Ke Kumu Hawaii, Volume I, Number 3, 10 December 1834 — NO NA KANAKA O POLINESIA. [ARTICLE]

NO NA KANAKA O POLINESIA.

Ua kapaia na aina o ka moana Pakifika, o Polinesia. Na aina kinikini ke ano oia inoa. No ka nui loa oia poe aina aole i heluia lakou. Na aina o Hawaii nei kekahi ma ka hikina akau, a mai keia pae aina aku a Nuuhiwa, a Tahiti, a hiki i Nu Zealani ma ke komohana hema. O ka nui hoi o lakou, aia ma ke komohana aku nei, a me ke komohana hema; ua ike pono ia ka inoa o kekahi, a ua ike ole ia hoi kekahi. Ina paha e nana oukou i ka palapaia aina o keia moana, e ikeia oia ua kikokiko ka pepa ma na wahi oia mau aina. Ua pau ia poe aina i ka nohoia e kanaka i koho like me ko Hawaii nei. Ua kakau hoi lakou i ka ili, a ua ai

kapu ka nui e like me ko Hawaii mamua. A o ka olelo a lakou a pau, ua like kekahi hua, a ua like ole hoi kekahi hua. He poe aina ai kanaka ka nui o lakou. Kaua pinepine no lakou, a o ka poe pio, ua pepehiia lakou, a ua pau pu me na mea make o ka poe enemi i ke kaluaia i mea ai na lakou. Aka, ma na wahi i aoia'i lakou e na misionari, ua pau ka lakou ai kanaka ana. Ke koe nei hoi ka nui o ia poe aina, aole i hiki aku ka olelo a ke Akua ilaila. Ma ia mau wahi ua hanaia i neia manawa na hewa a pau a oukou i hana'i i ka wa mamua. Ina holo ka moku, a ku ma kekahi o ia mau aina, aole e manao nui na kanaka kamaaina ma ke kuai. Ko lakou makemake no e kaua mai a lilo ka moku no lakou. Ina pae ka haole mauka, malimali no lakou ia ia me ka olelo hoopunipuni a me ka hoowalewale, a mahope pepehi iho a make. Aole hoi lakou ike he mea hewa ia; he mea pono no ia i ko lakou manao. Aloha ino lakou, i ka ike ole i ka pono no na kanaka! a i ko lakou malu ole i ke kanawai o ke Akua! I ka makahiki iho nei 1830, holo aku la Kapena Morela maluna o ka moku Anetareta ma kekahi pae aina o ka Pakifika komohana hema e imi ana i na loli o ke kai i mea kuai ma Manila. Ua puni ia pae aina i ke akoakoa mawaho, a maloko ke kai lana malie; kahi i luu ai i ka loli. He poe kanaka eleele e noho ana malaila. Lokomaikai aku la ua alii moku la ia lakou, a kuai me ke alii o ia poe aina i wahi e ku ai ka hale kalua loli. A kakahiaka ae, mahope o ia kuai ana, hele aku la na kanaka he 25 mauka e. kua i na laau ma ia wahi, a e kukulu i ka hale. Ua hana mua ia ke kapuahi kui hao, a hoomaka iho la ka amala e kui i ka hao, a hele mai na kamaaina e makaikai. A pau na mea paahana a ka amala i ka aihueia. Hele aku ia ke alii moku i ke

alii o ia aina e imi i na mea i lilo, aohe loaa. Alaila hoi hou ia i ka moku, lawe i ka pahi a me ka pu, a hele hou mauka me na kanaka ona eha. Ua puniia ke alii i na koa ona i makaukau i ke kaua. Hele wiwo ole aku ko alii moku i ua alii kaua la, a lawe pio ia ia ma ka moku, malaila i malama ai ia ia ia po a ao. Haawi hou oia ia ia i na makana hou i lealea ai ua alii kamaaina nei, a kuu aku la ia ia e hoi hou i kona wahi. Ia la no, a hele hou akula na paahana e hana i ka hale, lele mai la na kamaaina maluna o ia poe paahana, a pepehi iho la i na mea o lakou he umikumamalua. O na mea i koe, holo lakou, a pakele me ka eha ma ka waapa. Aka, o ka poe i make, ua pau lakou i ke kaluaia a me ka aiia e na kamaaina. A hoi hou aku la ua moku la, aole i loaa ka loli a lakou i imi ai ma ia wahi. Me ia no ka hana ana o na aina he nui wale. Ua launa ole i na malihini hele ma ko lakou wahi. A ina hele ka moku ilaila me ka makaukau ole no ke kaua, lilo hoi ka moku, a pau na kanaka i ka make. Maikai wale no ia poe aina a pau, ma ka Pakifika hikina, ua ulu wale na niu, a me na ulu, a me na mea ai e ae, aole make mahiai na kanaka, i loaa'i ka ai. Aka, o kanaka, he poe naaupo, lokoino wale lakou. Aole paha e pono ke noho na misionari me lakou o make. Aka, aole pela na aina a pau. Ua lokomaikai na kanaka o kekahi mau aina, a ua makemake i ka haole. Malaila no e hele na Misionari e noho e ao ia iakou i ka olelo a ke Akua. O ka hiki ana mai o ke aupuni o ke Akua ma na aina o Hawaii ka me e pomaikai ai na kanaka e noho ana. Aohe hewa ia kakou e noho nei e like me ia ma ke aupuni kahiko o keia pae aina. Pela no hoi e pono ai na aina e ae a pau. E na mea imi i ka pono, E hooikaika oukou i naauao koke, a i

pono ia oukou ke hele aku i na aina e, e hai aku i ka olelo a ke Akua ia lakou, i loaa hoi ia lakou ke ola iioko o ke Aupuni o ke Akua i ka lani. A. B.