Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 18, 15 October 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

. «' O kela moku powa." wahi a ke kapena, > "hf- poe Malae puni koko, e lawe ana i iMi. j pu kuniahi, me na kanaka he kanaono, ane- j ane e paluaia iko kakou nui. Aka hoi, e 1 pono ia kakou ke hakaka me ka ikaika nui, : a e hoomau me ke kuoo a me ke koa, ma ka | paie ana aku ia lakou mai ka oneki aku 0 j ko kakou moku. Hookahi mea a oukou e I hoomanao ai, aole lakou e hanu aloha mai I ana ia kakou. ina e lanakila lakou t fi hoo-! nianao hoi, 1 ko oukou wa e hahau ai i ka i enemi. a e ki ai, e kiuai a make !" " Ae, n<\ ae !" i hooho like- inai ai na lui-; na. 1 Alaila, owiliwili ae ln lakou i ko iakou | mau pppale maluna o ko lakou mau poo me j ka huro ana no na mana'wa ekolu no ke ka- i

I peaa. ■■ \ I Kulou mai la oāa iinua o na-luina* a hoo- i i kuu mai la ia lakou ; mahope iho o ia ma- { | nawa, haawiia aku In na pu a me na oahi; mawaena o lakou. I keia wa no hoi, e hnomnka mai ana ka j i maiamaiama o ka wanaao e wena maluna 0 ! 1 na wai, a huli mai la ka pa ana o ka makani mai ka aina mai, me ka lawe pu ana mai | J i ke ea aala o na laau a me na pua o ka mo- ! | kupuni. ! Hookahi kina nui nana 1 alai mai ka nani' | molaelae o ua kakahiaka nei, oia hoi ka moj ku powa e holo mai la mawaena o ka moku- ! puni a me lakou nei. 1 Ke holo mai la oia, ke nana mai la hoi na 'i kino hauliuli 0 kona mau luinaMalae malu- | na mai o na palekai, ua ike maopopo ia aku la no hoi ko lakou papalina eleele malalo iho 0 na papale kapu ulaula. ; Ma ia manawa, kupu koke mai la kekahi ! manao hou iloko o Berenetona. ! Huki mai la oia ike Kapena, n olelo aku !la iaia : "Ke ike nei au he poe Malae kej kahi maluna nei o~kou moku," a kuhikuhi ' aku la i na Malae ekolu e nana ana ma ka ! palekai. " Ae," waln a ke kapena, "ma Honolulu i ko makou wahi 1 kepa ai ia lakou ; ilaila ko I makou wahi i ku ai iloko o na malama i ehiku i hala." '

Ua pono; uolaila, e hoolilo oe i kekahi o lakon i m&hele olelo, i mea e loheai na ■ Malae o ka moku powa i Ka« olelo e hoike i aku ai ia lakouT' " Peliea au e lioike aku ni ia lakou ?" " Eia ko'u manao: E hoike aku oe ika : moku powa e holo, mai la, e haawi pio aku ; ona oe ia oe iho a me kou moku a me na mea e ae a pau, no ka hiki ole ia oe ke kue i, ; aku m lakou, a e nonoi aku hoi i ko lakou ' | aloha e hana mai ai nou." ■ E noi aku anei au i kela poe powa e 'ha» na aloha mai ia'u ?" ■ Ae—he hana apuhi keia au ika poe po%va. E hoomaopopo oē i keia mea. 1 mea r kulii mai ai lakou aohe ou manao e kaua , aku, alaila, e hoomakaukau jno lakou e hoo- : moku nei. Ano ka mea lioi, he maikai loa j K.-i pa ana o ka makani ma kou wahi e holo

iiei, nolaila, ua liiki loa i kou moku ke hoololi hikiwawe ae imua o ka makani, a hookui aku i ko lakou moku kuna haahaa mawaenakonu, a no ka nui o kou moku mamua 0 ko lakou wahi moku kuna, ehiki no i kou moku ke ooki iho i kela moku iloko o na apana elua, a i ole, e opa pu ia paha kekiah) aoao." v "■ He manao maikai maoli kou," wahi a ; k'e kapena. *• Ke lana nei l.o'u manao, e ; hooko io au pela." No keia mea, kauoha ae la la, e hoopai ia j ka pe-a nui o ka moku, a poholua iho la me : he la e kak&li ana i ka moku powa o ke ko- ; koke mai, oiai ua ike. iwaopepo loa ia aku la na wahi a pau o ka moku powa a me kona oneki. Ke hoomau mai la ka holoana o ka moku powa, me ka wawahi ana i na aie, nana aku oia no oe ō ka mea e palau ia ana o ke kai, ; ku ae la ke 'hu o ke kai ma na hai o ka ihu e lioopaki ana i na pe-a. Aole i emo, ua kokoke mai la ia i ka ma- . mao kupono e hiki ai ke lohe ia ka leo ke ; kahea aku, a la wa, kauoha ae la ke.kapena 1 kekahi o na.Malae e ku ana me ka o-le ma- ' luna o ka oneki luna o mua. MOKUNA Xtl, Hf. Kaua Moana Akamai. 41 Halo ka moku kuna !" i kāhea aku &i o Kapenn Boma me ka makau ele maloko oka o-le. " Owai keno moku kuna ?" " O ka Liona o ke kai!" i pane mai ai kekahi Malae loihi i ku ae ma ka palekai. " Mamuli wau hoonahaha liilii i keu moku." O ua Malae la i kahea mai &i, o Bonodo ' ia—ua ike no i ka olelo Beritania. Nolaila, aohe o Kapena Boma i laweae i na Malae i mahele olelo nana. " Mai wawahi oe i ka moku, no ka mea, e haawi pie aku ani makou ia oukou. Aole 0 makou inakemake e kaua aku i ka inoku i 01 aku na k&naka mamua o ko makou, a i oi aku ikaika iinua o ko makou." u Ua pono," i kahea mai ai ua Bonodo powa la ina ka unaanai *e i na lima. •« lna oiikou e kaua inai ia inakou, e make koke fna oukou. Ina no aole oukou e kaua mai, 4 pepehi no makou ia' oukou, i ole ai oukou hele aku e liai i nn haole. he poe powa "inakou." - Ma ia inunawa. k«- nsna pono b o Boma i inoku powa oīhi «ia e huluinaiaiia a ko-

koltel a ibe ifao i«a kopooo ua roefe» h powa neī no ka hiki ana inia ke bookui aku , me kona mpku. ■ Kahea aku la ke kapena. "Inaoe ehoo- ; hiki mai aole e hoopoino mai ia'u a me ko'u mau kanaka, alaila, e hoopili aku no au i | ko'u HiOku ma kB~ao&o o koa.mokū, i mea e , hiki ar ia tw a me kou poe kanaka ke pji mai - iluna nei." " Ua pono, ke hoohiki aku nei au pela." i pane mai «ai o Bonodo. • Kauoha ae !a ke Kapena Boma e hoololi i pono ae i kajie-a ika makani, ia wa i hoo- | poho pono ia ae ai na pe-a, a holo aku la ; mamua oe 0 ka ihu o ka moku powa, no kau i wahi mamao kupono mai ka moku powa : mai, i loaa ai ke kowa kaawale 110 ka leie- ! bauki hou ana ae, a holo mai a pili i ka ino. ko powa. I . I ka loaa ana he kanalima anana ke kaaj wale raai ka moku powa mai, hoohuli hou |ae la-ka moku, a holo pololei niai la me ka . hookuponoia 0 ka ihu iwaenakonu oka mo- : ku powa, a no ka £oho pono iho 0 na pe-a i ! ka makani, nolaila, ua hooeaahuahua ia ka | holo i ke)a a me keia monawa. Aole i manao mua o Bonodo he holo hoo- | kuiaku keiai kona moku, nolaila, ua hoo- , pai ia iho la na pe-a o konamoku, a lula iho j la, me ka pii ana iluna a ilalo i ka hooluh ia ! e na ale. ' " E loaa koke ana oia ia kakou īna aole ( oia e noonoo e iho, e hookui aku ana kakou i i kona moku.'"' pela i • olelo ae ai o Kapena I Boma ia Berenetona. j " Ae, ae ; aka e nana aku oe ! Ke manao ! nei au ua noonoo nui paha, 110 ka mea, ke hooloii ae la i Ca pe-a ih», i holo aku ai ka : moku ma kahi e." 1 keia wa, ke ike la aku la ko Bonodo holoholo ana, me ka nana naai i ka moku kale- ; pa, a me na helehelena huhu iluna ona no , ke Kapena Boma. " E ki koke mai ana paha ia kakou Ae i kela pu kuimhi e kau pooo mai la ka waha

ia neii" i pane ae ai ke kapena ia Berenetona.meke kuhikuhi anai ka pu kuniahi a na Malae e hoomakaukau ana e kukuni iho me ka weloweloahi. " Aole i pane akn ai o Berenetona me ka olioli. " Aole e hiki i na Malae ke nooy nooihoe hookui aku ana kakou,a i ole, e kaua aku ana ia lakou, no ka mea, ua puni , lakou no ko kakou holo pono ana ae nei mamua o ko lakou moku me ka haawi hemahema ana i ko kakou hope ia lakou." " E hoololi iki ae au i ko kakou ihu," wahi a Boma ; i mea e manao mai ai lakou e ; hookaa ae ana kakou i piii aku ikaaoao o ko lakou moku i ka wa e kokoke aku ai." i Kauoha ia aku )a ke kanaka e ku ana ma ka hoe e hoohuli ae i ka ihu i hapaha paina ka aui. I ka auftki ana ae o ka ihA, ha ae la ke kapena me ka leo nui. " Ano, ē hoof»a mai pela !" " Ae, ae, fia ! ke hoopaa nei pela !" i kahea koke inai ai ke kanai>-a ma ka huila n ka hoe. 0 Beni Wiiiama ka mea e uli ana ma ka hoe, he luina kahiko akamai, i hiki ke hookele i.ka moku ma ka laina pololei me ka paewa ole. - keia manawa, ua aneane \a ihu o ka raoku e aui ae e like me ke kuiana o ka mo- ; ku powa, a e ikaika ana hoi ka holo me he : mokuahi la. no ka mea, ua piha pono na palekai maluna o ko ka moku kuna powa haahaa. £ like hoi me ka makou i hoike mua ae . nei, ua makaukau na Malae e hoololi ae i : ka ihu o ko lakou ix3§u, a e kuea pono ae hoi i na i-a ī ka maHni, aka, noka ike arta mai i ka hoololi aoao la ana ae o ka ihu o ka moku kalepo., nolaila, ua hoihoi hou ia āe la na i-a, a ku lula iho la e like me ka wa mamua. Ke hookokoke loa aku nei ka Reinaditt, ke paki la hoi na huna kai ma kona ihu kie- : k.e, me he nalu la e hakinua ana i ka pili ! pali, I keia wa, ua like ka mamao me umi- ■ kumamalua anana wale no. . . " Halo! Halo!" i kahea mai ai o Bouodo me ka huhu, no ka mea, i keia manawa i ike maopopo ai oia i ka manao maoli o ke ; kapena o ka moku kalepa. " £ hoopaa aku ; oe ilaila, o hōokui mai kou moku me ko ; makou!" " E hoopaa i ka huila »|alo !" i k&hea aku ai ke Kapena Boma i ka mea e uli ana i ka hoe. Aka, ua a'oA,'o mua ia aku o Beni Wiliama, mai manao nui no na leo kahea hoomeamea a ke kapena e ..hea mai ai iaia. Ua k&uoha ia hoi oia e kia pololei mawnenaknnu o kd moku powa. " No ka lohe ana o Bonodo ī ka leo o ke Kapena Boma e kahea ana i ka mea ku hoe, nolaila, ua k|jgtll iho la ia e ake e ike o ka hookaa ia ae®ka īhu o ka moku. Aka, oia mau no o ka ihu, aele i hookaa ia ae i kahi e, i kekahi manawa iho, ua kpkoke lea, eono wale no anana ke kowa mawaena o ua mau moku nei. I keia wa iio hoi, ua pii ino loa ke koi o ka Malae, no ka mea, ua maopopo loa iaia, he hana apuhi wale no ka ke kappna o k& moku kalepa. ! Lele ino aku la oia i ka pg kuniahi mawaena, me ke kauoha ae i na poe ki pu e ki aka i ka ihu o ka moku kalepa Reinadūi. S9amua ae o ke kukuni ia ana o ka welowelo i ka pu, ua loaa koke mai la ua moliu powa nei i ka ihu o ka moku kalepa. He owa ana ka lakou i lohe, a he uuina ana hoi o na -pe<i, a ia wa. ua moku pu iho la na moku powa nei iloko o na apana elua. j 1 ka hala ana aku o ka moku kalepa ma kela a<»o, t»e mau leo uwe k& l&kou i |ohe, he uwouwo ana hoi me na hoohiki ino ank. aka, ua sila ia ko lakou moku e pohoilokolo ke kai. Holo aku la ka inoku kalepa mawaena o na apana inoku n&haHa, a iluiu olaila kahi i mouo ai na Malae lulna. O Bonodo hoi. iUu aku U oi,i e p, 4 4?

ana maka bop e e wiliwili mai a»a IW fcellßK i Ite Kapena Aw«rika. . ' " E haaleie kakou ia iakou," i elelo ae ai kc Kapeaa Bwna i |»na roftlat«&l»o|^|>|a» pii ae no hoi ia o ua niatamaroobfrti " mwiialo ae—i heie e aana i kahi nka nvol(Q i i poino ma ka hookui and. "Pehe4 ?ua po< ino anei ke kau wahi o ka iqokn *?" " Aole," i pane aku ai kn laalaeiamoku; ' "ua iike no ka paa me ko»?» wa mua. v . Kauoha ae la ua kapeoa nei e nana aku liuna, malia ua poino kekahi o na i-a, ame :na kaula paha. Ika huli ana ae o ua ka- ] pena la iluna e, »iana ai. ike aku la oia, u« ! kapakahi kekahi i-a o ka pe-a nui mawaena. i " E lioopaa liou ia kela i-a i keia wa e | pono ai," wahi aoa. ' | " Ae, ae, sa !" ! Haawi ae la ka malamaapokn ina kauoha, jao)e lemoi ua miki aku la na kahumokn, a ! hana koke ia iho la ua i-a nei ā paa. " E pono kakou e hookaawaie loa aku :! mai keia mau kai aku." i olelo ae ai o 80- : ma ; "mamuli hik| hou mai kekahi mau mo- :: ku powa mahope o kakou. Aia a kaawale :| loa aku kakou ma.i keia wahi oku, alaila, i kau i i-a hou ma kela wahi i naha." | ī keia wa no hoi, ua hao ia ae la na pe-a a pau o ka Heinaāia, a he manawa ole. ua I like ka aina ke nana aku, me he la ua paa i i ka pohina uahi. " Ke aiualu ia mai nei kakou," \vahi a ; Paulele i olelo ae ai, me ke kuhikuhi aku i ;ka aina. " Aia, elua moku hou e hoio mai I la mai ka rfiokupuni mai." ' " Ae, ae, aia ke holo mai ia elua moku,'* :.j i pane aku ai o Berenetona, i kona wa i ike I aku ai i ua mau moku la e oili mai ana mai I ka lae maL " I ko laua wu e liiki mai ai ia nei, e kakali iki no iaua no ka ohr ana i keia poe ' Malae o iakou, oia kekahi kokoa o kakou," i pane ae ai ke kapena. •

" Pehea kou maoao no kela mauao naulu ma nae ?" i ninau ae ai o Bereneton» i ke kapena. 1 \ 1,-n'u manao,he ao īnakani krla." ' ' " Ae, oia no," wahi a Boma. " I ko'ii manao, e loaa ana kakou i ka ino^ui," Aka hoi, no ko ke kapena manao e hoomau i ko liolo ana pela a mamao ioa : aku, i mea e kaawaie loa ai mai na moku powa mai, nolaila, ua pan iho s ia 110 na pe-a. 1 pela. Ma m manawa, ua manoanoa inai ta no ao, a hakumakuma iioi, aole i emo, ua uhi mai la ka malu pouli. Ike ia aku ia no hoi ke kuakea inai o ke kai, ina huina aouii o kahi e omama!iria ana e na ao. e hoike inai ana, ita hanaio iho la ka ikaika o ka makani ma ia inau wahi o ka moana. Ka*hea ae la o Boma. " E pu-a ina pe-a heke o luna loa a me na īoiala ! Makaukau na mea a pau e pu-a inp pe-a !" _ Awiwi ae la na luina eleu e-hooko i fae

kauoha. Aole i emo, ua paa i ka pu-a 13 na pe-a lieke o luna loa a me na pe-a roia]a. Ua lioalualu la ae la na pe-a heke waena iho, a e makaukau ana na luma e pu-a pano ae, a eli hoi i na pe-a niiuui, ia wa i hiki inai ai ka makam i ka inoku. No ka ikaika loa o ka makani, ua huli hiI kiwawe aku la ka moku, a hiki i ke kae o !ka palekai malaio. Lele liiliiaku ia na mea puehu wale a {iaulīolio o ke leai me hepuahiohio la, adhe opala koe iho. O na pe-a keia i paa pono ole > ka pu-a ia, puhia aku la mai na iima aku o ha iuina, a 'We opaipai ana i ka lewa;W ke kilepalepa uuina ana i ka makani; oia no oe oka paapaaina ana la o na pu kaupoohiwi ka ua mea 0 ke kakani. U-wi ae la lioi na kia nie ke kuwai la . imua a iiiope, a u na kaula keia, rne he mau ipu makani oeoe kani iokahi la ke oeoe. " Iho mai! Iho mai iialo no ko oukou ola !" i kahea ae ai ke kapena i na luina ilu]na o iia i-a ame na kia. " Aofe hiki ia «u- " kou ke pu-a pono i na pe-a i keia wa." Aka, oiai na kanaka e iho iho ana ina na kaula rigini, loaa mai la ka moku i kekahi aie nui ikaika, a holo pahua aku ia iluna me he ia e pii aku ana i na ao kaaleiewa, Aiaila, iho aku la ilalo ma kela a«ao me ka weiiweii, me ka hookui ino ana. ame na hoopaipai ia oka moku. No keiā hooluaiel» īno ioa ia o ka moku e k& ale, aoie e hiki i na kanaka ke poa pono ina kauia. Ua fea- ; ule aku la na iuina a pau iluna ona i-a iioko o ke kai pua-o, a ua mooi koke ia aku la e ua puahiohio pua-o koakea o ke kai, koe wale no ke kau wahi keiki opiopio. O ua wahi keiki nei, ua liauie iho la la mai ka iho, aka, ua paa koke ae la nae kwia mau lima i kekahi kaula, a ma ia mea 1 kamau iki iho ai ©ia. He kulana weliweii 10.1 kona, 110 ka mea, - e kiola inau ia ana oia i 0 a ia nei 5 i kahi \va, iloko oka mimilo o oa ale, a i ka wa e aia ae ai ka moku, e kiola hou ia ana oia ina kekahi aoao ree he lele koiMli ana 1«. la Berenetona i ike ai i ua leeiki la e kaiewa ia ana pela i ka lewa, ialau iho laoia t kekahi kaula e waiho ana 1 ka ooeki, hawele iho la ma kana inau kipoohiwi, alaila, pn ae la oia ma-na kaula rigioi o ka moku, me ka manao pau e hoopakele Ike keiki opio- " Mai hana oe," 1 pane mai a> ke kapeoa, • aoie e hiki ia oe ke hoopakele laia. Mainuli pomo kou oia." Aole 1 lioolohe aku o Bere«etonft i kana olelo, pii ae la oia a hiki i lt* ku'i makina ae. Ma na kauia rigini oia ku'i i nakii iho ai oia i ke kania a paa, a hauhoo pu iho la ī koaa kino iho ma k' kahi piko o ke kaula, a o kekahi piko o ke kaula, haiM tlio la oia i puka liolo, a hoohei aku la i ke keiki. No ka ikaika loa o ka pupohi ana ai* inakani, ua haU Uih aku la ka poka 0 k* kauia ma keLjhi uoae oke keiki, nola»l* • P*a- (Mipak