Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 11, 12 March 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Maa Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei: o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Maa Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei:

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

H(.)C)ULUMAIIIEIIIE-I-KA-ONI-MALIE-A-PUA-LILIA-I.'VNA -I-K \-W \I

iW< >K IT\Al T \A IV l\ \ Ihl \N \ <) l.n K v\\ I I|> ('II ' M u UinnnkiikU«i K(i\\ II n\r vi \ i\. n\ m \i, i: \ r \w \r\ mi \ liMim.M'i, \-kVmnnn — 11a\1I!1 W l\'\ll.l \A.W h KaH'l j 1(1 1\ KmHI V|i o. H< \ts \ - <>ni' .111 \ \'i ii u !\ \t r \i i r 111. o K\\\im \ni K\ni mai -Hm o o KaWllii Ml'" \VW\III Ul'l'UNA NO o\un (m i) —Ko Kawi'io MiioLi, 111 Mi \ I) K \ N'niln vr>,i U OvHl' \i r Aolr aii c i'iuu) u īko 1 ko l.iua man waun vk i o ku ole nuanei k.i'u aiak.ua. Ina no olua o npa e nei raau wahi elem.ikule, ea, , o olua uo ke nr>lio ī Kauai nei, aka, no'a ni'i anie kuu pokii noi nnhoi me Kam.ilama, no ka nmkupuni o Kaihik:i|)ii-.i-Kakuhi]icw.x nuiua, i pane okalakala a)ai ai ua poo nm acL nnn.i o na .v.il)i knpuna. No n<*i paii'- aiw.iaw > a I\aniilo t un tnljpc ilio la ka lianu » ua mau w.ihi «lci(j:ilcnle nei, iw k<i maka'u i k.v la.in.il Aole n.ie i linliu, pane mat l.i kahi (^em.ikuk* "Auhe.i oe, u k.i m.iua l'iin, nanī ia na kou nuikom.ike jionoi keia ike ol<> o kakou i n.i ni.ika o na niakua o olua e nolio uun la i Hanamaulu, nul.iil.i, aolie .i maua 01010 i koo, ka kou mnu kaliu līele oe, holo niaua 0 ko lakou nei haalele īho la no īn l k.iuhilo Aohe wnln puolo paa. ma kiv linia O leaLi apeu pawpau 110 ī lea liope niue ke kun, oka liole ilio la no i.i la hikou iKi e heli' umv no ka nuku muliwai o Wailua, aku l.ikou nei nii' kokaln kaual.a mai Hanamaulu in. 'n, apa ni'ii 1 i kan i k'o mah.unaha īa lakou, oi.u u.i il„e iiuii la om ī n;v nln opio, uv Kawolo ame Kainalanin. aūie nn wahi ku* piuia o Jnu ī "E, ke pan iio iiei ookou la i k.ili.ik aiV' Ao <iku la o Kawelo. ' Ae, r holo walo nku .m i no uiakou i l-a auana niak.u aku nei A m hoi j 00, ko hek'ae iie'i?" j Ao uaai Ja u.i k vn ik.L uui i.ie kn olelo inai. I, IC pao lo.v aku an.i .vu 110 H.imlui. a ka la upipo uv hoi m.u " \ liali ua kanal a uei, u \mi luili mai l.i o Kawelo :v pann tnai Ki <ko k.ulnm.i, ii Kninalaiiia "lfi īlm loa akn 00 iuf na knpiina o kau.i a Loe.v i ka nuku i.niln\.vi, o ku hl' au ī k,v waa ole.ikou " Iho «ku la i' Kaiualaiu'.i vic na kupini.i akaln.ala o K.uumo a kii aku l.v i knlu w.va ona l.ua nei o liookoleoke aku ana i kaln 1 liekau ni ī ka waa, īko .il.u l.i keia ī kn 'i nmi o kokihi iuea niu ku ilm <> kn Waa. "Hoah'i li hoi uqi m<ii e n mai la mn ku ilni n ku \muv'"' laia nei no o lielo uku iiei, kr mnu mai )n tio kn a uiiik» trt men llUl, "A lf" l'i Mlilim ki 1« 11(1

IU r»M .1 i.i'i "rf ( . keu |, t |hh k-i iii' i kinian tli 1 iiiii wml,' | „h o ki'ii Li p iln k i nuka ilm v,:ia c oli hn i n(i c ki |i,it! huo v, i,i A lioei ki'ia i kilii o w.uho :ui:i k.i wa.i aole mi nei i lo u iku j mmaaaiuM I kim.i |unce .m.i .iku i kd >\a,i .i l:un -'oko o k.i w.u, ike hou .i'<u la kt i y ī ua nnu « iioi o \\ eli liou rani nn < no nia ka īlni t) ka, w.i.i "Aui limi iiii na mak.L-ihu wn.i nei k-n neli Ilihi mai la ln a k:i īliu o ka vi aa Malu knhi k.ukuaana. iole kom o iyiui°' Ia wa kahea tvku la ktia "0 oe no ia o KaliuclokuV" "wiuwi mai ana Tca l-o oka iole Maoiiopo lea loa ihn la iain noi o ko kaikua-ma iolo no ia o lakou "llp leou no k.i lioi kmi .ipiki, o Kahueloku, kai no paha, e noho hoi oe uie na niakua o kukou ī Kauai i i'i, o. o-iuaua ht)s nei niau poku ou ku hoi i CUhu liia ka o ko kakon hsn.lv le no la apau ī ui uiakua o kakou. U\\ au\i liou mai ana iii) lia leo o ua īole 1101 0 kn ia nn oe aku la no koia īlunp o ka waa, a hoo malio aku la a liooa i ka nnku muliwai Kau mai la o Kamalama tue na wahi iluna o ka A niaikai ko lakou nei mau nohona apau, ia w.i pane m.u la o Kawolo i kona pokii, īa Kamalama, ame na kupuiu o l.iua ī ka i ana mai. "J3 nohn oukou a ]),ia iluna o ka ivaa A o ka oi lo.i aku o k,v pono e moo ouknu īlnlo, o pulnia .uianei onkou o kn makani, lole oukou iloko o ko km, noknnioa, ho k makani kom. Eja ka makinii mninna pono mai o kakou. Ia oo hoi o Kiunalam.i ko ka i ka liu o ka waa o knkou, Ai.v uo n.ie kou ka ī ka hu <> k,i waa a hn,*nvi aku au i ka 01010 ia oe " ,io l,i l.ikou noi ua kiekio loa ka hoku Kuiuipin, a c mai ana nohoi ko al.uil.i o ka La ma ka lukina I'ane hou mai In o F\:nu'lo "'Ua ao kakeu Aka, aole nao o maluki ao ka L.\ maluna o ka ilikai a iu kaknu ī na I.u.ila pan m ihanahaiui o k,i mokupiim o Kailu kupu a-Kakuhihcw,i- I o-u auani'i ,in, o:t, o ko oukmi ni.inawi ,a o inoi' ai īlalo m j i n k'i wia o ka--0 kilu ka'kiuiuiiuolohoi oiau.i noi, .loli» oia noi (K&welo) īko liou aku 110 loho n.u, ki u i le.i iumuwi liiln o ka leo uih' ni'i U" kuupoihopeeki w ui Oi i ni'i nm' ki lohi' .uin, aohu loh- o ke k*iik.uua uini ii,i kupun.i. "O—walU .v ua K'i\\clo luī ī o-ia ae a 0 ka manawa ia ī nioe .lio ai mo ka liilawiiwo loil o K im'il.uu.i nm m kupi.n.i īl.Uo, īloko ii,' v i llookahi īiu mapu.i i hoe K iwi 10, loU' ])ua i) .i ii i lv,i wiul īluna

'i ki i)i o ]>i l\.u o k-i }iti a }{,i j ii, fk uii Ua nn Knpnm mi» K'ni.n. ).īma c liilk ))|,i i,t m,ina«,t I,i | iii ipuii.i lio-,» lioiiL)!)] h<j ,i K,x- ' t\cl(i, ul'i lv« le.ii ilun ī o o pm i, u ~x U-iiiiwi o V ni il(Mlc I k.i lim i.o o K.i in.ij.ima hop, iiln pono ke K-,1 i,i luiu (, U'nuli" .il(j. ln K' 1 iKmi iii i i aIiK« a!ikc i> K.i ii'fM 11,1 ni.iuaen.i o K.uiii nme 'mlu] nei A kc oin :ikti !a kn l.ie o Kien, iug h.. ,n.iim U l :o ,nuak.ik.i .tkt la kiuiioku oK.i.iln | 0 ]■-<> K.niilo ninLein.ike Im m ua (i ki holo]inno nui o ko lakou 1,1,1 11 l'- 1 ' i"ft- ka lae o E.iunia in.iki iuak( ln'i n'.i (i halawai me f h ,, m.ik.u 1 f u a o knni loaa iiku īiu iiill, o ho ]nu,i \i;i no u e h.ikaki u Nol ul.i, Imai Imu īho 1.! K P ; a , k.i hoe il n ik>i ,1. li.ln ani y A Wiia n Ukou nei iiie he malolo la īluna 0 ka iljiv4.ii I';i oleloiai ī keia nupuna hou ;v Kn'neln ī kupa iho ai 1 ko k.ii me ka ikaik.i loa, ua lohe īa ka ni_hc o ka īluli o ka papaku o ka nioan.i Hc oiain palia keia, I ir>lc {uhi 0 n.l ho'ok kfihu ana no nae kei.i a ka īuoolelo i kohu ke lieluhelu il-n Xp ik L > l.v u.i Kani''o ni'i, ci (l ko lakou "waii ke lele poloh t hli no ka Lae o Kauna, akn, o ka naea kupanaha nat o kanaike ana ihO) ua hala hope loa ao la ka laō o Kaena., .1 oili ana nei wahi puu mamua pono cf ka ihu o ka waa. Oia mau no īa o ka'holo oka waa o lakou nei a hala ua walii pnu uei, hookonio ana laleou nei iloko 0 nei aiva ma ka huh hikina o kihī puu. Ua mnamaama loa ae la. Aole n.ie i pukn ae ka I,a ia manawa īa «a hoi, ke huli hoi mai nei na auwaa lawaia a pao ī kalia uiie 0 ka w. a hm ī hookokoko lo.i niai 1 kahi a ko ]akou nei va.i e lana ana, ninaii aku H 0 Kaivclo ī k.inaka oi.i v, na. "Oivai keu ii\aliii" Pauu mai la kami.nna "U "W.uanae keia 0 ka ulunui ii Poka-i'' "A owai hoi kela waln piiu o ku naai la''" ī ninau liou aku u o Kuwi'lo ī ua pou kama.nna nei l'ano ni.u la nolnn lakou ''O Maun.i Lalnlahi īa wahi piiii Jl(j 11'a1I]l1<11 oukou 110 Kluuu iinei ka \\.ia? Ac .iku la o K-melo "A i nnhea ka oukoii holo an.i iii.u (i komo iho l.i u ni.'i v> ' nahi a n.i kamaaina o M'aianiK i nm.m m.u ai ī ka i\a i mahhini Ua Kuni ka iuoa kua lua, haak'le .il.u nei m.ikou la Kauai, a pae īho la no niakou i Waianae eei, i pauu uku m o Ahil i, akaaKa iii.u U na kan.ika o ka Wiia, kan»;t un.i, a ok'lo ai.u la kekalu o lakou Hoomakoiku. wale ka hoi ka nlilo a Ke Kauai! Na- I i\aj ka iui t pao ī O.ilki nei mai | Kauai in,.l i l:c <«> ana jio a ka I moa ku.ilua n m-i w.inaao, anle 1101 I 1 kalukol" ka la, <> ka pae no īa j ī O.ihu ii' i. A'il'- e 10.1.1 a liolo i_ ki 1.1 p" 1 1 <>ki loi aku hoi ka 11 "1 pu 1 ! 1 No 11 • 1 m.ll iih lo a ivla kanaka k.uui.una, 111. hoiniaukiuki loa ia 1 Ka\\t.h>, a u 1 kn i> la oia īluna j 0 ko lakou «.ilii v\a:i me Ka oniu nni ao 1 Ka lmu c-ivnk "iku ni.iluna o ke kan.ik 1 J paue aiai iu 1 na ololi' > hooiuukiuki loa 11 ai kon.i imonoo, al.a, uwiuni 111.1 . ka k'f> 11 Kihu<|nk'i Huoimnpo\io 111 ' li 11 K melii, h< 1< 11 k'Kihi j keia o I e \ uku ruia i.u.i irci ink' (

| Ui.x (■ t>'ni.iiahu]ii ma ki hana j iiin an.i i n.i knmaain-i o W'iimae. Nol.i)].!, omi pu iho ]a ko ia nei 1 ni.mao Eia nao paneaku ]a keia: "Xi>a hoi aolo i walaau ae nei kuu j«'u e kapae ka eha anie ka mako a'a, a ke Kauai nei. la oe e ke Oahu makaewaewa. i na no la i ko a wa, o kou lilo no ia i mea ku]u!u mano na'u," Ninau mai la kekahi kanaka ia Kawelo He ikaika no nae oe, e ho.iano mai nei ia makou? Auhea oe, e ke Kauai, leo puu, i na he ikaiLi kou e waiho kou ikaika a pae a kakou i kaha one maloo, alaila, ilaila o ikeia ai ka ikaika o ke keiki o Kauai. He mau kanaka ikaika a uolea nohoi ko makou la o nei wahi, ei aku i uka kahi i kah mai ai o ka hooa aku o kanaka īkaika nana e pa'i i ko liuni mau pon Nolaila, e umi in-ilie ilio oe i kou ikaika a pae aku kakou i uka A eia ka makou īa oe ame kou mau hoa, a lioea kakou i kaha one maloo, auaa ī ka w.ū o Muliwaiolena, apau ka eaea kai, be kapa ko kauhale, hoi 1 a kakou a hula* aahu kahi apeu maloo. Ua lpaa hoi īa makou ka i'n, aiaoa maona, haule hiamoe ka luhi a ke kai. ' "Aka, ī pae aku kakou i uka," wahi a ua kanalea kamaaina nei ī hoomau mai ai i ke kamaiho ana, "a i hoolale mai na ikaika o makou e kupapa m€ kekahi >o oukou nei, elike mo ka mea mau ī na keīki okeia kaha, alaila, e aho hoi, g$,Q oeo ka maiihini ke hoao. Feheaia i ko« manao? Pane aka ]a o Kanelo: Heaha auanei hoi, ua ae nuikai aku la au ī na mea apau a oukou i hoike mai la, (Aot e i pau )