Ka Lanakila, Volume I, Number 15, 21 October 1909 — KA UI NOHEA TAKAHONE=SU=I Ka Huihui Hoku Olino o Pekina a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu. [ARTICLE]

KA UI NOHEA TAKAHONE=SU=I

Ka Huihui Hoku Olino o Pekina a i ole O ka Mahina Kau Ahiahi o na Kapawai o ka Muliwai Ialu.

Ka La Hiki Aumoe o Pin-lana-Ho, ke Anuenue Olino Wanaao o Sana--Hei-Wei

MOKUNA VIII. Na Hauli Lele Mua Mahope iho o Kona Waiho Ana Aku i ke Kula—Ke Koa a o ka Hueu o Sana-Hei-Wei—Hoi Puolo no Kahi Alii laia i hiki aku ai i kahi kuai, hele pololei aku la ia ma ke pakaukau e kuai ai o na kii paani a na kamalii a noi aku la i ka oluolu o ka o.na halekuai e hoopiha i ua mau i-e nunui nei ana me na kii o kela ame keia ano e lawa ai no ka ewalu dala, oiai o kana wahi koena wale no ia i koe o na dala a ka makuahine i mai ai iaia, Hooko mai la ka mea halekuai elike me kona makemake ma ka hoopiha ana i ua mau i-e la me na kii pake i hanaia me na lepo puna pipili kohu palolo, a i ka piha ana, ua uku aku la nohoi keia i na mea apau me ka pololei. Uhi iho la keia i ua mau i-e nei ana me ke kawele, i ole e ikeia mai ua mau waiwai makamae la 0 loko o kana mau i-e, a o kona auamo ae la no ia 1 ka mamaka a hoi pololei aku la nOj ka hale, aka, no ka nanali loa o ke kaumaha o ua mau i-e ala i kona mau poohiwi palupalu, ua palua a pakolu kana hoomaha ana iloko o kahi pokole wale no o kona hoi ana mai. Eia nae, i kona kokoke ana aku i kahi o na kanaka e puuluulu mai ana, lolie aku la ia ika lakou ninau ana ae kekahi i kekahi, heaha la hoi neia mau i-e nunui ake keiki a Liu Fat; eia nae aole o lakou hele mai a wehe i ua mau i-e la no ka nana ana i na mea o loko, o ka lakou hana wale no ka akena i ka nui o ka ikaika o ua keiki la, Na keia mau olelo pai hoi a keia poe no ko Takahone-sui ikaika, ua piha loa iv ae la oia me ka olioli, lilo ae la ke kaumaha o ua mau i-e nunui la i mea ole iaia. Ae hoi, —hauoli la hoi ke kanaka, lilo i mea ole' na mea kaumaha.

"He kānaka ui, pehea la na makua i hookuu mai nei e hele i keia hana kaumaha i kupono ole i kona kulana ano opiopio, elike me keia?" Hooikaika aku la oia a hiki i ka puka pa, ike mai la o Liu Fat i ke keiki e komo aku nei me keia mau ie i hele a hihimanu me na ukana, Ke nalu la oia iloko ona heaha la keia ukana o kana mau ie. laia i ike mai ai i kana lei me keia kulana, kulu iho la kona mau waimaka no kona ike ana mai me keia mau hiohiona ame keia ukana i kupono ole i kona kino. Hoea loa aku la ua keiki nei a malalo o kekahi kau nui ma ka hikina o ko lakou hale, noho iho la oia malalo olaila a hooluolu. Oiai no oia e noho la ke paila mau ia la no kela noonoo poina ole iloko ona no kona laki i keia hana ana e hana nei. Hele mai la kona makuahine a honi mai la iaia, a ninau mai la, a pololi paha oe, e hoi e ai." Ae aku ia nohoi ke keiki; No keia kulana ana i ike mai ai i ke keiki na ia mea i kaohi aku i na manao niele iaia no na ukana 0 loko o nei mau ie nunui ana. Olelo aku la nae oia 1 ke keiki, "e noho oe e hoomaha i ka luhi o kena auamo ana mai nei au i kena ukana, a e hele ae hoi au e hoomakaukau i kau mau mea ai." He kuke no ka lakou, oiai, ua hoomakaukau no o Auso i poe kanaka hana e hoopau ai i ko lakou mau hemahema pili ika hale. Aka nae, he hopohopo mau o Liu Fat no kana keiki, oiai, ke ike nei laua ame ka lehulehu a pau e nana mai ana ia lakou elike me ka pii ana ae o ke kino oua "Huihui Hoku" nei a kakou, pela no i haiamu iho ai ka ui i ua Taka-hone-kii la. No ia mau kumu i maka'u loa ai oia o lilo i mea e hoopoino ai na kuke i kana keiki ma o na mea ai la, pela no oia i hana paka ai na kana lei. Papa pu aku la oia i ua keiki nei ana aole oia e ai iki i kekahi mea i hana ia e ke kuke a lakou, koe wale no a nana e hana a haawi aku iaia, alaila, oia kana e ai aku ai. I ka makaukau ana o na mea ai ua hookani aku la o Liu Fat i ka bele a hoi mai la o Takahone-sui a ai iho la, Oiai ke keiki e ai ana oia no ka wa a Liu Fat i mio iho ai no ka hele ana e ( nana pono i ka ukana o loko onaie a kana keiki i hapai mai ai. Wehe ae la oia i ke kawele i uhi ia ai, a ike iho la oia he kii ka ka ukana o keia ie nui kaumanamana a ke keiki, ia wa i kani iho ai ke u a ua Liu Fat nei a namunamu iho Ja oia, heaha iho la ka waiwai o keia opala a keia keiki naaupo o ka lawe ana mai nei. "Owaiiholala ka poe na lakou e makemake mai i keia ukana? Ihea la nei keiki e lawe aku ai e kuai?^ Me ia meiu noonoo e ana iloko o w&i'

hona ke ake loa la oia o ka pau koke mal 0 ka ai ana a ua keiki nei ana, i hiki ai no iaia ke ninau pono aku i kela mau ninau ae la a kakou i ike ae nei mamua. Ulu pu mai la ia wa like na hoomanao ana no ke poho ma-u wale o kela mau dala ana i haawi ai i ua keiki nei ana, a me keia mau manao lehulehu e kokoia ana iloko o kona hookio noonoo, oiai, ua haalele iho la oia i kahi o na ie ukana a kana keiki, a ua hoomamao aku la oia mai ia wahi mai no ka hoonalonalo ana mai kana keiki mai. Oiai he elua mau manao ano nui loa iloko o kona waihonā noonoo e haakokohi la, ka mua, he aloha no oia i kana keiki, a o ka lua, he minamina oia no keia mau dala no ke poho ma keia hana a ua keiki nei ana. A me ia mau noonoo elua e nune afta iloko ona, ake pu iho la oia e kaohi ina paha e hiki ana, aole oia e hoopua iki aku i kekahi wahi hiona e hiki ai i ua keiki nei ana ke hoohuoi mai, aia ke kulolia la me ia he noonoo okoa e pili ana i kana hana. O lilo auanei ia i mea e hoanoe ia aku ai o ua keiki a lei hoi ana, a o ke ku no paha ia a haalele mai i ko laua alo ka hopena hoi ana i hoihoi ole ai e hoea mai ia wa e mokuhia ai o ko laua pili aloha ana a hooko-o īa ae hoi ka pili ana i manao ai ua u~o ia a paa. Me ia mau noonoo e nune ana iloko ona, waiho iho la no oia pela, me ke ake nui e hakilo pono aku i ka hopena e hoea mai ana no keia hana ku 1 ka hookalakupua a ua Takahone-sui nei ana. Nolaila, haalele aku la oia i kahi o na ie e waiho ana, a hele hoolalau wale aku la no oia me ka ike ole mai o ua lei nei ana, a huli hoi loa aku la oia no kahi a ke keiki e ai ana, a iaia i hiki aku ai e hoomakaukau ana kela e haalele iho i ka papaaina. Ku ae la ua Takahone-sui nei a kakou a hele aku la no ka ana me kona mau manao ulumahiehie no ka nui o kana mau dala ana no e noonoo ala e !">aa mai ana no i kahi la ae he huina dala nui mahuahua, a oiai oia e lupea ana me ia mau wiliau e kokoia ana me na noonoo hauoli, ua ulu hou mai la iloko ona na manao e hoomakaukau i na hemahema aku i koe no ua apana hana nei ana o kekahi la aku. I kona maha ana, ua hele ,aku la oia e huli i mau papa ame kekahi mau kaola kupono ana i ike ai?a lawe mai la me ka hakilo pono mai o ka makuahine me kona nalu nui ana, <( Heaha iho la kana e manao ala e hana me ia mau mea?" Ua kii aku la oia i ka pahiolo ame na lako kamana a ka makuakane, a hoomaka iho la oia e hana i lio laau i wahi e kau iho ai o na papa i loaa ai

mau pakaukau e kuai ai o ua mau waiwai la ke hiki mai ka manawa o ka hana, a i ka maka,(ukau ana o na mea apau ua waiho iho 'la-ia ma kkhi kupono, a hoi aku la e hooponopono i na i-e ukana ana ame na kii no ka liuliu ana no ka lawe ale\i ika makeke. Ma ke kakahiaka nui poniponi i ka wa o ka la i oih ae ai, ua ala ae la eia a lawe aku la i na lako pakaukau ana no kahi e hi-o nui ana o na kanaka a kukulu iho la i kana mea hana malaila (o ke kakahiaka keia o ka la Konohi) I ka paa ana o ke pakaukau ame na lako apau ua hoi ino aku la ia e kii i-kana mau i-e ukaria a auamo maila, i ka hiki ana mai ua kakau ae la oia i ua mau kii paani nei-iiuna o ke pakaukau, a o ke koena nuhoi iloko o na i-e. Hele nui mai la kela ame keia o na kamalii Pake a kuai iho la, a he lehulehu wale aku o na keiki e ne ana i ko lakou mau makua i ua mau kii la, a o kekahi kela o na kakahiaka i hoouluhua nui ia ai o kekahi poe makūā mea keiki, ma o ka none mau o na keiki i keia mau mea paani a ua Takahone-sui nei a kakou. Aole no i mahiki ae ka la, o ka pau loa no ia 0 ua waiwai' nel ana i ka lilo i ka poe kuai, a hoi aku la keia me ka olioli nui me na wawae mama e hoohikihiki la i na ukana a i ka pau ana, me keia kulana hoihoi no ona i hiki loa aku ai oia imua o kona makuahine n>e ka puolo o ke dala. Haawi aku la oia i ua puolo dala la me ka hai ana aku i kona makuahine. "E mama, i hoihoj mai la au i ke dala a'u i hoopukapuka ai no na dala au i haawi mai ai ia'u 1 kela la aku nei, ike mai la kela he puelo nui maoli, lalau mai la kela a wehe ae la a noho ihola e helu me kanalua i kahi oka loaa nui ana mai 0 keia dala i kana keiki i ka wa pokole, ina o kahi kumuhana iho la ia o kela mau ie opala. Aole nae oia i hoopuka aku i huaolelo, ua helu pono iho la oia, a i ka pau ana, he kanahikukumamalima dala ka nui iloko o ua puolo la, nui loa iho la kona pihoihoi me kona noonoo nui, ua kii paha kana keiki ika hai dala f a oia nae kana e olelo mai nei no kana mau mea kuai. Ninau aku la oia iua keiki nei ana : "E kuu keiki ke makemake nei au e hai mai oe ia'ū me ka pololei pehea i loaa nui mai ai keia mau dala ia oe me ke kumu waiwai uuku loa a'u i haawi aku ai ia oe i kela la aku nei?" Pane mai la o Takahone-sui: "O kau mau dala i haawi mai ai ua noonoo nui au i mea e loaa ai he puka no ua dala la. Ike iho la au oke kuai 1 na kii paani a kamalii ka hana waiwai loa, oiai, i keia la aole e hemo ana na hale kuai, a e hele pu

ae ana nohoi lakou me ko lakou mau makua, a i ko lakou wa e ike iho ai i ua mau kii nei a'u, e makemake loa ana lakou." "A pehea oe i manao ai e loaa- mai ana kau dala mai kela poe kamalii, oiai, ua maopopo no ia oe aole a lakou elala? 11 4t Ae, pela no e mama, ua ike no au pela, aka, ua maopopo pu nohoi ia'u elike nohoi me ko makou ano o keiki ke ike i kekahi mea i makemake ai, hoomaka aku la e ne i na makua, aole no e nele ana ka haawi mai o na makua maikai i ka mea a ka lakou poe keiki e ne aku ai, elike nohoi me oe e mama kou haawi mai nohoi i ka'u mau mea apau loa e ne aku ai ia oe, ua ike no au aole no i kupono ka'u mau mea i makemake ai i kou noonoo, aka, no kou aloha no ia'u ua hooko wale mai no oe, pela iho la no au i noonoo ai a hana iho la. "E mama, oiai au e noonoo ana 1 keia papa hana, ua hooholo pu iho au e loaa nui ana no ia J u ke dala, e loaa ai ka puka no kau inau dala i haawi mai ai ia'u i kela la aku nei, oiai, ua nui maoli no kuu maka'u ia oe, ina aole e puka nui ana kela mau dala a'u ma ka'u hana ana, a pela iho la no au i hooikaika pauaho ole ai, i ole oe e huhu mki ia ? u, a ua hooholo pu no au ina ma keia hana a'u a i loaa ole no ia'u he puka, alaila, o kuu hele loa no ia a haalele ia olua. "E kuu keiki," wahi a ka makuahine me ka puliki ana mai i ua lei nei ana i kona umauma me ka helelei pu ana īho o kona mau waimaka. 44 Ua hauoli nui au ia oe e kuu keiki no ka luaole o kou noeau ma ka noonoo ana i na mea e hoolilo aku ai ia oe ma na anuu o ke kanaka ko'iko'i a kiekie, i ka lua ole nohoi o kou naauao i ka noonoo ana ma na mea e holomua ai ka hana ma ka imi waiwai ana. "Aka nae, e kuu lei aloha, ke kahaha nui loa nei au no ka ulu ana ae o kekahi noonoo okoa iloko ou i ka manawa like no ka hookāawale anaia oe mai a maua aku kou mau makua, a no keaha la na kumu o kou noonoo ana e kuu lei pela?" u Ua ike no au he lehulehu wale o na makua o kekahi poe kamalii e olelo ana elike me kau e olelo mai nei, he aloha i na keiki, aka, ke loaa nae he hewa liilii ano ole i ua mau keiki nei a lakou, o ka hoomaka iho la no ia e huhu kukahalake a hiki ole i na keiki ke hooponopono aku. E hiliia ana ua poe,keiki la me na laau a hiki i ka eha loa ana no na wahi kumu ano ole, ua huhu ulupuni loa na makua. Noonoo iho la au," i hoomau aku ai no ua keiki la, **aole keia he kumu ano ole o ka hoopukapuka dala aiia o kekahi keiki mai kona makua-

hine elike me ka kaua i hana iho nei, a ua manao no au, ina no i hewa iho nei ka'u hana ana, o ko nuku mai no ia ia'u,-"a- i~t)Tte o- ko pepehi aiai no īa ia'u, pela au i kuko ai e hele a kaawale mai ko olua alo aku, ina aole i holo pono. 77 "Ke haawi aku nei au ia oe e kuu keiki i ka'u mau hoomaikai palena ole ana no ka nui maoli no 0 kou naauao, ua pololei io no ka olelo a ko kuniu 1 olelo mai ai ia maua i kou akamai, a ua kupono maoli no kuu au'a ana ia oe, aole e hele hou i ke kula, a e noho no oe e hana. "I ko 7 u manao aole e nele ana ko papa hauoli ke lohe aku ana oia mai a'u aku i ka nui o kau loaa o keia la hookahi wale no no kau hana ke hoi mai oia> e hoike pau aku ana au iaia i kau mau mea 'a pau loa i hoike mai - nei ia'u." Ua kahamaha aku la ua keiki nei, a pane mai la ika makuahine. "Mai hoike oe e mama no kuu noonoo ana e haalele ia olua, ina aole ? holo pono iho nei keia hana a'u." "No keaha hoi?" wahi a ka makuahine. "Mahope auanei oia huhu mai ia 1 u no ko'u noonoo pela.'' "A ina pela, ua pono e hai aku au i na mea e aku a koe no ia. Hai iho la oia i ua mau dala loaa mua nei a ua keiki nej ana ma ke ano loina no a lakou a na pake, a i ka pau ana, lawe ae la ua makuahine nei ona i na dala he umi ana i haawi mai ai, a o ke kumupaa hoi o keia hana hoopukapuka a ke keiki, a o ke koena haawi mai la oia me ka olelo pu mai, u eia mai kau kumupaa e hele hou aku ai oe e hoohana." Nana aku la oia a ike aku la i ka ka makuahine i haawi mai ai iaia, a pane aku la oia; "e kuu makuahine, ua nui hewahewa loa keia mau dala au i haawi mai nei, i ko'u manao ana ua lawa no au i na o ka hapalua o keia mau dala au e haawi nei, ua hoihoi hou aku la oia i kona makuahine a paa aku la oia i kana. A i ke ahiahi ana iho, hoi mai la o Auso, a i kona hiki ana mai i kauhale, ua hoakaka aku la o Liu Fat i na mea a pau, a koe ka ke keiki i papa aku ai iaia, oiai no o Auso e hoolohe mai ana me ke akahele, a me na helehelena ulumahiehie no keia moeielo pili i ka laua lei, a ka wahine e hoike aku nei, a ke haawi wale la no kela i na mahalo ana no keia ano ku i ke kanaka makua o na hana a ke keiki a laua. Ika pau ana o keia ma. hoakaka ana a Liu Fat imua o ke kane, ua ninau okoa aku' la oia ia Auso; u e papa pehea iho la kou noonoo no keia hana a ka kaua keiki?" (Hui hou me Ka Lanakila.)