Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 13, 10 September 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kanwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kanwa.

HE MOOLELO WALOHIA

"E lo«epa, wahi a f ii»; " " Aole e hiki ia'u j ke aumi hou i kuu mau manao ! Iu oe i aie j nui ai au no kuu ola —nou—nou w/ile no—e j ae anei—«' ae nnei oe e hoike aku ou ano?'" j Aole an i a-a e ninau hou aku ; aole hoi j au i ike i ke ano oka manao hou ana e ko- j rio mai nei ia'u e hai aku i ko'u ae. Ua ane j kupiiikii iho la ko'u mau noonoo ano, ua j hoowailana ia hoi ke ana maiie o kuu puu- j wai. - " E io^epa—e iosepa aloha,' i pane mai I ai ka Lede Calanete Dunedasa me ka iini.! " E hoolohe mai i ka'u e hai aku nei roe ka i oiaio—ua aloha au ia oe ! Mai ka manawa ! mua o ko'u iC<e ana ia oe maloko nei o keia i mau paia, ua komo iloko o*u ka makemake i ii<MJ. Ika wa i hana ai ka hoa manao ino o.kuu kaikuaana e imihaia ia oe. a kuhi ta ai oe ua aihue io. ua kaupale mai kuu puuwai ia'u mai ka manaoio ana ua hewa j oe. O ! no ka nui o kuu kanalua no kou he- [ wa, nolaila ua aoonoo nui iho au i kumu e i pakele ai oe, ,a;i ke akaka ana o kau hewa 1 ole, roai manao ifao oe ua oi ae kou hauoli! mamua o ko'u. Ua huna iho au me ka uwe j i ka olioli sloko o n« wahi huna o kuu puu-! wai. Ika wa i hai mai ai o Kalote ia'u ao-' le oe i lawe aku i kuu wahi makana i haawi j aku ai nau, ua hoopepe hou īa au e ka hau- i oli. Ua iko au ma kou mau heleheieoa ame j kau hana, he kuiana koo i oi ae ke kiekie j mamua o keia au eku nei. Ua ike au ike j kiekie o kou maoao. i ka hemolele o kou ! puuwai a me ka maemae, he hoopono, a me j ke ku i ka mahaloia. Hookahi malama i ha- ] la ae nei mai ia wa mai ; a īloko.o keia mau manawa i hala ae, ua komo kikonukonu mai la iloko o'u na manao mahalo nou i hooakea ia—a ua ulu mai lakou e lilo i akka ' Ua i huna au i ke anomaoli, a ke hookuuaku neī | au ia lakou i wabo, a ia oe ponoi hoi—Aka, I ua hooikaika no au e uumi a ua hoao ! hoi e hoolilo ma ke ano hoaaloha wale no. \ Aka, i keia la—O ! i keia la, ua lanakiia mai | la iakou maluna o'u. Ua haka pono kuu j mau maka ika oiaiomaoli ! Ina paha he | mau hora wale no ko'u i li-a ai ia oe, ina pa- i ha aole e hiki mai i ka paleoa hope o ke au j a ka inanao, a oo keia ulia i kakahiaka nei, ( na ia mea i pepehi loa iho la i na manao e j ae a pau i ka wa a kupu mai la ka | oiaio e hoomakua i k«B puuwai. Ano, e lasepa, ua hoike pau aku la au ta oe ina . mea huna a pau o kuu puuwai—ua hilinai! pau kuu bauo!i malona ou. He opiopio ka- i ua : e manaoiana kaua oo ke au o na makahiki e hiki mai ana, e loli ae auaoei keia alo-1 ha iioko o ka poli paa mau o ka naanaoio. j Ma na ulia eae a pau e ka wa e hiki mai! ana, aole au e huli ae i ka akau, a i ka hema j paha!" i Aole he huaoielo hookahi i haule aku mai ! kua mau lehelehe, oiai ka Lede Calanete ( Duoedara e kamailio mai nei ia'u Ke puili j mai la na oia i kuu lima iloko o kona lima '

0 oa !ede ui opio nei, ke hnai mai la oia i na «ea b«na o kona puawai ia'u. kahi kauwa haahaa. a iloko hoi o ki' kapa kahu lio o kuu haku. l'a aui ac la a ano e fioi oa hiohiona o ko'u helehelena, i kekahi wa ua ohilahila, a i kahkwa hoi, ua, hoopii ia ke kokp 1 kuu poo.. l'a ane kupiiikii aū'; aka, ua hauoli hoi a haakoi i kahi nlanawa—a i kahi manawa, ua kaumaha a poluluhi īhoia no na nune koikoi e pana ana iloko o'u. Oiai aa e hooiohe innlie i na mapuna oielo a ke aloha ine he punawai la e huahuai mai ana i kona wai maemae, ua ike au i ko'u iho, ! aole i mohaia pono ae e hookomo iho ia roau huaolelo momoaia. No ka mea. ua hoopiha m iapuuwai me na hiohiona o Anahela : a ' ua noonoo ihn au, o ko Anahela hoalele ana ! mai la'u, a ine ka hoopau ana i na hoomanao ana ma kona aoao no'u, aole loa ia he mea e pio ai ke aloha i hoopaaia ilokn n'u, ua li- | ke mi' ka hiki oie ke hoopio aku i kn mala- ; inalaina Ja ! 1 •• Aole oe i hai mai i ka iiaiua e losepa i E hoopau mai kou manao aku i na nooooo ana a pau no ka like ole o na kuiana inawaena o kaua !—mai noonoo oe no la mea ! I keia wa ke ku n<M kaua ma ke kulana hookahi. Aka. inalia paha ke manao hewa mai 1 nei oe no kuu olelo aku ia oemr keia." " E ka lede oloha—" "Maikapa mai la'u he lede. Mai keia manawa aku ina o kaua wale no, mai kapa inai oeia'u ma i.ekahi moa e ae inamoa o Calanete. E īke koke auenei oe e losepa—E hoomaikni ia na iani, no ka moa, ke īke nei au nole i kue oe i ka'u mau mea a pau e hoike aku nei. Eao ia auanei oe e aloha mai ia'n. A e hoomau aku i kou hoomaaao ana e kuu losepa aloha, aoleioa au e . mihi a hoi hope hou mai ka'u mau oleio ana [ o keia la. Aole ! aole Joa, o kuu pomaikai , a pau, aia iioko ou, ooe, ooe waie no!" Aoie au i ike i ka'u inea e hana ai, aka, pane koke rnai la oia. .•* E hiki ia oe ke haa- : īele mai ia'u ī keia wa e losepa. Ma o na iani, mai hoike aku i kou mau helehelena paiaimaka ia Kaioīe o noonoo mai oia." •• Aoie," wahi a'u, Puka aku ia au, :i hoi ! aka ia i ko'u keena ponoi iho e hoonalonalo ?i i ko'u īnau helehelena pihoihoi mamua ae ; 0 kuu launa liou ana aku me h* ho-i kauwa ; e ae. He mau ia i hala ae' la, aoie i ioaa ia'u kahi manawa kupono e ae e hui hou ai ma | kahi inalu me Calanete. Ua ioaa hou mai la ka oluolu i ka lede Georegiana. Ua hiki mai'ia ka inanawa e haawi hou ia'i kekahi ahaaina hnlahnla rna Mura Hale, a ua io- ■• koke inai li hoi ka manawa e hoi aku ai ka ' lede Calanftf i kona makuakanp i Ladana. i MOk'U.NA XXIX i kekahi lu ae. loaa inai ia na paiapala no ka Lede Calanede Dune<lasa ; mai ka makuakane mai e kauoha mal ana e hoi koke aku. He mau minute mahope iho o keia 10-: aa ana mai o keia paiapaia, pii aku ia au i } kfi keena hookipa no kekahi palapala i hiki j hope mai na kuu haku. Lawp aku la nu a i haawi aku la i ka Ledē'(teoregiana. a hoi! ae la iloko o ko'u keena moe. Aka, i kuu | pani ana aku i ka puka, a hoi iho e noho, aia ! hoi, hemo hou mai la, akomo mBi la ka Lede Caianete me ka peahi mai ia'u, a hawanawana inai la ; " l ka hora ekahi ponoi o ■ keia ia e imi ae oe a loaa au i ka pa mahina-' ai, kahi au i hoopakele ai ia'u mai ka bipi | liahai mai, E hele ilo au ilaila owau wale [ no. E hiki anei la oeke hele ae ilaila ? He i manawa kaawale anei kou ? E pono oe e ; hele ae ilaiia a iaia e kamailio ana pela, ] loheia aku la ka halulu ana mai o kekahi I enau kapuai ma ke alanui pii, holaila, huli ae la ia a hele aku ia ma kekahi ala okoa, a , hele aku ia au ma kau wahi okoa, & ka iiora ekahi ponoi ka wa e paina ai : na kauwa, noiaila, he mea pono e akoakoa ; mau na kouwa a pau ia manawa e iike me ; ka mea mau. Aole au i ike i ke kupono o | ko'u hele aria ia manawa no ka hora okoa a ! keu ae paha. Aka, mahope iho o keia, kani iiou mai ia ) ka hele o ke keena hookipa, a i ko'u pii ana ; ako, kauoha mai la o Mr. Tiveretona e lawe i au i ka paiapala i kahi a'u i lawe mua ai a ' hahai ia ai o Calanete ma e ka bipi. Nolaila,; ua olioli loa au no ka loaa ana o ka manawa ' kopono no'u e halawai pu ai me Calanete e i like me kana kauoha. Lawe aku la au i ka) palapala a hiki i kahi i kauohaia mai ai, a j huli hoi mai la a hiki i ka pa mahinaai, na- j na ae la aole ka Lede Calanete olaiia, e like ' me kana i kauoha mai ai ia'u. Aka, he inau minute i hala ae, ike aku la au ia ia e hele - mai ana. Kakaii iho ia au a hiki mai la la, aia hoi, ua hoopihaia oia me ka pihoihoi a : me ka pupuahuiu. Nana ae la a puni a ike ' aohe mea e ike mai ana ia ia,alaila, akakuu . iho la kona piheihoi ana, a pane mai la : " E losepa,—e iosepa aloha. Ua ioaa mai, ia'u na leta e kauoha mai ana e hoi aku au i 1 ka home. a aoie au e hookaulaa a hala ka i la apopo. Nolaila he mea pono ia'u ke ike i raua ia oe, —a he mea pono hoi ia kakou ke i kuka pu no ka wa e hiki mai ana. A ! e loaepa, aole oe i ike pehea la ka nui o kuu ' aloha ia oe ! He mea hiki ole ia oe ke noho ; mau ma keia kuiana ou ; e pono e hanaia ' kekahi mea nou—" 1 keia \va ike aku ia au i kekahi mea e hele mai ana i kahi mamao. Nana ae la ka Lede Caianete a ike ako la i ua mea la e hele m%i ana, alaila |mne mai ln oia. •• E {»no e hooknawaie kaua i keia wa. , E hele 1 loa aku a.u u hiki i kela hale kahiko e ku 1 mai la, alaila e hele oe ma kekahi aoao e ae a iooa ae au ilaila. iiaila kahi kupono no kaua e kainailio ai me ka hopohopo ole no ka ikeia mai.' Me keia mau huaolelo. « kona hoomaka aku la no ia e hele, a ma kekahi aeao ae au i hele ai a hiki i ko maua hui hou ana, a ia'n i nnna hou ne ai ike akn la au. o ka mea '

MEL'iw...- i^"^!rrs'Ti'?s= a maua > ibe mua ai e hele mai aua he wahine no ia, ua maopopo loa kona nno' ke ike in 'ku i keia wa. i • : " Ina ia uei ko kaua-wahi i noho hui mua iho nei uia la'hoi ua pono loa, aka aoleau i nooooo mua no keia mea. Heaha la hoi ka'u mea i olelo mua aku nei mamu> u lio kaiiii iiookaawale ana 'i O! e pooo ka hoi ' ia oe v ao inai tio kekahi hana kupooo i oi ae mamua o keia ! Ina paha, he" nui ko'u waiwai: aole oe e haohao iki no ka hauoli nui a'u e hoao ai e hann aku nou no ka maj nawa e kaana pu &i oe me a'u i ua waiwai i la. Aka. o ko'u pono ame ko'u ola ana, ua ' hilinai no ia i kuu makuakane. E manaolana ka pono no ka hiki mai ana. Aole !oa au e liaawi i kuu puuwai no kekahi mea ' e ae. E losepa, e hai mai oe ia'n, ē mau ' nnei kou paulele ana no'n, n e mau anei kou ; maaaolana no ka manawa maikai oi aee hiki roa> ana■?" • ; 1 keia wa. ua uwe iho la io in«* ka inokumokuahua, a ua hoopihn iomailahoi au me ke kaumaha kuhohonu. Aole e hiki ia'u ke ; numi iho i ke aloha kukonukonu no ka mea i i hoike pau mai i kona puuwai no'u. Ua I hoao au e kamailio aku, aka, aole au. i ike i 'ka auwai e hookahe ia aku ai o ko'u mau : ua aneane au e puua me he la ua i laoa i ka iwi. a o keiakaumaha a meka hoo* ! naku ana o'u, he mau hoike akaka ia nana | e ike mai ai. o ke aloha iloko ona ua paoai i like ia no me ko'u a ua piha a hu me ia waiwai laahia like. '• E losepa," wahi ana, " 110 ke aha la wau ! i hanau ia mai ai noloko o ka poai nana e keakea kuu hauoli ? Ina paha i hoohanau , mai na iani la'u mailoko mai o ka poli oka poe haahaa, aole la hoi ihe olelo «na, Aka, i he manao kuhihewa keia ma ko'u aoao e hii ki ole ai ke kala ia mai, a niamua ae o ko'a kau leo ana aku la oee ipanaolana no ka wa e luki mai ana, aia lioi kekahi mea nana e i keakea mai la manaolana ! O kuu makua- ! kane, he kannka mai>a, he puni hanohano, a he ake nui i ka inoa aliimamuaaeo na mea e ae : a ina au e nonoi koke aku ia ia e ike mai la ue ma ke ano, o kcTu meanana i hoopakel<', a o ka mea hoi i ae la e kuU puuwai no ka berita laahia. e kau mai auanei kona kue ame kona huhu nkaluna o'u. A ! he mea hiki ole.! aole e hiki!" " Aole io no e hiki !" i hooho mai ai ke- i kahi ieo wahine kamaaina mau i kuu pepe*! iao : a i ka hooho ana ae o ka Leele Caianete i kekahi leo auwe—aia hoi, ua hookuemi! hope iu aku la me ka hauii inakau pu, Puka j mai la ka Lede Georegiana mailoko mai o | kahi ana < peeai. ma kē kua inai o ka paia ' hale kahiko, a ikeia aku la kona mau helehe- j lena huhu; ua haalulu kona mau lala, a ua > like nu maka me he la no kekahi holohnlona • hae. Ua hoopau ae la o Calan)'te i kona j ano makau,n ika «a i ukakuu koke iho ai j kona manao, pane aku la ia : " E kuu kai- i kuaana, ua ike iho la o<- i kuu mea huna. Aka, ina manao e hilahiia ana au ke hoike j hou aku imua ou i ka oieio « ko'u aloha pio ole, ' ka mea uana i hoopikele kuu ola. Ae, . aole o'u makau i koe, aeie hoi e hilahila ke < hoike ae au i kuu aloha ia losepa Wilimoia, | peLa no iu i hoike aku ai ia ia. He opiopio ; au, aka, iole lon a luli ana kuu manao, a, : aole hoi e like me kekahi kaikamahine naau-1 po ka awiwi koke r mare, no ka mea, he mea I ia e komō noolu aku ai iiako o ka hune. Me : keia ko'a manao, e hoopaa no au i kuu hoohiki ana, a e manaolana mau, nona wau a ; hiki mai i ka «a kupono ; a pela hoi oia e I paulele mai ai no'u a hala ka heluna o kahi i mau makahiki, ja wa e hiki ai ke hoohui ia ! ke maua hauoli palena ole.'' iloko o keia kamailio ana, ua auwana wale kuu mau manao, ua haalele mai ko'u noo-' noo maikai ia'u īho. Ua mahalo o loko o'u i no ke koa a me ka wiwo nle o na olelo ana I aka Lede Dunedasa. Aka o Georegiana, papa aku la oia ia ia aole make knmailiohou mai. " I hookahi a'u olelo i koe," i pane hou i aku a:i ke kaikamahine opio. " Aole au e uonoi aku ana ia oe aoie e kakau aku i ka ' makuakane o kakou, me ka hoike aku ia ia : no na mea a pau i hana la ; no ka mea, ua i ike au e kakau aku aoa no oe peia. £ hoo- i holo ana oe okau hana ia, a malia paha, o i ko keaomanao ia ua pololei kau hana ana. Alaila i kuu wa e hoi aku ai i Ladana, e hoomakaukaU ia ana atj e iauna aku me na huhu ana mai o ka makuakane, a me na nuku la hoi e kuu makuahine ; a i ole, e hala-1 wai rnai me na hookaeia e kuu mau kaikunane ame o'u kaikaina ki kaikuaana, Aka ! iwaena o keia mau mea a pau, liookahi mea ) nui koikoi. aole e hiki i ka mana o kuu ma-j kuakane a me kona huhu wela ke uhuki ae i i ke aloha mai ka mole ke o kuu puuwai, a aole he mea nana e papa mai ia'u mai ka ; manaoiana ana no ia tne|i. Ano, e kuu kai-! kuaana, ua ike aku la oe i ko'u manao jma, | Hookahi wale no a'u lokomaikai e nonoi aku ai i kou ahonui a me ke ahooui o kau ifane, | mai hooili i ko olua huhu maluna o iosepa. j E hoomanao oe, nana i hoopakeie ko kaua i ola.—Ae, he keiki opiopio wale no oia, aka, | ua ikaika kona manao e koa i ka make, e like meke koa ana o ke ki naka ikaikae hana j ai. A maluna ae ona mea a pau, oka lani' ke ike, owau wale no ka mea mua i nonoi; ako n« ko loaepa aloha» a aoie mamuli o kona manao iho." " E Calanete,"« waln a ka Lede Georegi- ( ana me ka akakuu mai o kooa hohu, " o na mea a pau au e olelo mai nei, e pono ma kahi okoa e kamailio ai kaaa no ia mea.' " Kia hou kekahi," wahi a ka lede Georegiana, " Ina e lohe la keia mau mea eko ka hale poe, alaila o iosepa ka mea e loheia •i, a maluna wale no ona Ka hewa, aole maluna o'u a me kuu kane." '• Aole e hoike aoa. o losepa i kuu Inoa no i keia mau mea," wahi a palanete. " E hoi kakoii p porn