Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 8, 22 February 1890 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

" O n® mea kaus ho'u ]n)> 'i MalwliPK» bMb<Hi u k« le•••! ! v* o aiiu O ka make & me ol;i O kanukl» la o Ica oiliann N..!'■> " h6e:disa xxxu WOK\ BABE KA, HO PAKKkE MA KE ALO ALII O KA MOI niLAMA. I k# manawa a ua ui la o Pelekane i haawi aku ai i ka oleio i k« a'iikoa no ka liookipa ana mai i malihini, ua eleu aku la oia e hooko i ke kauoha me ka awiwi» a oia kana i pane aku &i imua o na opio, E na naita, ua lo'-a ia'u kahanohano o ka hookiya loa ana aku ia olua no ke keena ike alii, ano e oaita opio e ukali mai mahope o'u r>o ua la. Mamuli o keia leo kono a poloai a ke aliikoa a pailaka "h'o'iUlia la mai ka Iml© hotele r.jar o na "kain'a hel».'' ua ukali aku la laua no kahi i hai ia ae nei. Ia lakou i komo aku ni, aia ke anaina alii e nonoho mai ana mr„hupe aku o na Moi me ka laua lei, [kaikamahine alii Ane Uilama,] a ua haawi ia mai na hoohanuhano ana ia laua ma o ko ke anaina ku an» ae iluna a i ko laua manawa i noho iho ai ilalo ua noho pu iho la me ke anaina. Oiai na opio imua o ke aloalii o ka Moi Uilama ia mau minute, aia ua Moi puuwai liona la ke haka pono mai la kona mau maka malunn o kekahio na opio a me na hioua o keknhi kii wahine e kau ana ma ka paia o ua rumi la. a no kekahi mau minute li-u wale. puana ae la oia 1 keia mau huaolelo me ka paluln aua ae o na lima i kona mau maka. Ua moeuhane ia anei au, a i ole he akaku paha ka'u e ike nei ? Aole! aole au i moeuhane, aole hoi iloko o na hihio akaku, aka, eia nō au me ko'u kino maoli, o Uilama hoi ka puuwai liona o Pelekane. Hoomaha iki iho la ua Moi la no kekahi mau sekona, alaila poha hou mai la kona leo. Ea ! O kuu haku no anei ka'ti e ike nei ka opio hoi nona ke kaulana a puni o Pelekane nei malalo o ka inoa, ka Emepera o ke kipuIti, & i ka āiloi o ua Kaaiouo. Oia, ua pololei oe, ow&n no ia o kau kauwa aohe mea e ae, mailuna alalo mailoko a waho, wabi a ka opio Woka Raie. Auwe ! i pane hou ae ai ka Moi Ui • lama, nani ke kamahao o keia mau mea. ua hoeliaeha mai kuu haku i kuu haku i ko'u puuwai, a ua kipa mai hoi oe i ko'u aloalii nei me ka maopopo mua oleMe keia mau puili ae !a oia i koua mau lima mamua o koiia nmauma, oiai na kuluwaim>»ka e hoopulu ana i n« lihililn, a i ka hala ana ae o ua iekona kupilikii, huli ae la oia a paue aku la i kana kaikanialiine. E uana iaia aolo ia lie mea e, «ka o kou koko ponoi no ia, a o ka io hoi mai ka pupuu hookahi mai. E nana pu aku i kela kii wahine e kau m#i la ma ka paia, o kou makuahiuo hauauua ia ko'u kaikuahiue ihiuoī, a o ka maku»biuo hoi o koia opio, ka u\ea liona ka iuoa liaalieo a puui na Ililaoa o Walo ino Pelekaue noi, o ka Haku Alii Woka Hale. M He opio ota i ia <"» M Sa Kmt»pera o ke Kipuka liī, x,> a ui h«i i ala-

na ia -'Ka Olali Kauliao na Hilana. 1 ' He oiaio kaa e kuu haku, aka, pēhea la e hiki ai ia'u ke pale & hoole ae ia^ Tnr*n? oiai koln mau i pfttaf.>alu ia uiu kuua, kuuio (iaiiuuua pouoi, a i aila ia hoi rae ko maua mau pnlima, a e kau ala hoi ma ne pafa o kela haīe aniani mahina o ka AiuMnoku Lane-ela, ka huiipalapala lioi a'u e olelo ae nei, aole loa e hiki i kokahi mea ke i>gJoi i kona mau kikohukohu no ka wa ma% loa, wahi a ke kaikamahine alii Ane~ | Oilama i pane aku ai i hona luaui. | Auwe —wahi a ka moi Uilama. H* oiaio anei ka'u e lohe nei, ua eo olua ia olua iho? ! Ae, e ka makua, no'u ihō, aia meia ko'a pnuwai no ka wa mau loa. a oiii , >o hoi naa'ke kakahiaka o ko'u !a nui maluna o ka ufip"o, ua pahola m;ti oia imua o'u i kekaiu jtianohuuo uui, ka hanohano hoi i hiki ole i keknhi lopa i haalele loa ke hana, a a'u hei i i ai i ua hanohano la, nolaila i c noho u.-ji au me ka aie nona no ka wa mau ! loa. Alaila e kuu lei: O keia anei n« opio au i hai mai ai ia'u, ma o laua ala i «Ja mai ai »a hana hoohaunaeīe maluna o ka Anemoku? wahi a ka moi Lilama Ae, e kuu makua. Okua noia; wahx a Ane ' Mamuli o l;e?a mau huaolelo hope a ke kaikamahine aliī, hohoio koke ae la na hiohiona huliu malona o ua moi puuwai liona Ja, e hoike mai nna, ua piha kona mau aa koko me ka inaina no na hana ekaeka A na pohai o kona aloalii, a wahi a ua puuwai liona la me ka leo koikoi. 'Uahewa! Ua hewa loa iakou mamuli o ko lakou lawelawe a' hana ana, me ka manao e hooko i ko lakou mau manao hli. e Mr. Aliikoa, o holo aku a hai i ka Lutanela e \s.ivo ao i na kipi ho ke keena hookolokolo me ka hakalia ole. Ololaika wuhi a ke Aliikoa, a nalo aku la. A he mea oiaio o ka mea heluhelu, ua uuu ia ae imua o ka Aha Hookolokolo Kiekie o ke aupuni Pelēkane na keikiKlii kipi, a o ka poe keikialii hoi na lakou i hoekaoka ka hanohano o ka la ke kaikamahme alii, a i hapala hoi'i ka ihiih'i o ka noho alii me ke kiko eleele o ka pakaha me ka hookahe koko. Da hiki pu aku ma ke keena hooko iokolo ka moi Uilama a me ke kaikamahine alii no ka hoolohe ana i ka hoopai a ke kanawai e kau aku ana maluna o lakou, a ma ka olelo pokole ana ae, ua komo ka iia auu maeele iloko o ua poe keikialii la, i ko lakou wa; i lohe mai ai o ka mea a lakou i hana ino ai aole ia he mea okoa, aka o Wo ka Rare no ia ka Haku Alii o na Hilana, a o ka opio puuwai haokila hoi a lakou e poina ole ai no ka wa mau loa. .Hai pu ia mai la no hoi ka lohe i ua poe keikialii ia aia ka aha ua makaukau e hoopuka mai i ka lakouolelo hoohoio oo ka ahewa ana aku ia lakou na keikialii aia ke degere ekahi o ka hewa kipi. I ka wa i loaa hou niai ai keia lono, naka haalulu ae la ua poe keiki 'lii la me ka weliweli nui, oiai ua maopopo iho la ia lakou, he make wale no ko lakou hoopai maluna o kaamana Ii kanaka, a i ole na ka paepae oki poo, no ka mea o na hoopai wale iho la no ia 0 ka mea e ahewa ia e make. Ma keia wahi e hookuu iki iho ai ka maka peni a ka mea kakau no ka manawa, ma ka hoike aua aku i ke koeua 1 koe o na mea e pili ana i ua keikialii kipi a mo ka plelo hooholo a ka aha hookolokolo. a e aui iki hou ao no hope, a maloko o na paia o ka halealii Bfc. Abbey malaila e kuu hou aku ka maka peni a ka mea kakau, a oia iho keia. I ka manawa a ka moi puuwai liona (Uilama) i haawi aku ai i ke kauoha no ka hali ia ae o na kelkialii kipi uo ko I«kou hoekolokolo ana, a ho mau ffliuute mahop*. iho o ko laua h;ialole a»a mai me kana kak-imaUiue alii 1 ua l>aia o ka halealii no ko kooua hookolokolo. aia hoi iloko o ia mauawa he ehia mau opio e kuka a o kamailio aua | uo kekahi kumuhaua uuo nui, a 0 ua mau opio la. aole laua hē mea okoa,! aka o Woka Raro no ia mo kona ukali! Mi>onlight. j

Ke kaulio haaheo hoi ma ke aloali! q a kakou i ike ai ma 27 —ka puuwai haokila i nauīo īloko o na wiliau hooii)yipo—a o ka 010119 kakele pahikaua hoi uana i ks ( 1 ,o Polekane, a na 28 29, , _ ' ™ puana e ka W) o wokA&u^i^ouaomo. la. a o ka hilu Loi īlolaila e nee aku ana no mua. ? Pl'P* nei kaua ua opio. la. e ana uo kekahi kumuhana, --e kuka io ana laua no kekahi haj na ua kumuhana la a. e : noouoo'pna ilo"ko o kelu mnnawa oia uu ko Woia Kare hele ana aku e hui-„ ka'a i na keikialii kipl mai na ahewĪL i ana a na kanawai o ko i Mp km'a nuui noonoo ua mau alii opio la i ae la o a' , kamoe akuJa*nQ la uftte hnokolokp|£ j a oīai ka aha e | aVu i ka hoopai nm- f aia hoi komo la o Wo|mi 1 %ace.me ka ukali ia e ukāli cte Moon!ight, a ma ka aoao o Ifa Mol malaila laua i ku iho ai. 1 ' Ua kahiko ia lt»ua me oa aahu nalftīl! o ka poe holoholo kuahiwi, e hiplo ana hoi na pilali alii maluna o ko laua mau kipoohiwi, a o na meelala hoohanohano e hulali ana ia ma ko ke alo o ko mau umauma, oiai ka laua mau kaua e kaiewa ana ma ka ?.oao. " . ' O ua mau opio uei keia,&e. Wokg> Rare mo ka mea a lakou la keiki&lii) i hana iao hala ia, waīu ' a ka moi Uilama me ka leo pihoilioi, Ua hoopuiwa a .hoohikilele kui ia ke , aaaina i ko lakou manawa i ike mai ai o Woka Bare keia ka Haku Alii o na Hilana, a o ba mea hoi nona ka inoa a lakou i lohe wale ai, a akahi no ka ike maka ia Aipo e iike me na mea a ka moi Uilama i hai ae ai he mau sekona i hala iho. He m»u minute pu no hoi īa no ke pihoihoi o na mea a pau, 'me na kuko palaualelo ana heaha la ka ua mau opio la hanaanaluna o lakou, aka, ua hoopau ia ia mau manao pihoihoi mamuli o ko lakou ike ana m«i aia Ee ewalu o na keikiahi e kukuli ana imua o iin Haku Alu la o na Hilana, a e lohe ia aku ana hoi ko lakou mau leo mihi e puana ae ana. E wiki ! E wiki oe e kiloi ae i ka olelo hooholo a ka aha, mamua o kona hookau ana mai i ka hoopai maluna o makou, a imua ou makou e waiho aku uei nau e hoahewa mai ia makou elike me kau mea i mauao ai he pono a i ole he hewa, E like me ko Woka Rare ano mau o ka waipahe me ka puuwai hamama, pela oia i pane aku ai. O ko'u mauao no ia o ka biki ana mai la, me ko'u manaolana e loaa na apono ana no maua mai ia oukou mai, a e lilo hoi ka kou a pau ī mau keiki ua ka makua hookahi e kaaua like iloko o na pouiuik<vi & nie ka ne!e J>olaiia mniaio o ko'u mauao maikai, ke kala aku nei au 'ia oukou a pau, a pela hoi oukou e jkala pu mai ai ia uiaua. ' Mahalo hiha i kou lokoniaikai e ko makou haku, a nolaila. i m&a o hooiaio ia ai ka makou mau 01010, Ko hana nei i kekahi hooeiki o hoopaa aua ia makou mnlalo ou no ka wa mau loa, a o ka mako wale uo ki mou naua o uwe he a hookaawaloao ia oukou. A he mea oiaio e ka moa holuhelu, ua aui io ae la na hoopai oliaeha a ke kanawwi i manao ai e hookau aku malnna o ua poe keikialii la ma o ka huikala ana a ke koikialii Woka Ikr6; a aia hoi lakou a pau iloko o wa o hauoli palona ole nna, mo ka nanu 010 ae no ua kiua'uuaAi a ka oha i lona ia lakou nial ka Haku Alii o na Hil*ua ako maluna o ka Auoiuoku. A UH nana pu aku hoi lakou ia \Voka Rarc mo na manao maikai ui», ke ano ho Haku Alii no lakou, o aolio aaa mo ka lokahi a hiki i ka ufojpoOiai. wahi a ua po« koikialii «0 oia Ue uioa aka, o ka io o

na io h me. ke koko o na koko, a lio mua'lioi ma ka lalaui alii o ko kakou iiuau makua, kop waie no lio walii pae - I wa um ka lianauua a ko kakou lioob.ua |jta .ina mni i keia ao. I-. iio, koia wahi e ka £uea lieiuhelu ko Up la 110 kauu ina olelo a koia poe> Lkpikialii a malia paha o koiiio iho ana pahaohao iloko ou a ninau l-lrkv lioaha la ka puana ona olt I<> hope aleeia poe keikialii? A oia ka ko ou kou mea kakau e hoikeike aku ai, e i lue me na mea i hoike ia no lakou. O keia poe keikealii, aole no lakou. keikiu'lii okoa, aka, o kē;kahi 110 ia'o na opuu oko ka Moi Uilama Kifa&pai. nto me kana wahihe mare mame kana poe halawahine, ka alii koko kiekie o ka ekahi, flie ano like paha. me ko wm* ano) a pela iho la i loaa mai poe keikiaiii,. iM|fl3Mai no hoi he poe lakou i kulike ka manao o ke kanawai, nolaiīa H| lakou a pau he poe keikialii | maialo aku o Ane Uilama, a he opio hoi 110 Peiekane, maho ka manawa a Woka Rare i ai ia lakou. ia ae la paha ko kaua no keia poe keikialii, nolaila apu aLu kaua ]a lakou, a e he ua no mua. e iho o ka pau ana o na hana 010, ua puhola ia ae la he pa- ; uo ka hanohano o ke keikimalalo o na kauoha a pu ae na lii o ka p.je kiekie 10 ea ua ai hoi a kena ko ke ola a o w Liaku alii opio o na liora iiilii o keau«ku i kela me keia e hoi lakou mau home iho me na leo akena ōka m-ilialo iw'aena o na kane no Woka Eare. A o ka hoohie ame na hoohai ana no ua hu!;u *»lii opio la, aia laua ke hekau la ihiua o na aliiwahiue me ka manaolana e lou ana ilaila ua keiki nei o Hilana, eia ka he mau kuko palaualelo wale no ia, oiai aia mua ka puuwai o na Hilana iloko o na luhiehu nani o ko Pelekane Kihapai. Iwaena o ke aluka o ka lehulehu e hoi nei, oke keikiaiii Woka Eare kekahi me kona ukali (Moonlight) no ko laua hotele, me na leo poloai mai ke kaikamahine alii Ane mai, e hoohi; ki hou aku ilaila i kekahi la ae, ua panai pu mai no hoi ua mau opio la mo ka huaolelo. "Ae e ke aloha." MOKUNA XXXIII. | TELEKANE ILOKO 0, £E KŪ2IAKENA—KA ELELE MAI KE ALOALII MAI O WALE,. Mahope iho o ka paiua tihiahi o kekahi ia ae, maloko oka rumi hookipa oka haieaiii St Abbey, ua waiho ae ke kaikamahine alii Ane Uilama h<3 noi imua oke keikiahi Woka liare; (oiai ua hoea huu »ku laua ma ke alo alii oka moi Uilama e.like me ke 110 ake ka kamahine al.ii i ka po mua iiio, e like me ia i hoike ia ma Mokuua i hala.) , A p ua juoi ala a ke kaikamaUine ali|l 1 waiho aku ai imua o Woka liare oit)> liO koiaua kui, a aaanaikoke ia aua ilo ko oke ka\»la i*ula aiāemae oka Ma» teiemouio hemolele; e liio at hoi ia ua iiaku alii la a peia hoi oia nana. j He mau miuute i hala ae, uiahopo iho 9ka waiMo ia <wa aku o ko uoji imua o ua alii opio la, pauo uiai la uie ua huaolelo uieli o ka w&ipaho uaua i kaili aku ika puuwai hoiookoa y ke aloalii īuulloko aku oua puili puj uiuhaua oka hauoli, a i ua kipoua o ke kaumaha luuluu. | E kealii. niamak se o ko'u ha-i\\l aku i ka'u pauai uo kau uoi, o kala wuaia mai kau kauwa nei, a i um «j> ai au iuiua o kou aio, ko hoi ke aku uei au mo ka oiaio a haulō mai na lani, aole ia o kja\i huakai o ka hik[ ana mai ia uel, Auw<?! E h&ohae uiai aua auoi oe i kuu puuwai, a i 010 o hookuu kohaul iuat aua oe īa u e iho nku ikloo ka lua nw ke kauuiaha luuluu, wahi a ke kaiiT alii mo leo puoho o k4 pihoihoi. Aiia alia k» hoopuka aoa i na hua oleio o kela auo o ke alii, aka e hoolo h<i uiai, wala a Woka iwune. Aoie avi i man>.o e L&ahne j&s i kau puuw*i Aolo hoi ika hookuu aua aku ia oo J» tohaua uo ko ko ao uoi uiau he t