Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 31, 29 July 1875 — Page 1

Page PDF (1.08 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, IULAI 29, 1875.  {HELU 31.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
          E hoouna mai i na le ta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

[NO KA LAHUI HAWAII.]
Pa tter, Patter, Patter.

1 Ke pa, pa, pa, heaha la?
He ua paha, pa, pa, pa;
Ke pa, pa, pa, la a po mai,
Ke pa, pa, pa la a ao ae.
2 Ke pa, pa, pa, pakika e,
Hanupanupa a pahee.
Ke pa, pa, pa, a pouli pu,
A nalo ae la na hoku.
3 Ke pa, pa, pa, lauwili no,
Makani ino, a uwo.
Hanini makawalu mai,
Hoolana a kahe awai.
4 Ke pa, pa, pa, haukoi mai,
O oloku a hakaikai.
Opili, anu, kuululu,
Auwe la au a pilipu.
5 Ke pa, pa, pa, anapu mai
Ka uwila weliweli e,
Kaa ka hekili maluna'e,
Haalulu e ke ao, ke kai.
6 Hamau! halukuluku mai,
He ua lua ole nei;
Haule, lele a paopao
Na hua hekili kamahao.
7 Ke pii, a pu, a pii ka wai!
Ka wai o Noa anei nei?
Oa a holomoku e,
Kulipolipo! a—auwe!
8 He ua aho iki nei;
Aia ilalo he ua e,
He ahi pa a mau
Maluna o na hoomalau.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
KE ALII KA MOI LABODA!
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 3.

          ME KA nihi malie o ko laua nei mau kapuai wawae laua i uhai aku ai i kahi a ka leo e pae mai ana, a i ko laua nei kokoke loa ana aku, ku iho la laua nei, a pane mai la o Babela, "ano e Nieda, e kali kaua a pau ka himeni ana, o ka hiamoe ana ia, a i kou wa e lohe aku ai i ka nonolo o ka ihu, alaila, o kou wa no ia e hele aku ai. I kou wa e hele ai a hiki i kela pohaku palahalaha e waiho mai la malalo o kela kumu laau oliva, e nana oe ma ke kihi komohana, e ike ana oe he wahi poepoe ano e malaila, e hoopa iho me kou lima akau, a e hamama koke mai no auanei ka puka o ke ana. O keia ana aia no ia i kela puu e ku koke mai la mahope aku o ua pohaku la, a ke noi aku nei au ia oe, e houluulu oe i kou mau manao koa a pau, no ka mea, ano ka manawa, a i ko ole keia hana ia oe., o ka nele loa no ia o kau huakai, a e lilo ana kaua he mau heluna no keia ululaau. No ka mea, ina oe e hopohopo no kau mau mea e ike aku ai, a huli mai kou alo me ka hoao e holo, o ko kaua lilo no ia i mau kumu-laau. O ka hapa nui o keia mau laau au e ike nei imua o kaua, he poe kanaka wale no ia i loohia ia e ia pilikia mamuli o ka huli hope no ka makau. Ano e hele aku oe, mai hopo, e kapae ae oe i ka wiwo a me ka makau, mai ae oe i na mea au e ike aku ana e hookuemi hope mai i kou mau manao koa, o kou hele pololei no ia a komo, nana pololei no oe a o ka luahine e huli ana ke alo iluna, hoomaopopo iho oe aia iaia ka maka, hele pololei aku no oe a poonao iho, a i ka wa e loaa ai ia oe, o kou wa ia e hookaawale mai ai, a mai ae i ko lakou mau lima e hoopa mai ia oe, o paa loa auanei oe, a mai ae no hoi i ka lakou mau olelo maalea e hoolauwili i kou noonoo ana a mai puni aku i ka lakou; e paa malie oe i ka maka, aia a hai mai i ke ala e loaa ai kou makemake, alaila oe haawi aku, a o ka pau ana no hoi ia o ko lakou mana kupua. Aloha oe e Nieda, e hele oe ano, ua nalo na leo himeni, a ke nonolo mai la na ihu o lakou, e hele a me oe ko'u manaolana."
          Aole i pau pono ka Babela mau huaolelo, ua hala aku la o Nie da me ka alawa hou ole mai ihope nei. Hele pololei aku la keia me ka mama o kona mau kapuai wawae, a wahi a Babela i ka ike ana aku iaia e hele ana me ka nihi e like me ka dia o ka waoakua, "Aia ma kou mau wawae e ke keiki alii Nieda ke ike nei au ina eheu maalahi o ka lanakila." E like me na kuhikuhi a kona hoa-hele, pela no o Nieda i hooko pololei ai, a i kona hiki ana ma kahi kokoke i ka pohaku palahalaha nui, hoomaka mai la ka lia okakala o kona ili, hoholo ae la ka maeele ano e a puni kona kino, lohe aku la ia i na leo kupanaha, me he la he wahine e pepehi ia ana, a e kahea mai ana iaia nei e hele aku e kokua iaia,. a o kekahi hoi, me he la he mau keiki liilii, e kanikau ana no ko lakou mau makua me na leo uwe hoalohaloha, a o kekahi mau leo hoi ua piha me ka huhu, e kipaku mai ana iaia nei, me na huaolelo hooweliweli, e i mai ana, "E Nieda hupo, ilaila no oe ku aku, o pau auanei kou hauoli ana i ka pumehana o ka la a me ka olu o ka po, o hoi, ua puni oe ia Babela, o kou lua kupapau no ia au e imi paakiki mai la." A o kekahi leo hoi e poloai mai ana iaia nei e hele aku, e i mai ana. "Hele mai, hele mai e ke kanaka koa opio. E hoopa i ka pahikaua a ke kelakela o keia kahua. Hele mai, nou ka oi i hookala ia iho nei, a i paina awakea hoi oe no keia la maikai."
          Iloko o keia mau mea kupanaha, ua kai malie aku la ko Nieda mau kapuai iluna. Ua ano e kona kino, aka o kona noonoo ana, aole i hookahuli ia ae. I ka lohe ana aku o kona mau pepeiao i ka leo poloai hope loa, ua pii ae la ka wela o kona mau papalina, kulu mai la na omaka hou ma kona lae, unuhi ino ae la i kana pahi me ka manao e lele aku imua a hahau aku i kahi o kela leo i pae mai ai, aka, noonoo koke ae la keia i ke kauoha a kona hoa, a hoihoi hou iho la i ka pahi a waiho hou ma kona aoao. "Owai la oe e na leo hiena," wahi a Nieda iloko iho ona, "aole au i ike, aka, e hiki ana ke keiki a Laboda imua ou, ae—ina e hala ka makahiki okoa ke huli i kou wahi, e hoea ana o Nieda imua ou, a ina e hale ka oi a ko makakila au e kaena nei, ke hai aku nei au aole oe e lilo ana i paina awakea na kuu pahikaua, aka, he pio kou kulana no ke koena o kou mau la."
          Iloko o na leo a me na mea ano kupanaha loa ko ia nei hele wiwo ole ana aku a ku ana ma ka aoao komohana o ka pohaku, alawa iho la keia, a ike koke iho la no keia i kahi oioi poepoe. Lalau iho la kona lima me ka manao e hooko i ke kauoha a Babela, aka, mamua o ka pa ana iho o kona lima, aia hoi, pane ae la kekahi leo i ka i ana ae, "E Nieda ke alii opio! Ano e kali kou makemake a e hoolohe mai i ka'u mau olelo. E hai aku au ia oe, aole au he mea e, aka, he hoa'loha nou, he makamaka nou, a he pilikoko ponoi hoi nou. Ma ia ano, ua komo mai ke aloha a me ka minamina iloko o'u nou, no ka mea, ke hoopa kou lima i kekahi wahi o keia pohaku, o kou nalo ana no ia, lilo oe he makani, a o ke ko ana no hoi ia o na makemake o Babela opu ino. E Nieda, e ke keiki alii aloha hoi a ka lahui o kou aina hanau, e puni ana anei oe ia Babela? E haawi ana anei oe i kou ola, i kou mau kulana a pau o na la e hiki mai ana i keia kanaka aloha ole? Ke hai aku nei au ia oe, o ka makemake o kela kanaka, oia no kou poino ana, a e lilo iaia kou kulana; ua ike no oia o kahi keia e loaa ai ka poino ia oe, a nolaila, ua poe aku nei kela mahope, a hoouna mai la ia oe mamua nei. E Nieda, e hoolohe i na leo uwalo e kahea mai nei, he oiaio, ua komo ke aloha iloko o lakou nou, a ke hoao mai nei e hoopakele ia oe, a e hoole ana no anei oe i ka makou a puni aku no mahope o ka kela kanaka e imi nei i kou make? E malama e Nieda, a e hoomanao hoi, mai hupo a ae i kou kino e komo iloko o ka poino. E hoi, a e noho lanakila me ka maalahi iloko o na pomaikai a pau. He kulana kou, ke kali mai la, nou wale no ka lohi. No kou ola ke pule nei au, e hoolohe mai ana oe i keia noi e ke keiki alii Nieda o kuu lahui aloha." Kaili hou mai la o Nieda i kona lima, a nana pono aku la kona maka i kahi a ka leo i hoea mai ai, aohe nae wahi ano ano kanaka, a no keia mea, ua komo iho la ka manao iloko ona e hoao hou; a no ia mea, ua kikoo hou aku la kona lima, a pane hou mai la ka leo, "alia, alia, e kuu alii. E ae mai ia'u e haawi mua aku i ko'u aloha hope loa ia oe, oiai, ke ike nei au ua punia loa oe i na hoowalewale a Babela. E Nieda, ano o ke aloha no kou, a na ka lani e hoopomaikai i kou uhane."
          Me keia mau huaolelo maalea a ka leo kupua i hoopa aku ai o Nieda i ka pohaku, a ia manawa koke no i hoopuiwa ia ae ai keia me kekahi leo nakulu nui i ano like me ka hekili, wawalo hele ae la ma ka lewa, e paapaaina aku la ma na paia o ka ululaau e haalulu ae la ka honua o kahi a ia nei e ku ana. Huli koke ae la keia a nana aku la i ka puu, kahi hoi a Babela i hai mai iaia no ka puka o ke ana, a ike aku la ia i ka oni io a ia nei, a he manawa pokole ma ia hope iho ua hamama mai la ka puka o ke ana, a i ko ia nei hoomaopopo ana aku, he mea e ka weliweli o na mea a ka maka e ike aku ana. Ma kela a me keia aoao o ka puka e ku ana he mau kanaka, me na poo manu, na wawae holoholona, a me ke kino kanaka maoli. E paa ana ma ko laua lima he mau ihe, e lalapa ana ke ahi o ka maka winiwini o ua mau ihe nei, a o ka honua hoi o kahi a ua mau kiai e ku nei, e paila ana ka mahu o ke koko. Maloko iki aku, e ku ana he ipuhao nui, e lalapa ana ke ahi malalo, a ua like me ka moana i ka manawa ino ka paila o ka wai o loko. E okuu ana he elemakule ma kekahi aoao, e pao ana i ka wahie, o kona helehelena he mea ku i ka hoomakaukau, e keke mau ana kona mau niho, e aa ana kona mau maka, he mau pepeiao holoholona kona, a ua puni kona kino i ka hulumanu.
          "He mea ku keia i ka hoopuiwa ana i ke kanaka i ike ole i na mea o keia ano mamua," wahi a Nieda iloko iho ona, "aka, e hooko ana au i ke kuhikuhi a kuu hoa, ka mee nana i alakai maalahi mai ia'u a ike ana au i keia mau mea kupanaha, a ina o ko'u lua kupapau io keia, alaila, ua makaukau au ano e halawai me ko'u hopena, aka, ina o ke ala keia o ko'u lanakila ana, alaila, e ike ana au i ke ano o keia mau mea kupanaha."
          Hele aku la ia a i kona kokoke ana aku e komo ma ka ipuka o ke ana, ike aku la keia i ka hapai ana ae o na kiai puka i ka laua mau ihe a hoopololei mai la iaia nei; aka, kau aku la ko ia nei mau maka maluna o ka elemakule puhi-ahi, a me kona lima me ka makaukau maluna o kana pahikaua, komo aku la iloko. Hele mai la ka ihe a na kiai a o ka pa wale mai no koe iaia nei, aka, ua hala wale ae no. Hoomaka mai la ka wela hahana o ka mahu o ka ipuhao, ku ae la ka elemakule me ka pipi o ka huahua o kona waha, me na lima huluhulu i makaukau e lalau mai iaia nei, a hoomaka ae la ka paapaaina o ka kumulaau i pao hope loa ia aku ai, a pii ikaika ae la ka ula o ke ahi a hookui me luna o ke ana. Hoomau aku la no nae keia i ka hele ana imua, hala aku la na kiai mahope, a ke hele aku nei e kaalo ae i ka elemakule me ka ipuhao. Holo mai la ua elemakule nei me kona waha e hamama ana, e lalapa ana ke ahi o kona mau maka, a o ka lalau wale ae la no ma kahi aoao. Hele aku la no keia a hala mai la ka elemakule me kana mau hana hoomakaukau, ike aku la keia he kahawai mamua pono ona, e kahe ana ka wai me ka ikaika nui, e lawe ana i na kumulaau nunui, na pohaku koikoi loa, a e pa ana hoi ka makani kikiao ikaika, haule mai la na paka-ua koikoi, o mai la ka uila me ke oolea, a nakulu wawalo ae la ka hekili me ka weliweli. "ina o ko'u hopena keia, alaila, e lawe ana au ia hopena me  na hoomanao aloha i ko'u makuahine, a iloko hoi o ka hooko pono ana i na kauoha a Babela kuu alakai," wahi a ko Nieda mau hoomanao ana'e i ke ano kupilikii o kona kulana, a kikoo aku la kona wawae e komo aku iloko o ka muliwai uliuli e kupikipiki-o mai ana mamua pono o ke ala ana e hele aku ai, aka, iloko o ka manawa pokole, ua malie ae la ka makani ma ka ia nei wahi e hele ana, mao pu me ka ua, a malie molale maikai ka manawa, mahele ae la ka wai ma o a maanei a waiho maloo iho la o waena, a i ko ia nei hele ana'ku, hoomaka'e la na leo manu e mele me na leo hoohaihai, a i ko ia nei hehi ana ma na palena o kekahi aoao o ua muliwai nei, ua hui hou ae la ka wai a hoomaka hou ka ino e like me mamua. Hele aku la keia me ka mama o na wawae, a haalele mai la i ka muliwai kupua me kona mau ino hoomakaukau mahope nei.
(Aole i pau.)

          I ka eli ia ana iho nei o ke kahua hale o kahi waiho ukana o George C. McLean, ma alanui Nuuanu, aia hoi, ua loaa iho la he pahu kika Havana, a i ka hoomaopopo ia ana iho, eia ka he pahu kika i poina ia malaila no na makahiki he 16 a oi.