i ko kumu o koimmakeniako iina e iko i ka Moi, 0111 aku la ko kauwa a hookipa inai la i ka Naita malihini, a hoolalinaia ae la ia me ka Moi. Halmi mni la lioi ia i ko kumu o kona hiki ana mai innm oim oia lioi, wahi una. " 1 hoomm ia mai nei au eke Alii Uaiana, kau kauwa aia ke kahihi ao la ka ikaika a mo ka wiwo ole o kokalii Alii nona ka inoa o Benetona ka Weli, nm kou nmu inokuaina henia, a ua aa oia e paio jui me oe a mo na alii a pau malalo iho ou. Nolaila-, i hoounaia mai nei au e ka Moi Kaiana, kau kauwa hoolohe o ke alo alii e hai aku i keia lodo kaua ia oe, a e hai pu aku hoi ua makaukau ke Alii Raiana e haawi mai i kona mau kokua aua a pau ke hiki mai ka manawa ūo ka hooili ana aku o ka Moi o na Enelani me keia Benitona." 1 ko ka Moi Ata lohe ana i keia lono ua lilo ia i mea oluolu i kona manao, a ua'nui hoi kona mahalo i ka Moi Raiana no kona hoouna aua īuai i kana kauwa, Paue aku la ia i ke kauwa ake Alii Kaiuna: " Ke hoomaikai aku nei ia oe no kou lawe ana inai i ka olelo mai kou haku mai, oia lioi ka Moi Eaiana, kuu hoaloha. A i kou hoi ana aku a liiki imua o kou haku he inea pono ia oe ke hoike aku i ko'u hoomaikui ana iaia, a e hai pu aku hoi ua loaa ia Ata ka oluolu e apo aku i koua mau kokua aua a pau ke liiki mai ka manawa no ia mau haawina maikai e hoohanaia ai. Ame keia mau huaolelo ke pule ae nei au i na Lani e hoomauia aku ke 010 o ko Alii Raiana me ka maluhia u me ka pomaikai." Huli aku la ka Naika malihini a hoi aku la ma kona alahele e hiki aku ui i kahi o kona alii, a ia wa lioi i kauoha hou ae ai o Ata e kaliea ia aku na 'lii a ine na koa o kona aupuni e nkoakoa nmi, a penei ku olelo kaheu i hoolahaia aku: " Ke kauohaia aku uei na Ilaku n'i Naitu, a me na konimana a pau o ka oihuna kaua e akoakoa ae ma ka hale kakela o KamGlota 5 a malaila e lialawai pu aku ai ke Alii ka Moi Ata ino lakou, a noonoo pono lioi no ke kaua e hiki niai ana. E akoakoa ae hoi lakou a pau iloko o na la ho eha mai mai keia la aku." I ka hala ana no o na la he eha, ua akoakoa ae Ia ka poe a pau i kahoia uia ka 01010 kauoha alii, a ua hele »ku la hoi ka Moi a uio kona uiau barona a hahiwai pu me lakou ma ka hale Kakela o Kamolota. I ka hiki ana aku o ka Moi mo koim mau barona ma ua hale Kakela la oKamelota, aia hoi hoea mai ana he kaikamahine oj>io. a ua hoouna ia mai hoi ia e ka Leele kamahao o Avelona, oia hoi o Laiala. laia i liiki mai ai i mua oke Alii Ata, ua liai aku la ia i koua mea nana i hoouna mai, a hahai pu mai la hoi ia i ko kumu o kona hiki ana nmi imua ona. la wa wohe ae la i kona koloka aia hoi ikeia aku la nm kona aoao he pahileaua nani lun 010, a nui ko ke Alii kahaha no ia niou, nolaila uinau aku hi ia iaia: " No keaha la oe i ka'-i ai n pua i kena pahikaua ma kou puhaka? Oīai aolo i kupono ia mea ia oa" " Ano e hai aku ai au ia oe," wahi a ko kaikanmhine, o keia pahi a'u o kaei nei ma ko'u pnhaka ua nui ko'u 'pilikia a nio ko'u kamiilalm, oiai aole loa e kaa-

waK> iki nkn ana keia puhi mai ko'u puhaka :tki! aia \\a|,> n „ a j a 1)1;l |. a luiki ;uia a kekahi Naila kaulana loa, ft iu> kanaka hoi ia i kaulunu no kana niau liana koa lu;v 010 ;t uio k;v ikaika, aolo 'ioi i ni.'iiia iho koiia [imiwai o ko, kmual<aia a ko koloho; a iiui o loaa aim m'n lioNnila nona na liaawina o liko nio lieīa, oia auunoi ka uioa o lumuo ai koia pahi. Ua hiki ao i,oi au ma ko alo aiii o ka Jloi ]ienitona uo ko'u lolie ana he, nui ua Ivai(u kiiulium malaila, aka, ua hoao ua Jloi la a mo koiuv mau Naila a pau e huki i koi;i j_alii niailolu» ae o kona wahi, aole nao ho wahi nieu a hemo iki." "Uo inea kii[iiinaba koia, waliiaAta," iua io lie oiaio koia,. «ilaila e lioao hoi au o huki i kena palii ano kupua, aole nae | nie ka niamio ana ae owau ka oiieolakela o īiii NaiLa a i»unī ko ao uei, aka, e lilo ai au i kunni hoohaliko no kuu mau uiii-ona i» pau, oia hoi i hoao pakalii ai lukou a [mu i ka huki ana i kau pahi. Alaila ku ao la o A tiv iluna a lalau aku la i ke kiiau o iuv palii hi, ;i lioao ilio la c huki. uka, iiole nae he walii inoa o ua pnlii la ;i neeu mai. Ua nui na mauawa anit i lioao ai, aole nae he wahi mea a neeu niai, a ia wa i paue niai ai ua knikumahine la; " E ke Alii, aohe no ho waiwai o kou hoao ana o huki ae i ka pahi nie, kou ikaika a pau, oiai uole no palia o hemo ana, aka, o ka mea no e homo io ai ia, mo kahi ikaika uului r loa e hiki ai ia ke hemo." Nolaila, paue aku la o Ata i ko kaikaīuahino, " Ua pono kau olelo," a huli ae la a olelo aku la i kona inau harona. E lioao oukou a pau i ka huki ana i keia pahikaua a hemo ia inailoko nmi o! kona wahi; aka, e hoonmnao oukoti aole e hoohaumia i ka hanohano o kona heuio ana iiie na liana hi])uwale amo ka eleele. lioao nui iho ia ua īnau harona nei a pela hoi me na NaiLa e ao lie nui, aka, lie neo wale iia ka lakou mea i loaa, a no ia ir,ea, uu nui launa ole ke kaumaha ua kaikainahine l;v a pane mai la ia. Ua kulii au eia la i keia alo alii ua Naita lnaeniue loa, ka poe hoi no lakou na puuwai i loaa ole ke kipi a nie kahihana haumia e ne, eia ka aole. Ko manao nei au, walii a Afcu, o keia na Naita oikelakela o ke ao uei, aka, o ko lakon heinolele nae aole i lilo i moa e hoomaiuaiii ai kou kaumalia, nolaila ke minamina nei au no ia mea. A leeia jnih at\