Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 15, 24 September 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

MOKUNA VIII. ; I „KA IKE ĪA ANA. . ; Nau iho la na kui o Boloka iko iala wa : i nalowale aku ai. j •••♦• Ua oi akm kona mama mamua o ka ma- j kani," wahi ana i namunamu iho ai me ke | ; ano kaumaha a me ka mahalo pu. " Aole i i o kakou poe e'hiki ke ukali pu rae ia, aka, • tie mau kukini mama no nao kekahi mawai ena o kakou." i ••Oia, oia," waln a kekahi ; "aole au i ; ike i ka nee ana o kekahi e iike me kela." | Awiwi aku In lakou a hiki iko lakou wa- j ihi i ho-aa ai. Maioko o kau wabi iipolipo i ! nalowaie aku ai oia iloko o ka naheiehele, aka, aoie nae i hiki ia iakou ke koho i kahi i ana i hele ai; no ka mea, ua mama loa koi na mau kapuai wawae; aohe iohe ia o ka ne- ! he o na lau laau. | He hapaha hora ko lakou i noke ai ika | hali me ka ho-aa hele ana, aole fee ioaa. la. j wa, iohe aku ia iakou i ka ieo o kahi mea e | kahea aku ana i kekahi. O ua ieo la me he mea ia mai ka opu i mni no ia o ka hooila. * Mahope iho iohe aku la o Bo!oka i kekahi I ieo nunuiu, a maopopo koke iho ia iaia, o [ ka ieo no ia o kana iiona. "O Makauole kela !" walii ana. Ninau j ■ aku la kona mau hoa. " Pehea kekahimau I ; leo e ae, aole no Makauole ia leo." Aoie ; me he mea ia he leo kanaka, a I

ina aoie au e kuhihewa, he leo haole kela. Maanei aku kakoi, no ka mea. ma keia wahi no ī pa«e mai ai ba ieo," a iaia e olelo : nei pela, hele aku ia lakou i ke komohana. Awiwi aku ia lakou a hiki i ko lakou iohe , maopopo ana i ka leo. " Ua paa ke kaula," wahi a Pnulele i ka* i hea aku at. " E pii mai oe ano!" i " Ae, e kuu hoaaloha maikai, ua olioll , loa au no ka hemo ana mai kea wahi eeliia inai." i ■'Si," i hawanawana ae ai. o Boioka i ko■na mau hoa. " E makaala, e īnakaala, e hahai mai mahope o'u." 0 ■ : Me na lima ame na wawae i kokolo aku 'ai iakou ma kahi d na leo e pa-e mai ana.

Aole i emo, hiki aku ia iakou i kahi o ka i puka e komo aku ai iloko oke ajia huna, i ! uhna me ka naheleheie. Hookaawale ae ia o Boloka ika nahele- } hele, a ike iho ia he puka, i kiei aku ka hana ia loko, ike aku la oia ia Pauiele e kiei | ana ke poo ilalo ma kekahi puka ma kela | aoao o ke ana. f '• A!" i ha'u ae ai kona leo hawanawana. I Ua like me ka leo hi o ka moo i ka wa eike ; aku ai i kana mea ai. Honmakaukau ae la oia e paa i kana pahikaua. I keia manawa kahea aku la o Pauleie me ika olioh. " E pii koke mai oe ano. Ua [Mia ; pono loa ke kaula i ke kae o ka pali maluoa i ae. Aole e moku keia kauia." Aole oia i

ike mai eia kona enemi mahope aku. j Iloko o kekahi minute hou, ku ana o Bej renetona ma ka puka o ke ana. Kuemi liope mai la o Paulele iloko o ke | ana i ioaa ai kahi kowa no Berenetona e ko- . mo mai ai, aka, I kona alawa ana ae, ike I aku la oia ia Boloka a me kona hoa e hoo- ! maka mai ana e komo mai ma ka puka ma* [ luna oke ana. Me ka manao kuoo makau- ; kau i hawanawana koke aku ai oia ia Bere- . nelona : i " E pii aku iluna, mai komo toai oe maa-

; nei! Ei ae kahi poe o makou ke k'omomai nei, e ike ia auanei oe. K pii loa aku oe Liluna o ka pali, a holo aku e pee iloleo o ba ululaau." " Pehea auanei oe?" " Aole iakou e hoopoino mai ia'u," i pane koke aku ai oia. " E awiwi aku oe,—mai hoohakalia iho oe maauei." Mamuli o ia leo i pii loa aku ai o Beteoetona i ka welau o ka pali, a iloko o ka mi« nute okoa ua hiki loa aku la oia i ke kaiau» lu o luna loa. Ma keia manawa, ke hoo> ikaika la o 6oloka e kemo mai iloko mPka. hoopolinahe ana i kona kino, i hiki ai iaia ke komonloko oka waha, no ka mea, ua haiki ka puka no kona kino nui. I H Hpma ana o kona kioo iloko, ua holokiki msi la oia i ke kaikamahine opio. " E ke kaikamahiue kumakaia !"' wahi a Boloka. "Ua loaa paka oe ia'u !" " Heaha ka hewa," wahi a Fe, me ke ano kuoo a me ka makau ole hoi, oiai ka nunui e hoana ana i kana pahi e uhau iho iaia. 44 AlaiU, e make ana oe,—e make io no oe ke hoole mai oe i keia wa no kou lilOana he wahine na'u." " Aole loa au e ae aWu," i pane aku ai o Fe, "ua hoole mua aku no au ia oe. Aole o'u aloha ia oe." Hoopoloie» mai la ua nunui nei i kahi oi o ka pahi i ko ia nei puuwai, nie ka olelo mai: "He oi aku ka maikai ke make oe me ka pahi, aka, o ke kanu ola ia oe ka pono loa." " He hiki loa la'u ke ae aku i kela a me keīa ano make au e hana mai ai no'u, e aho ia mamua o kuu lilo ana i wahine na ka Bo- ; liaiiupo." I Na'u ia e nana," i pane mai ai ua nunui j «fi. Kahea koue ae ia i kona hoa i komo |j% mai ai. •< E malama mai oe iaia nei, e j fefe{e e nona i ka huole." [ IMe Uv ai oie i fc& ' Wkha o ke ana, a oiai oia e kiei aku ana ! iwaho ina ka puka, lohe aku la oia i ka nu- ; nulu aua mai o ka lionn

" ana aae buli hou ae i .hp-| pe. " Aoie e hiki ibi haole ke hoie ma- j mao loa. £ kii au e hoopakele roua ia- Ma» | kauoie. O Makauoie ko kaua kokua ma ka , huii ana aku iaia." Huii hou ae la ka pali a nana aku la | ilalo. No ka maa o kona mau maka ika { nana i na wahi pouiiuii, noiaila, ua ike aku la ia i ka a-a mai o na makā o ka liona ilaio iiio. - >*Oia no kela t " wahi ana, "o kuu iiona no keia. £ke kaikamahine, e hai mai oe, pehea i hauie ai kuu liona ilalo?" '• Aole au i ike," wahi a Pauieie, no ka j tnea, aole he manawa r»o Bereneton% e hahai akuai iaiai ke ano'o kona haule ana | 'iiaio. ' ■ ■! " Aia oia ilaio. £ ihoana au e hoopakel#' iaia—Mnkauoie! i kahea aku i ai o BoJoka i ka inoa o ka liona me ka leo i nui, a me kona ikaika a pau. Loheia aku ia ka nunuiu mni n ka liona iiaio, me ke Aoa ioihi ana. Laiau ae ia o Boloka i ke kauia, a nialaiia i hookuukuu iho ai iaia iho paii. | - Pela kona hookuukuu ana a hiki i ka pa ana o kona mau wawae i kekahi kahakaha-

na paii, malalo aku o ko Berenetona wahi i iii ai.' ■■'■ Maanei i hoomaha ihoai ka aunui, a nana iho la iialo, aia hoi. hookaiū kapuai i koe iaia maialo iho oka aloaa ka iiona. Ua iii ua liona nei iluna o kahi mau iala laau, oia kona'mea i pakeie aīmaika hauie loa ana ilalo loa. - j Kuiou īho la o Boloka, a me kona ikaika nui i hapaiae aioia ika liona mai kona wahi e moe ana, a biki i ke kaiauiu ana e ku nei. Me ka nunuiu aoaoa malie i hoike mai ai ka iiona i kona aioha i kona kahu. '! Auhea oe.!" i kahea ae ai o Boloka. " H*ha ia !" j pa-e iho ai ka ieo o ka Malae ooaiuna. ' ; |

"Ua loaa kuu liona. Eku ae oe ma ke kauia huki." * " Ae, ae.'' Hoopaa iho ia ka nunui i ke kaula ma hai a puni oka liona. Mahope iho, pii ae la oia īiuna ma ke kauia me ka mama nui. I kona wa i hiki oi i ka waha o ke ana, kauoha ae la ia i kona hoa e kokua pu me ia ma ka huk) ana i ke kaula. Aka nae< ia wa, ike iho la la, aoie o Pauleie. M Auhea ke kaikamahine ?" " .Aole au i ike. Iko kahea ana mai nei, 0 kona wa no ia i paiamimo iho ai a holo aku ma ka pukae hamama mai la. Aole au 1 aiuaiu aku mal&pe ona, no ka mea e ieahea mai ana oe īa'u." " Mai manaooe no ia mea," wahi a Boloka, "mamua o ka napoo ana o ka ia, e loaa no oia ia kaua a me kela haole mahuka." Noho iho ia ua mau Malae nei huki i ke kauia, aole i emo. ua hiki ae ia ka liona iluna o ka waha o ke ana. Lele ino mai ia ua iiona nei a komo iloko

0 ke ana, me ke ano o'j o ka hele ana, a ma ia mea i ike ai kona kahu ua eha oia. Hele aku la o Boloka, a nana pono iho la 1 kona mau wawae, a kaikai ae la ka liona i kona wawae iluna, aia hoi,. ua eha ino loa, aole nae i haki kekahi iwi. " Aole emo e ola no ia," i pane ae ai ka j nunui. " Nani kuu olioli i ka loaa hou ana I 0 kuu liona."" Haalele koke iho la ua mau kanaka nei i ka lua, a pil aku la i ka pali, me ka huki' ana i ka liona mahope o iaoa me ke kaula. Hoi «ku la o Boloka a hiki i kona haie me kana punahele. Lapaau iho la ia i ka j eha o ka liona me ke aa o kekahi laau e ulu ana ma ia mokupuni, a he laau lapaau ia i ike nuiia mawaena o na Maiae. ; Ua like keia laau me he mana kupua la. No ka mea, iloko o kahi mau minute pokole mahope iho o ke kau ana. ua ola ae la ka jiona, a ua hiki hoi iaia ke hele pono me ka o'io'i ole, aka nae, ua mau no kona nawaliwali a me ka hokukule.' i keia wa, ua r.alo aku la o Berenetona iloko o ka ululaau, a ua !oaa kona wahi e peeai. Maloko o kahi ululaau e kokoke ana i ka : haloko wai kona wahi i pee ai, a iloko hoi o | ka puha o kekahi laau. Mai ka nahelehele ana i holo aku ai, ua hahaki mai Ui oia he hua alani, a me ka maia pala, a pela i loaa ai iaia kahi mea paina. Mahope iho o kona ai aaa, p o ka aku la oia mailoko aku o kona wahi i pee ai, a ho< lo aku la i ke kahawai e inu wai ai. Pela i hooluolu ia ai oia, a i koaa huli hoi aoa ae i j ka puha laau, lohe aku la ia i ka nehe mai I 1 o kekahi mau kapuai wawae. ■ Aole i emo, pa>e mai la kekahi leo nahe- | nahe i kamaaina mua iaia- " Aia mahea I oe ?" wahi a Paulele. » E olelo mai! aohe ; au mea e makau ai i keia wa." Puka aku la oia*iwaho o ka puha laau, a \ ike aku la i na helehelena nani o ke kaika> j mallfne pailaka. , " Nani kou ano e—nui hoi ko hanu ! heI aha ka ulia i loaa ia oe ?" wahi a ke j opior " Ua hoopoino mai anei lakoa i kou iola?" i " Aole. O Boloka wale no ka mea i komo j ae iloko o ke ana. Ua huhu loa oia no kou : kokoa ia oe, me ka hooweliweli mai ia'u e make." " Aole ane» e hiki ia kaua ke haalele i | keia mokupuni r* " Aola au i aa e haalele." " He mea kahaha nui ia ia'u." " E hoike aku au ia oe i ke kumu o ko% ; maoao ole ana e haalele i keia wahi, i mea :« hookahaha v>le s> koo msaa.a no ia. m«a." Hoomaka iho )a oia no kahi manai i o(«oi» pono iho kona na«. alaila h<>4 ( (aala e kamaili» kp<« maa huaolei lo : •'! •"* H«* mnu makahiki i hala ae—he kaikal

mahiae uafcti «ai» ®e kog WmWlE|e kanaka bahiko,—a »s pae ma keia raokopoai. £ bolo stoa ii)&aa i kd- ; kahi awa Berilania ma īnia, kabia kua i»a. kuakane i nohoi ai noka no na makahiki he nui. Ueko o komm i holo ai i Inia. make iho ia kuu makuahine, nolaiia ua lilo au i kaikamahioe hai»t aa Mr. Manatooa. He keonimana kahiko olnoiu oia, o ke|jahi ooa hoaaloha mua © kau makuakane, a mahope tito, ua aloha au iaia . ine he la o ko'u makaakane ponoi. Hemau hebedoma mamua ae o ko maba hoio ana i • Inia, ua hoouna mai ia kuu makuakaoe i kekahi palapaia, e kauoha mai ana he makemake nui e ike ia'u, no ka mea, e waiho . ana oia i ka mal nui m v«l. " O keia fae kumu o ko maua holo ana i me Mr. Manalōna i I/aia. " Mawahoaku nei o kuaau kqhi i iii ai o ko makou moku, apiho iho ia na poe e ae a pau o ka moku, a make iioko o ke kai, ow&u wale no a me kuu mnkuakane hanai na mea i pakele mai. " Ua hooili ae oia ia'u iluna o kekahi i-a,. -apela i laim oi au a hiki i ka pae ana i uka nei. ■.■■■■: " lko maua pae ana mai, a e hoomaka aku ana o Mr. Manatonae hele ioa aku i kulakula, ia wa i ike aku ai maua i ka hauie ana mai o kekahi keiki Maiae uuku iloko o ke bai, mai ka pali mai, a piho iho U.

" Me ka malohiluhi nui, a me ka nawaliwali no hoi i Ipu aku ai kuu makua hanai iloko o ke kai, i ka wa a ka nalu epopoi iho ana ; a pomaikai ka loaa ana o ke keiki a lawemai ia i uka ; a ia wa i īke aku ai au i ka makuahine e holokiki mai ana, i ukaliia mai mnhope e kekahi puulu kanaka ahiu. "Oia na poe powa o keia mokupuni; ua manao lakou e pepehi mai ia maua. Me he ia ua ike mua lakou ia maua e lana aria i ka ili kai, nolaila, ua kakali lakoua hiki i ko maua pane ana ia wa e kii mai ai e aka, ua hiki mai lakou iloko o ka manawa kupono o ka ike maka ana i ka mea nana i hoopakele ke keiki Malae.

" Haawi ae la ka wahine i kona aloha ia Mr. Manatona, a huli aku la i na kanaka e ukali mai ana mahope ona, me ka olelo aku ma ka lakou olelo, e hoopakeleia ko maua ola—o kana uku nui ia i ka mea nana i-hoo-pakele kana keiki.

"He manawa loihi ko Ukou o ke kamailio ana, alaila, lawe ae la lakoa ia &l&aatona a alakai aku la i ka» wahi okna,—a hiWe i ae la ka \vabine ia'u, oia kuu makuahine j hookama. | "i ko inaua hiki ana i koua hale, liaawi mai )a oia i mau mea ai na'u, —olelo mai la, aole ae na Malae i kekahi haole hookahi e noho ma ko lakou uina', aoie hoi e hookuu aku iaia e hele mahope iho o kona hiki ana mai ; no ka mea, aole o lakou makemake e ia ko lakou mau wahi i hoomoanaai, o hele ia mai e kekahi manuwa a wawahiia. "E hoano e no laleou i ko lakou aoome he laliui lokomaikai Ja, i ka wo e ku mai ai kekahi moku kaua ikaika, n e hana ohioia aku i kona mau luina, a pela e huna nei lakou i ko (akoa ano maoii. " " Nofeifo, e like rae kaVi i beife fc<u>ei ia oe 1 ke kumu o ko maua hoolaia ana no ka hoopakele ana i ke keiki a kuu makuahine hookama, ua papa ii itiai mwa, aple e haalele i keia wahi.

41 No ka mea, ina « mahaka — maua a pakele, alaila, e pepehiia ?io kekaM o maua. O keia ka lakou olelo i hooholo ai, a e malama auanei lakon ia mea." maopopo ia'u," i pane aku ai o Jserenetonn. "Ua hoopaaia 6lua mamuli o keia kumu. Nolaila, aole oe e aa e holo malu aku o make auanei keu makua hanai." * " Ae, ūa maopopo aku la i« oe. M " Aia i hea kona wahi i nohoai ? Aole anei e hiki ia olua o elua ke mahuka." " Aole. Ua kiai puni ia'oia. Ua hoopaa ia oia iloko o ke ana malalo o kekahi mau• na. Ua hoolakoia aae i na mea a pau e oluolu-ai. aka, koe wale no kona hookau lanakila ia e hele mamuii o kona makeoMike iho. He ae mai no lakou ia'u e hele e ik« iaia, n i ko'u wa e hele afc;u ai e ike iaia. ua olelo mai oia ia'u he oluolo maikai loa koaa noho ana, hookahi wale no ana mea kaamaha nui, o kou noho pio ana. ia nei, me kuu ike ole i ke ano o na kanaka a me na aina naauao. Ua nonoi mau mai oia ia'a e haalele i keia wahi/a e pepehiia hoi oia e na Malae, oiai, ua elemakule no oia, a ua kokokehoi i kona hopeaa ; aka, e aho e make e au mamua i pa tausani na inake aoa, im* o»aa o ka hoepoino ia ana o kau we*i ©ho hina hookahi o kuu makamaka kahiko."

" He kaikamahine manao ffiaikai oe," i pane aku ai o Berenetooa ; me k4 omlmlo oui. " Aka, he mea weliweli kou nofaopa aoa miwaem o na kaoaka ioo oki paa. Ao* ie anei ou ake nui e hoi hou i kou aina ha> naa ?"

" Ae," i pane aku ai keia. "ūa ake oai loa au e ike i ka aina mamao, i kuu aina aani, a ene kuu home kahiko o na la opio, M poii keokeo o £Belani, a nae k»y A-noho ai. E hiki mai a'na no paha kt m&o&wi," huli ae la oia a Maa aku la me k« anoalo* ha j na ao keokeo e halii mai aoa i ba ili kai ma ka ao&o komohana, . " Pela ko'u maoaolana," wahi a ke bana> ka opK>. »• Malia paha e hiki no ia'a l» ht« we aku ia oe ilalla ?" " Nau anei ?" "Ae ; no lakou e hoopoioo i kou ma kamaka kahiko. >na lakou e ikp na*it 0« i " aku ti k+ii» »» A.feK nae, k»» hopohopo nei iu o tntt#i iakou *ais. AWa, haele ae kaua, aoia potto ( noho kaua maanei. o kua koke mai auanei ia bko " '