Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 44, 29 October 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei IKoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei IKoi o Kanewahineikiaoha

Ua pane aku la o 'ua Kaehuikeawakea imua np o ua Ālii nei o lakou, ia Aikanaka, me ka huli no o ke alo o ua vyahi kukini nei ilalo no ka hilahila, ka olelo ana aku: "Auhea mai oe e kuu.alii, e Aikanaka, ua pau īoa kakou, aohe kanaka i koe aku, ua pau loa i ka make, a o na pukaua o ke alii ame na koa/ua pau 1 ka make." I keia manawa i hoīke aku ai o Kaehuikeawakea i ka make ana o na pukaua ame na koa o ua Aikana nei, ua pii ae.la ka ena*o ka inaina ma na helehelena, a holopuni ae la ka ula ohelohelo me he ohia pala la o ke kuahiwi, ma na papalinao ua Aikanaka nei. A ninau hou mai la oia i ua wahi kukini nei ana me ka piha inaina, me ka olelo ana iho i ua Kaehuikeawakea: "Owai na waa, a ke koa nana i luku mai nei ō'u mau pukaua ame o'u mau koa a pau i ka make?" Pane aku Ia o ua Kaehuikeawakea imua o Aikanaka, me ka olelo ana'ku penei: "Ō ka mea i hai ia mai i ka wa e lana ana na waa i ke kai, imua o'u i ko'u wa i kau aku ai iluna o na waaj a i ka pae ana i uka o ka maloo, eia ka, o Kawelo no keia e moe nei iloko o ke pa-ahu tnoena i wili ia a paa, a na ua Kawelo la i luku ae i na koa e kokoke ana i kona wahi e moe ana. A ma ka manawa i panee hou ia ai na wa i ke kai, ua iho Ia o Kamalama me na.wahi koa kakaikahi ma ko lakou aoao, a luku mai la 'i na pukaua ame na koa o ke alii a pau i ka make." * E kala "mai e ka makamaka heluhelu ma keia wahi o lia kakou moolelo, he m"ea pono i kou mea kakau nei, ka hoakaka pokele ana aku ia oe e ka mea heluhelu. Ikawaana wahi makuakane o Kawelo i haalele ai ia- Kauai, oia p Kooakapoka ame Kaweloikiakoo e kii i ke keiki a laua ia Kawelo, ua lohe iho la o Aikanaka, ua haalele mai na wahi, makuakane o lakou, o Kooakapoko amg Kaweloikiakoo ia Kauai, a ua holo aku %o Oahu, no ke kii ana ia Kawelo e hoi mai i Kauai no ke kaua ana me ia. Ia manawa, ua hoomakaukau mua iho la o Aikanaka, ma ka hoakoakoa ana i kona poe iluna o ka puu o Nounou. Ua kahea ua. .Aikanaka nei i na kanaka koa apaiiho Kauai e hoakoakoa mai. A o Ka-meui-o-Hanalei (Kauahoa) kekahi i kauoha ia e,Aikanaka, e hoi mai e noho pu me ia i luna o ka puu kaua o Nounou, a he mau koa kaulana e ae no kekāhi i kauoha ia e akoakoa mai imua o ua Aikanaka. ' Ua hoolako pu nohoi o ua Aikanaka i na mea e pono ai ka noho ana o luna o ka puu kaua o Nounou i na kanaka koa kaulana' o Kauai. A me keia'mau hoakaka piha ana iraua_.o oukou e ka poe heluhelu, e hoi hou ae'kakou a hoomaopopo i nā mea e hana ia-ana ma ke alahele pololei o keia moolelo. ,Ia ka wa a Kaehuikeawakea e hoike ana i keia mau mea imua o Aikanaka, ua',bq mai la kekahi mau koaoua Alii nei, oia o Kaihupepeiaonuiamouo ame Muno, a noi mai ia i kq Alii ia.Aikanaka, me keia olelo, penei: "O maua ame kekahi mau lau kanaka koa elua, ke iho ae e.kaua hou me ka ppe pae hewa mai nei o Oahu, aeae mai nohoi oe ia Kaehuikeayvekea, e-iiete pu me makou, i aiakai hoi no makou." ,XJa haawi mai la hoi ua o Aikanaka i kona ae, no ke noi a na wahi koa i noi aku aī " imua ona. Ia wa, ua kauoha o Aikanaka, e lawe hou ia mai i malo no Kaehuikeawakea, ke kukini hoi ana. I ka makaukau ana mea a pau, ua iho aku la uā poe koa nei o Kauai me na wahi koa i noi aku ai ia Aikanaka, oia hoi o Kaihupepei aonuiamono ame Muno, a i alakai ia hoi e kahi kukini mama a Aikanaka. Ika hoea ana ilalo o ka puu kaua o ia wa ua ife mai la o Kawelo ame Kamalama i na koa o Aikānaka i lea- hoea ana ilalo o ka puu 'kaua o Nounou, ua hoomaopo po koke mai.la no o.Kawelo, he poe kaua keia iiho mai la Nolaila, ua olelo aela ua Kawelonei i ke kaikaina 1? ona īa Kamalama, me ka i ana aku penei: "E Kamalama 7 .ka pokii punahēle q. Kaweloleimakua nei, o oe ame na keikia,kaua.o Kalaumeki ame Kaeleha,ame na wahi koa kakaikahi o kaua no ke kaua hou ana, a owau nohoi ea ke noho aku e hakilo ,i ka hoonee kaua ana a ko Kauai nei mau koa." Ua āe aku la nohoi o Kamalama i keia mau olelo a kona kaikuaana haku, oia hoi o Kaweloleimakua. Nolaila, ua liuliu ae la nohoi ko Kawelo ma aoao, a o Kanplama ame na keiki a laua oia o Kalaumekī ame Kaeleha, ame na wahi-koa kakaikahi, ua-nee aku la lakou no f * ua kaua no ka ana me na koa o Aikanaka no fea mokomoko ana, malalo o ke alakai ana a Kamalama ka.pukaua akaikaina punahele o Kowelo,ua npho iho l a no 0 Kawel ° e hakil ° 5 ka hoonee kaua ana ko Kauai mau koa ehke ne hoi me kana i olelo aku ai imua o Kamaīama, I ka nee ana aku o Kamalama ma no iuna o ke kahua kaua, ua halawa, aku la lakou me na koa o Aikanaka, ua hoomaka hou īho la ke kaua ana o na aoao elua. Ma keia aua ana, 1 hoike aku ai o Kamalama i kona makaukau oo īhe, a ia hoi ua Kamalama nei iwaena o na koa o Kauai a ike aku la noho. o Kawelo i ua kaikaina punahele nei o'na ia Kamaiama, i ke awaiwa ma ka oo ihe, aohe koa hala 01 lhe a ua P° k " nei °na. Ua luku ia aku la e Ka malama na-pukaua ame na koa o Aikanaka a P au loa i ka

makp; Keehulkewakea wale no ka mea i haokuu ia aku l I ka pau ana 0 na koa i ka make ia Kamalama ma,' a koe ka}ii kukini mama a Aikanaka, ia wa, ike iho la ua wahi kukini nei, aohe na pukaua .0 ko lakou aoao, oia na wahi koa i olelo aku ai ia Aikanaka, o laua ke iho ilalo o ka puu kaua 0 Nounou, e kaua me na pae hewa Oahu, oia hoi 0 Kaihupepeiaonuiamouo ame Muno, ame pa koa okq lakou aoao, ua pau loa i ka make. Ia- manawa, i hu)i ae ai ua wahi knkini (Kaehuikeawakea) nei, a kuu pau aku holo apau, oia holo hoi ko ua wahi kukini nei a hoea imua 0 ke AJii Aikanaka, ua ninau koke mai la no ke alii iua kukini nei ana: "Pehea kē kaua e Kaehuikeawakea?" Pane aku la o Kaehuikeawakea imua 0 Aikana i ka olelo ana aku penei: "Ua pau loa na koa oko kakou aoao i ka make, ia Kamalama ke kaikaina o Kawelo, a owau hookahi walenokoe i hookoe ia mai nei i ahailono imuaou," kela he kaua olalo, he ahi maoli no. Ina e hou mai o Kamalama i kana ihe, aia he umi kanakae puka i ka ihe, alaila maalili iho ka ihe a Kamalama. Aote nohoi kela he ikaika o Kamalama a kae mai, ua like na koa o ko kakou aoao i luku ia mai nei a pau ika make, me na lau 0 ka laau i pa ia e kekahi makani puhiohio ahu mokaki ilalo." Wahi no a ua wahi kukini nei. Ia ua o Kaehuikeawakea e hoike'ana i keia mau olelo imua o Aikanaka, ua lilo iho la ia hoike ana ua wahi kukini nei, i mea e hoopii aku ai i ka ukiki ame ka inaina wela iloko o kekahi mau koa o ua Aik&naka la. Aku mai la ua mau wahi koa nei imua o Aikanaka me ka liki ana i k,o laua ikaika, a olelo aku la ua mau wahi kanaka koa nei a ka hoonana nui wale imua oke Alii ika i ana aku: * cAuhea oe e ke Alii, e Aikanaka, nani ia ua pau mai ko kakou mau koa ame na pukaua, i ku. make ia 'Kamalama, me ko kakou lohepu ana aenei nohoi i ka īkaika o Kamalama, ke o Kawelo poo nui maka aa, a lohe ae nei nohoi sakou, aia i ka umi o na kanaka e ku ana i ka ihe a Kama ama e maaliii ai ka ilie ana." A hoomau aku la no ua mau kanaka koa nei i ke olelo ana: "Heaha auanei hoi, na maua ame kekahi mau lau kanaka elua e iho aku ilalo 0 ka puu o Nounou e kaniu aku i ka lae 0 ua wahi 'kaik'aina hoonana nei o Kawelo, a 0 maua ka mea na'na e hoomalili aku ika wela 0 ihe aua Kamalama." 0 lia inoa okeia mau wahi kanaka koa, ōia o Walaheeikio ame Moomooikio. Aole i pau.