Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 7, 11 February 1875 — Page 2

Page PDF (1.01 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, FEBERUARI 11, 1875.

 

I NA MAKAMAKA!

          O keia ka kakou pepa alua o ka mahina alua o kona ola ana, a ke hoomaikai aku nei makou i na makamaka i hoike mai i ke aloha, ma ka hookipa ana'ku i ko lakou "LAHUI HAWII" ponoi. A oiai no hoi i ka wa makamaka o kona mau helu, ke haawi hou aku nei makou i ka leo poloai imua o ka poe i halawai pu ole me ko kakou inoa makamae, ka wahaolelo kuokoa hoi no ka "PONOKAULIKE," e lawe! mai kekahi kihi a kekahi kihi, i kamaaina oukou me ka makamaka nana e hoike akea na loina o ko kakou noho'na. E ala! e na Luna, o oukou na Kapena o ko kakou puali lokahi, i hookahi na puuwai, a e kauoha hou mai i mau pepa hou, i hanohano ai ko kakou "Papa Inoa," o ka makahiki mua o ka paio ana, ke hiki aku i ka wa e hoike ia'i imua o ka lehulehu. E kauoha mai! o hala ka manawa kupono. He hookahi wale no Dala! ($1:00) no ka makahiki; a he umi keneta! (10:k) no ka pepa hookahi ka uku o na Luna no ka hiwahiwa a ka "LAHUI HAWAII!"

          ILOKO o keia mau la, he mea kamaaina loa ka ike ia ana ma na pipa alanui o ke kulanakauhale nei na kanaka Hawaii opio, me na paa paina, na kaula uwati, me ke kapakahi o ka papale i luluu i ka lei, e paikau hele wale ana ma o a maanei, me ka hooikaika ole e imi i wahi hana, a loaa ke ala o ke kuonoono. Ua kamailio mau ia, me ke ao maoli aku no hoi o na nupepa ia lakou, aka, ua minamina makou, no ka mea, ua pani mai la i ka ipuka o ko lakou kumu lohe, me ka hoomau ana ma ke alanui o ka palaualelo. Aole anei e komo iho ka manao hilahila iloko o keia poe i ka ike aku i ka elemakule kino nawaliwali me na puolo mauu nunui kaumaha e kalewa ae ana i wahi e loaa mai ai ka pono o kona ohana? Aole anei hoi e pua ae ke aloha o kona puuwai opio ke ike aku i ka makua aoo me kona kino iloko o ka lepo e hooikaika ana mai ka puka ana mai o ka la a hiki i ka napoo ana, e mahi i kana loi kalo i loaa'i ke ola o kona ohana? Pehea la e hiki ai, ua hiki ole ia makou ke hoomaopopo i ke ano o keia poe. Auhea oe e ka makamaka opio, mai manao kuhihewa oe ua hanohano a mahaloia kou kulana imua o na maka o ka lehulehu mamuli o kou komo ana i na paa paina me kela kika i kou waha. Mai manao oe o kou hoikeike ana i kou nani hookano ma ke alanui he kumu pomaikai ia nou. A e ka pokii oiwi, nou keia leo aloha, mai manao oe e mau loa ana ka hooikaika ana a kou makua i ola nou, he la kona, ko kakou no a pau, a nele oe i ka makua ole. E lalau i ka o-o ma kahi o kela kika, a ma kahi o ka palaualelo, e pelu i kou mau kuli a e ulaa aku i ka honua, a e loaa auanei ka pomaikai ia oe. E haliu mai i ko makou leo uwalo, e holoi i ka lepo haumia o na la i hala, a e ku ae me ka manaolana a hoike akea'ku imua o ko ke ao, aole oe he "palaualelo lapuwale" aka he "hooikaika pomaikai."

          Ke hoomakaukau nui nei na komite hookipa Moi no kona lele ana mai i uka nei o ka aina. Ua ike iho nei makou i ka papa kuhikuhi o ka huakai ma na pipa alanui. He mau la nana aku keia, ke koho mua aku nei no nae makou aia mawaena o ka la 15 a me 20 o keia mahina e ku mai ai ko kakou Moi.

Mahalo Piha!

          Ke mahalo piha aku nei makou i ka makamaka Kuokoa o ka pule i hala iho nei, no kona hoao ana e kokua i na Kiure Hawaii he umi a makou i hoike akea aku ai no ka pomaikai o ka lehulehu, ma ke ano "na Kiure kokua hewa." Aka, oiai makou e haawi aku ana i keia mahalo iaia, ua hiki ole ia makou ke umi iho i ka minamina nona, no ka hoao ana e hoomaikai i ka olelo hooholo a ua mau Kiure nei me ka leo nawaliwali, a oiai oia e hooikaika ana e kukala ae i ko makou "hoinoino loa i na Kiure Hawaii me ka hoohilahila ia lakou ma ka hoike akea ana i na inoa," ua pauhia loa ia iho la kona noonoo ana e ka palaka, a nalowale aku la ka hoomanao ana ae i kona kope piha ana i ua kumumanao la o makou me na inoa o ua mau Kiure 'la, me kona panai hou ana mai i na huaolelo malalo iho, ma ke ano apono i ka leo hoike oiaio o ka LAHUI HAWAII. E ike ia no ma ke kolamu "Nuhou Kuloko," o ua makamaka Kuokoa nei o ka la 30 o Ianuari i hala iho nei, a penei no ia:
          "KE KIU RE HAWAII.—Ma ka Poalua iho nei, ua hookuu ke Kiure Hawaii i ka mea i akaka ka hewa, he hoohainu rama me ka noonoo ole. Ina i waihoia mai na inoa ia makou ina me keia, ke kau kehakeha aku nei ko lakou mau inoa na ka lehulehu e hoohenehene mai."
          Ke hoomanao aku nei makou i ua makamaka nei i keia mau mea, me ka lana o ka manao e hoike mai ana oia imua o ka lehulehu i kona manao oiaio. A ina o keia maluna ae ka oiaio, alaila, aole anei no ka pololei o ka makou ke kumu i kope ia'i ma kona mau kolamu? A ina hoi o ka manao o keia pule iho nei ka oiaio, alaila, aole anei i oi aku ka paumaele o kona mau kolamu me ke pena hoohilahila i na Kiure Hawaii, mamuli o kona kope ana i ko makou manao me ka hoopuka ana i kela mau huaolelo maluna ae? Ua helehele mai nei oia i pililakeke no makou, aka i ka hookuku ana ua ku ole ia makou a pili pono loa iaia, nolaila ke hoihoi aku nei no makou i kona lokomaikai, me ka "mahalo piha."
          E like me ia i puka aku ai ia la, pela no ko makou manao paa i keia la, "aole o ka hoino i kekahi Kiure hookahi a mea e ae paha, aka, o ke ku-e loa i ke kulana i lawe ia e lakou ma ia hihia." A ke manao nei makou, he kuleana ko kela a me keia e hooholo i kona manao ma ka hana a keia mau kiure, oiai, he mana ko ka lehulehu ma na mea pili ia lakou. He wahaolelo makou no ka pono o ka lehulehu, a ina aole makou e hoike akea aku i na mea a pau i hana ia me ka hoopilimeaai ole, alaila o ko makou haalele ana no ia i ke kulana "wahaolelo." A ano, ke hoopau nei makou i ke kamailio ana no keia mea, me ka manao lana, e hookipa aku ana ko makou kuaana kalai olelo i keia mau hoakaka ana ma ke ano mau o ka Hawaii, he "hoa'loha."

NUHOU MAI MAIKONISIA MAI.
KIPAKU IA KE ALII O UALANA.—OLELO KAHI POE E PULEHU I NA KUMU.—HOLO KA HANA A NA KUMU.—MAKEMAKE IA NA PPAHANA HOU, ME NA BUKE HOU.
Mai ka Leta mai a Mr. Snow.

          E hai aku au i na hoololi ana o ko makou noho ana Kurila ma keia mokupuni (Ponape.) Ua lilo mua ka Moi a me ka Moiwahine i na hana lapuwale. Ua kaulana mua ka laua mau hana haumia, a hiki ole i na kanaka ke hoomanawanui hou aku. Ua hoolaha ia he halawai nui iloko o ka luakini, aole i hoolaha akea ia, aka, na na 'lii i hoouna i na elele ma o a maanei e hoakoakoa i na kanaka. I ka wa i akoakoa ai na kanaka me na 'lii, wehe ia iho la ka hana me ka pule a me ka himeni ana. A pau ia ku mai la o Kauku, he mea kiekie oia, me he kuhina nui la kona ano ua pili loa i ke alii, kamailio mai la oia, a he maikai kona mau manao. A pau ia, ku pakahi mai la na 'lii a pau a hai mai la i ko lakou manao no ka hoopau ana i ka Moi. A pau ka olelo a na 'lii me na mea e ae, waiho ia mai na ninau elua. 1 E hoopau ia anei ka Moi? 2 O Sigera anei kona pani hakahaka? O keia Sigera, oia no kekahi o na 'lii kiekie o lakou. I ka ninau ia ana o ka ninau mua, ua kokua ia e na mea a pau, aole hookahi i hoole. I ka ninau ia ana o ka ninau elua, oia like no, ua hapai ia na lima a pau, aohe mea hoole. Alaila, haawi ia he pule hoolaa no ka Moi hou, a pau kahi mau hana liilii, hookuu ia ka halawai.
          Mahope o ka aina awakea o ia la no, hele aku la kekahi komite i ka hale alii e hooko i ka mea i hana ia. Loaa aku la ia lakou ka Moi mua e hoomakaukau ana me kana wahine e haalele i ko laua kulana me ka hilahila nui. Mahope o ka hooko ia ana o keia mau mea a pau, ua hoopuka ae kekahi haole Geremania a me kekahi poe e ae i ko lakou manao, he pono ke hana ia i umu ahi nui a e pulehu ia na kumu a me kahi poe hoahanau o ia wahi. He hookahuli nui keia no ia poe, a he mea ano nui no ia lakou, ua hana ia nae me ka hookahe ole ia o ke koko.

Mai ka Leta mai a Mr. Kuewa.

          ME JERO, Sept. 8.—He nui ke kihapai, aka, hapa nae na paahana. Pehea la e loaa ai ona mau paahana hou no makou mailaila mai? Mai ka la 1 o Dek., 1873, a hiki i keia la, he 8 malama me 9 la o maua ma keia aina, ua ike i ka aina, a launa nui me na kanaka. Ma na Sabati, ua malama ia ka halawai a maikai, nui no ka poe i hele mai; pela no ma na halawai o na la noa. He noho kue no na 'lii o keia aina, mai ka haalele ana iho o Hoku Ao ia maua; a hiki i ka la 22 o Augate iho nei, hoohui iho nei au ia lakou, a ao aku no hoi. Ua ae mai e hoopau i ka noho kue ana.
          Ma ka malama o Iulai, la 20, hele aku la au i ka helu kanaka, a iloko o na pule elua ua pau i ka helu ia. A eia ka nui o na kanaka ma keia aina, 2,450.
          Ma ka malama o Maraki, loohia o Miriama (kana wahine ia) i ka mai a aneane pilikia. Ua loaa ka oluolu iaia i keia wa. Aohe o maua pilikia, he maikai a he oluolu ke ola o ke kino.

Mai ka Leta mai a Mr. Leleo.

          NONOU TI, Aug.—He mea e ehaeha ai ka manao no ka hana ino a na kamaaina. I ka la 28 o Iune iho nei, ua hana ino mai kekahi kanaka ia maua, penei kana olelo: "Makemake au e wahi i ko oukou mau poo, a e inu i ko oukou lolo." O keia kanaka, oia no ka mea hana ino mau ia maua; nana no hoi i aihue i ka papa a ka Papa Hawaii i hoouna mai ai, ua paa ka waa nui. Nana no hoi i haehae i na buke Kauoha Hou. O ke kumu o keia hana ana mai ia maua pela no ka hoohalahala. I ko maua haawi ana i ka poe lawe mai i ka wai-niu i ka uku o ka lakou wai niu, aole nae i haawi i keia kanaka kekahi, nolaila huhu. Pehea la wau e haawi ai iaia, no ka mea, aole oia i haawi mai ia'u i kekahi mea.
          O ke kumu o kona manao pela, no ko maua noho pu me ia, aole nae nona ka aina, no ka mea, ua lilo i ke kuai ia me na dala he $10.00.
         
I ka la 30 o Iulai nei, ua pakele au mai make i kekahi kanaka ona, no ka mea ua komo mai kela kanaka maloko o ko maua hale, oia ka hora 11 A. M., a olelo mai i na olelo ino, e like me ka mea mau i ka poe ona. Mahope noi mai oia e haawi aku au i lole, aole nae au i ekemu aku, no ke ku like ole o ko'u manao me kona manao. I kuu ekemu ole ana aku, ua puka kela iwaho a lawe aku i kuu palule a me kuu bakeke wai, a hele wikiwiki aku la. Ua ku aku nae au me kekahi kanaka e hoihoi mai, aka, ua lele mai oia e hahau ia'u i ka laau, aole nae au i pa mai, no ko'u alo ana ae. I ko'u ike ana i kona piha i ka huhu ua hookaawale au ia'u iho, aka, lele mai nae kela e nahu ia'u, a lilo aku i ko ia la waha kuu palule a me kuu wahi kaawe, aka, ua huki mai au me ka ikaika a hemo mai la mai kona waha mai. I ka ike ana o kekahi poe e ae, ua holo mai lakou e paa i kela kanaka, a pakele au.
          Ina he pahi ma ka lima o kela kanaka, ina ua make au, no ka mea, aole he naauao iloko ona, a aole no hoi he aloha.
          Ua hoonani aku nae au i ke Akua i Kona hoopakele ana i ko'u ola a me Kona haawi ana mai ia'u i ka manao maikai i ole au e hana ino aku i kekahi o na kamaaina i ole ai e hoowahawaha ia ka inoa o ko kakou Haku.
          Aole maua e manao e haalele i keia kihapai no ka paakiki o na kamaaina. Ina wau i hoomau i keia hana, iwakalua makahiki ma keia kihapai, aole au pauaho no ko lakou paakiki. O ka manao o ka'u wahine o ka hoomaha ma kekahi kihapai e ae iwaena o keia pae aina, ina ma Butaritari a i ole ma Marakei, no ka mea oluolu iki malaila, a wela loa maanei. Aole keia he leta hoopii aku, aka, he mea hoakaka no i ke ano o ko maua noho ana. Aloha nui.
(E hoomau ia ma keia pule ae.)

          Ma ka halawai hope loa iho nei a ka Papa Kinaiahi, ua kauohaia na Puali Kinaiahi a pau e puka ae me ko lakou mau aahu piha ke hiki aku i ka la o ka Moi e ku mai ai, a ia po iho e hoomaamaama ia ka hale bele o lakou, a me ka paikau ana ae ma na alanui o ke kaona nei me na lamalama ma ke ano "hookipa hoohanohano."

          E MAHALOIA.—Ma kekahi la o ka pule i hala iho nei, ua koi ia mai kekahi o ko makou poe makamaka e komo aku iloko o kekahi hale, "a e hoopa kiaha" me kona hoa, ua ona mua ua hoa nei. Hoole aku la keia. Koi ikaika mai la kela. Pane aku la keia, "Aohe au i ike i na hana; ke hele nei au i ka halawai ma mea, ina he oluolu oe e hele pu kaua." O ka mana koke ae la ia o ko laua mau alanui, hele pololei aku la keia ma ke ala o ka lanakila, a huli hope aku la kela iloko o ka pouliuli a me kona poniuniu.

          MA ka Poaha i hala iho nei, i ka wa a kekahi alii moku manuwa e holo kaa ana mauka o ke Alanui Kula, huli aoao iho la ke kaa a haule iho la ke kanaka i ka lepo; ua manaoia ua eha loa, o ke poniuniu ka mea i haule ai o ka haole mamua. Mahope iho o kona haule ana, holokiki aku la ka lio me ke kahu ole a hiki i ka ihona e hiki aku ai i ke kahawai o Waikahalulu, malaila kahi i hopu ia a paa ia Mr. J. Kuaumoana: ma ka makaukau me ka hopohopo ole o keia Keonimana i hoopakeleia ai kela kaa, mai nahaha liilii ina e haule aku i kahawai.

         PAKELE NA OLA.—Ma ka lokomaikai o kekahi o ko makou mau makamaka o Iosia k. Laioha o Holualoa, Kona Akau, Hawaii, ua loaa mai ka lono no ka pakele ana o D. Kamakainai me kana mau keiki opiopio mai pau i ka make ma ke kahuli ana o ka waa, oiai lakou e huli hoi mai ana mai ka lawaia pahoe iheihe, ma ka la 30 o ka mahina i hala iho nei. Ma ka la 28 aku oia mahina hookahi, wahi a ua palapala nei, ua kahuli iho la ka waapa o P. Geo. Mioi mawaho ae o Pohakuloa, ma kahi e kokoke ana i ka uluniu o Makaeo. O Mioi, Kahpoe a me kekahi poe e ae ko luna o ka waapa i ka manawa i kahuli ai, a ua pomaikai lakou i ka pakele ana. [E malama e na makamaka oiai maluna o ka ilikai.]