Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 42, 1 April 1874 — HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU. [ARTICLE]

HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU.

(O kei* kaao e iwopakaia n«l, «»»* 1 lau * , iaha &al mawaena ona kanaka Hn.waii, a ua hoopa j Mia i aa»e Haōa »i ie ane oaa manao o ka poe kahiko o Hawaii oei. ke lakoa «ao haka »a tna kaao, naaaeo koiaiou maaieak» ana, nakoho *aleaßaolakoaikaU e beks aka ai ka ukaaa aiahMelheolaeaiaiaaiaa eiekiao, apelaaku. HooI timte6a koaa hoopaka aea ma ka Helu 84, B«ke 1.) |

HĒIiU $. A paa aeia olianaa ua luahipe nei » .ke* i ia meiee kh hoomake mai ia oo ia o ke Aiii | 0 Kohala e oaiu mai-i kana ihe i ka poho o fc«n» me ka weiiefeii, a hoa M l j £a " aa ihe, rae ke ano powa; oiāi, eku wale 'na aooHikameka paiaka, aka, i ka iele ana mai o k« ihe ihopopaku i ka Hma a haihai ia ih6 la eka kakou Kamaiei. Alaiia, pane iaku la o Hiku imua o Holaala, e! E keAlii 1 opiopio o Kohaln, aohe e ku ke koa a me ka ikaika pela e haaa ai, no ka mea, ua iieie mai oe e hakaka pu me a'u he aio a he &io, aia a (&a hewahewa ahula, hoofo&k&*ku i kaua ika hou ana aku a hoa mai i iohe oe. Alaila, pane mai 3a o Halaula imua o Hiku «ae ka haokaao, ka hahai Okau e plelo mai aei, he kaena ana ia i koa akamai, ia manawa no kapoloiei loa o Hiku iiokq o ke

kaha i lina ia me be hooua la ka poepoe, a me he poka hoi, a kuonoono ka laai i kona kulana. o ka hoomaka iho la no ia o ka hakaka ana ia manawa meka eehia. i kwa no ouiu ae la o Halauia i kana ihe laumaki i ka piko o koaa poo a hopu iho h a pahu mai )a i ka amaama o ka kakou Kamalei, i hopu linaa wa}a ia no na ihe ewala a ua Aliinei o Kohala i hoao mai ai e hou ia Hikua make imua o kona alo, a ike ua 'iii oei i kona kupilikii, keoa oia i kona mau 'lii e hou aku i na ihf a me na pololu imua o ko lakou eoemi me ke kali ole'. A lele like mai la 'a ihe nui loai ka manawa hookahi, a iilo ia {i wai auau no ia nei iua la nei. la mauawa hopu iho la o Hiku i kana ihe j

a kau ae la iluna o ka wawae, na ka wawae i ooiu ae hopu ka iioia, a hou aku ia i ke poo 0 Halauk me ka hoana waia no, alo keia, e haalele aku ana keia h&okahi »o ihe ku ma ke poo a puka ma kekahi aoao, lepe e ke poo a naba afe la ka paaig,lr|@iite ih® l|i īlaio ke &io o lea honua, a hee altu U kona poe alii a pau, A make iho la o Halaula, uwa iike mai la na makaainana, a holo mai la o Huaahiiani kekahi koa ikaika o Hiku, a oki ae la i kona I pooa kaawale.a auhee aku !a namea a pau I mai ke alo aku o Aokakou koa a I me ka mana i loaa iaia mai na makua mai,) e like ma ka mea i kamaaina mau ia kakou. { Nolaila, ua maopopo iho la ia kakou.ua moe aku la ui 'ln olelo kaena nei o Kohaia i ka ikaika, a ua hele aku la i Kuahaehae. Mahope o kona make ana, ua kui aku la ka iqnixa pumi oa Pae Opua, m&i tf&waii a Niihau, aohe aiii, aohe kupua i hiki ke aa mai im'ua o ka mea nona keia moolelo, no ka -j mea, ua ikea kona ikaika lua o!e, aohe luea : hiki iloko o.in mau la kahiko ke aa mai e kaua pu me ia. A pau iho la ke kaua una, noho maluhia ihoia o Hiku, a me ka poe a pau malalo mai , opa. he lealea kana rtiau hana nui iloko o ia : mau la> mahope mai o ka make anao keaiii o Kohala iaia ma ke kaua ana e iike me ke ano mau, ke kaua ana a Hawaii nei. i ka wa i oki aike kaua ana. ia wa uaianakila loa ke aupuni o Kona a pau, i ke au o 1 Kahea kona makuakaoe, a noho mahihia pu na lii a me na aiakaaiaana tnaj kela pea, a keia pea, a pau oka palena o Kona. Oiai, o na aina a me na mok« » pau o Hawaii. he i eooo, a eooo aupuoi iho ia ia i ka wa kahi» j ko, a hiki.mai i ke au o Kamehameha i', ke | aiii kauiana o keāa Pae Aina, ka mea nana i ! hookumu a i hoohui i keia Pae Aina a pau i I hookahi Aupuni. •

la manawa, ua maikai ka ooho aoa o Hika j a rae kona kaikuahine rae Kawelu, aohe raea I nana i hoonaueue i bo lakou noho maikai ana ma ko lakoa wahi iho, e like me ka noho like ana o ohaoa nui, maialo o ka mea hookahi, pela no o Uiku a rae ka poe | malalo tnni o»a. Oiai,he pu kaoa kooa , lo ia ann malaio aku o kooa aiakuakane, oia' hoi ka makuakaae hanai o Kawelu ke aiwaiwa oi kelakeia o ba ai a me ka naai, ke kai« kuah'me hooniponipo hoi o ka mea nona ke | kaulana i na hanaana asau. Hiku i K& Na> j helo. [ Oiaio, ia lakou no e nuho aoa ma Hoiuajloai Palaueka, o ka ho!a o leela aao a me ' keia eno', oia na mea a Hiku i makeoeke j nui ai, e like tne fea ioea mau i na 'iii. ' Oi- i ai, he auwai.kd na lu i olelo ia i na la i o Sotomona ke slii kaulana » ka wa kahiko, j «nawnena o na ohana ho umi kumamalua o' ka lseraela. Aka, mahope iho oia HMuawa. ua ike no o I Hiaa i fea mea a kana keiki i kau aui ai, he hula, aole oae pela ko Hiaa manao, e hana j kane pela, oiai, ua hele keia ma ka • I aoao o ke kaoaka, a haalele i ke aiio akua, | oiai hoi, ua lilo loa o Hiku naa Qa oihaoa ' pao* e like me ko kaoaka ano, a me ko na 'lii hoi. Nolaila, e nana mai kakou e I ka pee i ka weliweli loa ole o na ; 'olelo a Hina, i hooiloilo aku ai i kaua keiki i mo ua olelo ano oui, i ku 1 kau» oleio mana. | Kia maanei e ike ai kakou i ka olelo a ko- j ua makaahiue, iaia e noho pu ana me kana ■ kaue ma ko Luu wahi mau i olelo nui ia e kakou ma ua Helu u»ua. la manawa »o olelo aku la o Hioa i %ana kane tne ka i aku e kuu kaoe aloha a ka po i haawi mai, a pu-' kahoi ike aonei. He manao ko'a no ka ' ka«a keiki, he olaolu no ioe e hookaula. i I

ia k u kaae Mm, hana pons oN a fra r&st a.M heaha hoi kooa he«ra l&iaa om, s <]H pau o ka po, a me ke ao nes, i eaaaao B pda a e ili t»e& /H IN6 ka mee, aoie ao makaoliaae 1 ik e H he hewa kaoa i liana ai, e akakā ai, he ino haamīa kana i liaaa ,ai e i|lo io ai Jc a baa« htoa i tne«: *e a&īi 4t B iikp ai i tce ao, e iike me kau e oieioeaainei B no' ka meo, oka ike ia .oe a ia'u, ua Hkepu po. . A-» na o fca ■ paeai, a hala fcoiV lid4*Wgtr tek «m?, ■ m<?a ia e HilahiU ai ka makua, almia, ke i fl akiu nei au ia oe, aa haia JtaUa"!toa?wafe o oja B ,mi i toi*e oe haku. .. ■ Oiar,¥e fā no ttalfaaalc«iki*ua jii. ■ iki Uio la «o ;ua i»» ooia ma ka mea iku ■

j i kwaano alii, a me ko 0 [ ka hana aaa a ka kaua'keikl pela. eAi' āku | naia a e hookoia at ia ieaiea ,he st)i Wa . ; (e i na haoaun» alii & he lehqi«hu o keja mau paeai»a e ka i?ai aoa iloko o oa ha. nauoa a paa »a'i anei aku, a ©uka loa ike ao „WWĪfke # he tjaea haomia keia.e liia ai ka tem% i^n&a 06 ma na mea a pau, koe liae kou nai i keia. - '*>&- A i»o ka Ku c4eia i»oa i %ia mau bieio eaoj ims® wahine, lilo koke ihe la o Hina ia maoawa i pupole, a uip hes?ahewa

ae la, a hoike ia kona ano kupua ia hora me ka ikaika a*i * «fciag ioioa i mea olp ia ia. a me na pohaku |aabe mea liiHi, owelilo ka waonahelei wahi oneane? ia ia i ira wa pok*le h>o. O m aih« o tāltke pu jne ka pahioio e Mim & kahwpj& u »» aa ! li ĪMh /7

lioko oia manawa e uk bowahewa aaa ka waiiiū&, n# " ieie letyj g ,wah. a :kā olelo. Oiai he mea' weiiweii oul ia i na mea a pau i ka akwA'- moiie ama aku > ka Hina mau hana hookaia kypua 1 ku mao* ii i kona ano aktta. Eia hoi ua hoike pu na mana o laua a eloa i ua ia «ei a Hina i uiu hewahewa ai, oiai ke noke aei 0 Hina ike {, me Jce koa, he apo aku a ne apo mai ke nui v a infb ke anapuni 0 na he lehalehu, a stu iho iiaioa iiio ka uka waokele i wahi neoneo ia Hina', kona manoo aohe ku* pua hou aky «an* e iiopoiu hou mai a iike me ka wa e ulu ohaha maikai ana na laau lau uiiutl ōha uka waokele i hooneo ia ai e ka wahioe k(jipua.o Hma. , lioko 0 ia mankwa n Hina e , MSe anae kuupau ana i na hana a pau i ku i konama--1 na. Ē iiao pku ana hoi oKu maaa j kupua, u.lu hou na iaau hUi akalle ie ma- [ hope ka uluhe na naheiehele a ]>aa, aoho ratnute,'nobe hora, hoi Uou ao !a~ i koaa rriīo tnau, oia noke o aa Hina nen hana mau, a ioihi na* wa'hi aha i nokeai i na iaau me he mea in piua mile a oi akaka ioi* hi i nana mai auiiik'ka e uiu . ajku ana na mea 4 i 9 I aku ana ke ie paa kein ka uluh.e ua heie a i aki paa iluna. 1; >= ■ •; / '1 A ike ihq ia ua. Hina UAg«lu hou aku i n?r inea a oftu ana 1 1 j iho 1* oin, ka hahn ! Kpua makaweia hoi ; keia kupua nana i hana hou mai oei i keia, | aka. ua ike no au, nau no6 Ku i hai» i ke- | ia hana ino aioha oie imoa o'a o ifaa wahioe akahi a make, kupanaha maoiioe e kvt«ne. Pela kana-oielo wale iho no oia bbokahi -wale no oiai aole kokoke mai o ke kane ia | manaw» aka, k««9iss M H»n# nei i ka oielo pela, aohe nae he pane aku o Ku imua 0 kan* wahme no ka mea ua kaawale iaaa raa kahi e |ohe ana no kahi a mg kahi i na hua oieio « b*o#U«Mi *fta k*t Ipi iho ia 0 Hina i konaoaauauwa ana no keia mea a huli hope aku ia 0 Hiaa.m&i kahi ana , i hoopau ai i kana hana naauaaaai, iho. ; Nolaila. ia manawa', aa pee aka ia 0K« ma kahi e, no ka mea ua ifee !a' siole 1 pan ka hubu 0 kana wahine ia ia a tra kēke ae U 0 flma a Jho akH ia i kai o Hoh*rfoa imua 0| kana keiki e iike me kom mamn parka oo kana milimili e iike me kana oleio paa ioa. No'ka mea, ua ike nō" ia e maiiu maE ana ke keiki ia U e po& 9 m» oieio ao , ma 0 KfaV?eiu th karsfe Miife&SlSme, a oa healoa e hooko i ka*ia,(pea i olelo ai no kana Kamaiaai, a Haku hoi. A hiki oia ma kai 0 Paiauek| 4 aote ,lmna hoi, a ,a 80 oia maloko 0 ka heisu kon& wahi e boho maaai, e hke me llHkW# « me ka Nolaila, ninau waie aku ia no k»a, aohea ka'iii a oakoa, pame ia maf W, iloko | 0 ka t b«iau. * j : ia W9, otm h*rti hoi tiro la no ia oua Hi* i a f' ome no ka mea, ke ! A ike ibo ia ua Hiaa nei. ea hoohokii piae: ; pine ia kana mea i manao ai e iiooko, a e i J*l bu ? „ ko,t, pi oka inaina malaaa 0 .•!&*. manao o Hina e hooko i |sna oleio maiuna 0 imoa ke«ki, « eia kakou.akoke • ana me kana mau hann, a b launa aoa iaua me lana lei aloha tne i km NaMe. 1 M'o». «loko o kekahi la ua weliweii 1 dhtpaa pu «ka ai ß « holookoa 0 Hawaii eka noe a | me ka ohu pouli panopano, hiki ako !a 0 Hina ma kai 0 Paiaueka, me k» ik« oie h nai i e ka lehaleha. i i-ew.'l'jSi2fWīßi , S : ° a . * roana co o kona nakoahinē iiniMN i ; keia htamoe nui maieea oaa t i «ea e U» ai kn ne kaha keiki. a e halawai p* ai hoi me ka naau aloha, a me na oieio weiiweli a kona makuahme 0 kua pa« ate ai mahu» ona, e hte no nre ka na makua hana i ka hkou maa keiki. Oiai, q§ heana •a* o Hina « kona mau heleheleiM, no ka.«*%» hnna om 1 koM ano behi«e. < pm.)