Ke Kumu Hawaii, Volume IV, Number 11, 24 October 1838 — Page 41
KE KUMU HAWAII.
HE PEPA HOIKEIKE I NA MEA E PONO AI KO HAWAII NEI.
"O ka pono ka mea e pomaikai ai ka lahuikanaka; aka, o ka hewa ka mea e hoinoia'i na aina."
Buke 4. HONOLULU, OAHU, OKATOBA 24, 1838. Pepa 11.
Lahainaluna, Sepatemaba 26, 1838.
O KE KOKUA I NA KEIKI I NAAUAO LAKOU.
Aloha oe, e ke Kumu Hawaii, Eia kekahi mea a'u e hoakaka aku, i lohe na'lii a me na makua a me na makamaka o na haumana o ke kulanui.
Ua akaka pono no ua dala i lilo i kela makahiki i keia makahiki no ke keiki hookahi i malamaia mai iloko o ke kulanui. Eia paha na dala i lilo i ka makahiki hookahi, he iwakalua. Ua lilo keia mau dala no ka lole o na keiki, no ka ai a me ka ia, a me na bola, a me na puna a me na pa, a me na kapa moe, a me na moena a me ka aila, a me ke sopa, a me na buke, a me ka pepa, a me kela mea keia mea o ke kula, aole pau i ka heluia. Aole komo na dala o ka hale kula a me ka uku o na kumu iloko o keia mau dala, he 20, he okoa ia. O ka hana lima, oia kekahi hana o ke kula, aole ae aku na kumu e noho kekahi haumana iloko o ke kulanui me ka hana ole. A no ka hana o na kamalii i ka manawa hana, a no ka loaa mai o ka aina na ke alii mai, ua emi mai na dala, he 20. Ina aole hana, aole aina, ua nui aku no na dala i lilo.
Eia ko makou manao i na'lii a me na makua o na keiki, e hiki paha ia oukou ke kokua mai i ka oukou mau keiki i keia mau dala he 20, i kela makahiki i keia makahiki. Pela no kekahi alii, o Kinau; ua kokua mai oia i kekahi mau keiki ana i hoouna mai ai, o Paalua a me Kekaulahao, he 20 dala maoli, a ma ka lole kekahi kokua. Ua uku mai hoi kekahi mau haumana nui i ka lakou mau dala he 20 ma ka hana i ka manawa okoa. Ina e manao kekahi e kokua mai ma ke dala maoli, ua pono loa no ia. Ina e manao kekahi e kokua ma ke kapa maoli, ma ka moena, ma ka ia a me ka ai paha, e pono no ia. E helu pono makou i keia mau mea e like me ke kuai i keia mau mea i ke dala; no ka mea, makemake makou i keia mau mea i mea e pono ai ke kula. Ina i like ke kokua me na dala he 20, alaila, ua lawa no ke keiki hookahi. E hiki paha i na ekalesia ma kela aina, keia aina e huipu e kokua i kekahi mau haumana, aia no i ko lakou manao.
Ua lohe paha oukou, ua emi mai na dala kokua no Amerika mai; nolalia, aole komo nui na kamalii i ke kulanui i keia makahiki. E hiki paha ia oukou ke kokua mai, i mahuahua na haumana o ke Kulanui. Aia no ia oukou ka noonoo i ka pono. Ua pono paha e aloha ka makua i ka lakou mau keiki, a kokua mai, a o na'lii hoi i na keiki o lakou. A ina ilihune kekahi makua, aole hiki pono ke kokua mai, aole makou e hoihoi aku i ka lakou keiki no ka ilihune, a hewa maoli na keiki, alaila paha e hoihoi aku.
Eia kekahi, ina makemake kekahi alii paha, o kekahi makua waiwai paha e hoouna mai i keiki, e pono paha e kokua mai ma ka makahiki; alaila paha e komo i ke kula ke hiki mai ka manawa e komo hou na keiki. Aia no i na kumu i ka nana i ko lakou makaukau a me ko lakou akamai, aia hoi ia lakou ka hoihoi aku ke makaukau ole, a ke paakiki paha. O na kumu haole ma kela aina keia aina kekahi e nana i na haumana makaukau e komo i ke Kulanui.
Aia no i na'lii a me na ekalesia a me na kumu ka noonoo i na mea e pono ai ke Kulanui, i naauao na'lii a me na kanaka o Hawaii nei. No na kumu o ke Kulanui. Na'u na KALAKA.
HELU 2.
Ka hopu ana i na manu no ka leihulu.
Ua kuhikuhiia mai ma Hamakua kekahi mau pali, wahi a na kanaka e hopu ai na manu i loaa ka hulu no ka lei. Nui na kanaka lilo ma Hawaii i ke kapili manu. Ma na wahi pali loa, ua hopuia kekahi mau manu, a ma na ululaau ma ke kuahiwi ua kapiliia kekahi. Ua weliweli au i ka nana aku i na pali, kahi a na kanaka e hopu ai na manu. Aole au e pii ma kekahi o ia mau pali ina i lilo mai malaila na lei a pau loa, a me na kahili hoi ma Hawaii nei. I kuu lohe ana haule no na kanaka i kekahi manawa a make i ka pali.
Ua lilo ka sabati hookahi i ka imi ana i ka hulu. A pomaikai ke kanaka ina aole i lilo elua, ekolu a eha paha hebedoma i ka huli ana i ka hulu no ka hookupu a ke alii.
Ina i hooliloia ka hookupa ma na hulu i hookupu ma ka pulupulu, ma ke ko paha, ma ke kilika paha, alaila ua maopopo kekahi mau mea e waiwai ai ka aina, na mea e pale ai ka ilihune o ko Hawaii nei mau kanaka.
O kekahi mau mea a'u i lohe ai.
O na koele a ke alii.
Ua lilo ka po alua i koele no ke alii; a ua kapu na hana e ae ma ko ke Alii koele. Peneia ka hana a na kanaka ma kekahi wahi i kekahi manawa. Ma ke koele po alua ma ke kakahiaka, imi aku la na luna i na kanaka; kiekie ae la ka la, hora ewalu, hele kekahi poe, a kakali lakou a hiki ka hora eiwa, alaila mahuahua ka poe no ke koele; a hora umi nui mai na kanaka ma ke koele me na huli pa lima paha i kekahi poe, pa umi i kekahi, a pa iwakalua paha kekahi.
A pau mai na kanaka hoomaka lakou hi ka ana, a hapalua paha iho la o ka hora, ua waeleia ka aina ua kanuia na huli, a ua pau ka hana. Oia kekahi koele na ka ke Alii po alua. Hookahi wale no hapalua o ka hora, oia ka ke alii koele. A hele kekahi poe i elua i eha paha mile e hana i ka hapalua o ka hora---loihi ka manawa e hele ai, a loihi hoi ka manawa e hoi ai, aka po kole loa ka manawa e hana ai. Ina i hana hookahi kanaka mai ke kakahiaka a po ka la, ua like kana hana me ka hana a na kanaka iwakalua ma ke koele.
Kapu na alanui no na malihini, kapu na waa ma ka ke alii po alua i mea aha? I mea e paa ai na kanaka e hana i ka manawa pokole, a oia wale no.
Kekahi kanaka.---Ua lohe au kau keia
kanawai maluna o ka aina o Hawaii; Ina i makemake kekahi kanaka e haalele i ka aina a holo aku e noho loa i Oahu paha, eia ka uku, kanakolu kala.
Ua ninau au no ke aha keia kanawai? Aole kekahi i hai maopopo mai ia'u.
Eia kuu noonoo ana. Ina i ae aku na'lii e haawi i kela kanaka i keia kanaka i aina ponoi nona, aole o lakou makemake e haalele aku i ko lakou wahi ponoi. No ka nele o na kanaka, aole lilo loa kekahi aina i kela mea i keia mea o lakou, nolaila, aole o lakou minamina ke haalele i kahi i hanau ai; he manao kuewa wale ko lakou.