Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 10, 2 March 1876 — No ke Kula Hana-lima ma Keoneula. [ARTICLE]

No ke Kula Hana-lima ma Keoneula.

E KA Ni i'KPA k a Lahui Hawaii e ; iWl(l oe :—Ka oali knkamahao iwaeaa o ka moana Pakipika, ka hoa haihai olelo o ka poe noeaa, a noelo ike, k& elele mama 1 ka Uwe i na makana īwaena o keia Paemoku. Ke hoaiai aku nei au i ke kalana a me na hiohiona o keia kula imua o oukou a pau na makamaka e noho niai nei, mai ka Ia Iliki, a ka la Najwo, a iiaua hoi o na Hōi Hano> hano o ka Hale Ahaolelo Kau Kanawai o ko Hawaii Paeaina. N* Wl llm, Kakahiaka hora •"» a. m. kani ka bele, «la- : ila. akoakoa na keiki a jnu ma ko keena ; kula, inalaiK e malama ai makou i ka nia- | kou pulo ohaun 110 na minuie elima, p.nu ia, ; hooknu na keiki i ka hana ma na kihapai, a ! kani ka hora 7 a. m., alaila pau ka hvi*. i A ma ka hor» S a. heleliou na keiki i k.i ' hana, aka hor» 11) jiu m. p\u ka hana, oka : hana i keia wa hc hnna loi ai. a nve kekahi mau hana e ae. Ai ma ko'n hooinaopopo I i keia haaa a na keik|i. u» liaike rnai ka laI kou hana i ka makaiikau, mai ke nui-4 ka | nknln, »«\ newnoo nui au. ua ot k\ poruaikai ! o na makua mei keiki e noho nei nia kei » kul.v marnua o na keiki e noha wale mai j nei mavrAho > m<tUm* ia eua makua. lUv ■ko no o k* makalii. ua piha ka waha i na | olelo pekpela, me n* sip» e pahjy* | ka wahi. e pipih mau alanui oke kaona «ei, oia mau oka liUau, ' i nui ae ka hie. oo kvTtfoloTr*, a ue ka ! palanaleUv* no nia na kniuuna. (aole an e kamailio ana ma keia no na ra»kua e ; ao j>ono ana i k* lakon man keiki.) " j f N mi'* Ao iuw* Kin. E ao la ana keiki ma na )>uke haole, a me na l*uke Hawan. 0;a keia : ~K>rst Re*> *ler, C*"Jl»uru's Ariihs«HK\ Kium'* Comnton School Ariihm«u\ (t«orj»raphr, Grammar, Piimw, V\*riiinjj. Ama Jna huk» Hawaii hoi. Ao IW«W*, K«m« M«» anx» ko«, Kak%alitn«, lVk\v|i, Xlaaue« * kaena ae au i ka makua me* ketki, vnai, ua k»i« m*h ik« i ka labvi tna« k«nkt. me ka hlo oie o k» makua i ke kumu H«na e aiv a 1m» pi>maibu nui ia no ka makua. a me ko a«(mni, k«ia m*u k«*ki t «m» »4, ma m K«»a» a tt.\« k* »*aua«s, (MilapuU m«* ku. HkhhiU l.*hui, a he «ra4«ai makamai» no k* i llr*ii«v*v L>iv. ] l'a hookaaw*!* mi, lt* m»i k«*ki na |ak<Hk » kumnlinMw k» 1%4» o na Wtki * pkn, mmm : ka bo«u a ka loie naWaAa* o k«« mm ke«kt, »ote i ot koUk** »». m«a o ka tt«aik«iM«MJiiMk W» lioiH «mU na» k» lakou ha»a k*»ak* *oW a« e katk»«i aku a»a i m «mm «'« i i|s <<4e at, aka e k*«t*i)io an* «« i ka »oie M«ko» i kana «. k* j*<* ktkt ma< ta »«s i k*kak« ma« t*>r« i Ha«ta «| * mi k»At, a tt« Mr k« l«ko« «Wv< e «ne ka'u v o'e!-» *.r> 3

Holoi Lour. O na lole o na keiki a pan, na keia a me kek e "holoi nooa iho, mai ka nui a ka liilii. I inai paha kekahi, "Aole i pau aku la ka kamalii liiliL Ke hai aku aei aa, ua like lakon me na keiki oui, aka, hemahema ao nae i kinohi, a mahope na makankan, a na lakou no e aiana iho i ko lakem maa me ke ao ia aku ma ka aian». ana. Kahpimo Ai. O kekahi keia o na hana nai, aohe paha he kanaka makua e oWo mai he hana nnka ia, aka, ma ka'u hoomaopopo iho, na like ka lakou hana me ka na kanaka ma&na hana. £ lawa ana na keiki i na pahu ai eono no ka pule. O keia mau pahu ai, na lakou wale no e kui meka aka, hemahema na keiki i krt£fthi, a lialiu ka noho ana, pau ia hemahema. E nina? iho kakou, " I hemahema na keiki i ka hana ia wai ?" E hai aku no au i ka haina. I hemahema i ka makna e ao ole ana i ka hana i kana keiki, (aole i pili keia haina i ka ma» kua e ao ana i kana keiki i ka hana.) Na mea Aī. Oia keia: Poi, Kalo, Raiki, Pa, Maia, M&lnkeke. A o ka ia—Bipi, Kamano, Amaama, a me ka Hee i kekahi wa. Nolaila, ke ike mai la oukou e na mea a pau i ke kulana o keia kula, a me kana maa hana, na hai ae nei au ma na mffl nui a koe na mea liilii. Na Ritla o ke Koia. 1. Aole puhi paka, iua he puhi paka ke keiki, a komo i keia kula, paa. 2. Aoie nau paka, ua like keia me ka rula maluna 'e. . 3. Aole kii wale ke keiki i ko hai lole. 4. I na mahuka ke keiki, alaila, hißia a i ole hoopaa ia i ka Hale Paahao o ke kuia. 5. Aole pii wale na keiki maluna o ka pa kula, a aole hoi hele wale iwaho o kapao ke kula me ka ike ole o na kumu. 6. Aole kii wale kekahi keiki i ko hai lole, e kii no ia ma kona iho, a pela no kapapale. 7. Aole holoholo i ka wa ai, a aole hoi walaau nui, aka, e kamailio no ma ke ano kupono. 8. I ka wa moe, aole pono kekahi e hele a raoe me kekahi keiki, o moe no ia ma kona moe ponoi. 9. I ka wa ala o na keiki a pau, e holoi mua i ka maka mamua o ke komo ana i ke keena kula no ka malama ana i ka pule ohann. 10. I ka wa holoi lole, aole pouo e holoi ole kekahi keiki i kona man lole. 11. I ka wa ai a me ka wa kala, a me< ka wa pule, e kahi mua i ka lauoho, me ka holoi i ka maka. 12. Aole haalele i k* mea hana ma kahi e, ina p*n ka haoa, alaila, hoihoi na mea hana ma kahi waiho mea hana. 13. Aole wa-hi i ka iaina i ka Wa hele i ka hana, a me ka pule i ka la Sabati. 14. I ka wa ala, aole pono i ke keiki ke haalele i kona moe me ka hana ole. 15. Aole pepehi na keiki nni i na keiki liilii, aole no hoi e hakaka na keiki. 16. Aole walaau i ka wa pule, a me ka wa kula. 17. K hoomaemae mau na keiki kuene i ko laua mau rumi hana, a me ke keena ai. 18. K hoomaemae mau ke keiki maiama ipu-kukui, a mo ka rumi kula. 19. E malama loa ana ke keiki ki i ka puka koma. 2t> E pulumi mau aua ke keiki nana e malanoa ka hale moe i na kakahiaka a pau. A ina o ke keiki e malama ole ana i ke» kahi o keia mau rula i hoīke ia ae la malu- = na, alaila, aia no i ka hoop&i a ko kumu i | manao ai e h«.K»pū aku i ke keiki. ! Nolaila, ke ike mai ia onkou e o'u mau ] makamaka maikai o ka puuwai hookahi i I ke kulana o keia kula, a me kana maa ! hana. i M&anei, ke kamailio hou aku nei au no . na mea e pili aaa i keia kula, a rac kekahi i mau mea e ae, a ina he mea pono ia, alaila, ; i h\>okahi ko k&kou nianao ma ia mea, e , hooaua i na Lunamakaainana a kakon ilo> j ko o ka liaie Ahao'.elo, a e haua e like me k& mea hiki. Oia keia:—Ke U>he ia nei ka leo ma o a maanei o ka aina mai aa makaainana ae, a me kekahi o cta Lunamakaainaaa e hoopaa i kw* kala, no k« kamu. " Nui loa ka iilo o ke aupaui i keia kula," Ke hai aka nei au i ko'u maaao no ia. l) ka Laaamakaainaaa, a m&a makaaiaaaa e ako aaa e ī keia kula. He kaaaka na&upo ia,; keīa kama. O kahi ka aaaa e ao i ka kakoa mau kwki i ka kua a • ao i ka naaaao> a e hoopaa > ko lakoa aawaaa aaa; oia tho la ka ka hoopaa. K&haha' E hūn la makaa Hawaii poiMH i ao i kaaa kaiki e like ane aakahikahi eealeaa, a me aa mk ao km kakf Ummm he kakaikahi k*. Oi*s aaaana mi haiwn keiki i aohi aaa kwia kak {.KeaaaalO ao i«4to aww lakoa o ka aihaa, haaMe kaU, aawaaa wake, a iae ka ImoMm «fe i kaa k» ka aa i kmuuw» o kaīa wale aa aa, v haiaa Ma k*t* aaa, a ka a<»4« U aaa U <« aa «aakaa« «aV»4 l&kxwa aaa ka «laola « aa ka«aa»a eaa aa aaakai, a «m» m laaa ka)a.> IS«a «o i ka wa i k»a** mai ai aa k*&t «aa kwa kaK » hoao i Mwaa, aale i kawa eiai ka ikeoW i ka haa«k a* a»eka maoli ao hoi. Kawai «a ika «la? Ka ka makaaao. O ka haaa « hana mW ia h* haaa aa ka hael* a aaka h* haaa ao aa ka Hawaii. Ka i aoa, e pa&aa ae kakoa i h«x>kahi W».\ oia e VriTiki i aa Laaam&kaamaaa a kakaa a (aa Mai Hawai» a Kaaa» e h«W . ka Hai» AWnM* a e hovwkatka e h<w«n « ka aka o aa l«aa& ma* W* a ka l«a>>M, a w* kaia I,* «akama Ha«au

« * im uka ona lii JEuRWk «Irti ua uku ia ka Fma&um o AmmO», he 125,000 bm dala, stma ia&O» b» 40 r 000 a oi, a&a, i k«a wa, na hoo|u ia i fee $50,000 mau dala. Pehea oe e Hawaii? Ualike oe me»? Aole! Aoiekal * Ua like ka helaaa o kon man. wahi kaaakameka poalikauaoka hi." Aoie au i kamaih'o ma keia no ko'u lilo ana i kokna kumu no keia kula, a me ko*a pono iho, aka, e kamaiKo ana aa no ka pono e ku keia kula pela, a e mau ia a -kahuli o Hawaiu Haanei au ]a okL O ko'a makemake loa, 6 kukulu ia i ipau kalano keia ano, naai Hawaii a Kaaai. No na keikikane, a 1 no na lnrffcaniabine, a e hooua ia na keiki Hawaii a pau loa i kda kula, a na ke aoponi ka malama e like nae keia: Na keaupuni ka ukn knmu, a me kekahi mau hei mehema o ke kula, aoaka makua ka ma> | iama i ka lole, a me kekahi mau mea e pOi ana ike keikL A e hoop&u loa ia na kula aupuni a pau mai Hawaii a Niihaa. Ama keia maa kula e ao ia ai i ka hana, a meka naaoao. Oia hoi keia:—No na keikikane, mahiai» kamana, pena hale, a me kekahi mau mea e ae, ame na mea helu. Ao na kaikamahine hoi, humnhnmu, aiaaa, holoi, maiama hale, a me kekahi mau mea e ae, a me ka naaoao no hol A e noho na kwki ma keia mau kula a hiki i ka wa knpono e hoohemo >a mai ai mai ke» mau kula ae. Pono loa hoi ina e hoomakukau ke aupuni i mau haoa kupono mawaho ae o ke kula no na keiki e hemo o ke dala e loaa ana, e m&heīe ia me ke aupuni hapa, a na ke keiki kahi hapa, a hfld ika wa o ke keiki e h&pai ai i hana ponoi nona iho, alaila, pau ko ke aupuni knleana maluna o ke keiki. Oiai, ke ike ia nsi na keiki opiopio Hawaii e noho wale ana, a e kuo-e hele wale ana no ma na alanni a po ka U, aohe wahi loaa hana, a oia ka na nupepa e kamailio mau nei i ka palaualelo o na keiki HawaiL Eia no hoi kekahi, noi wale na keiki Hawaii i hoona&uaoia makek&hi mau m«h, oāa hoi keia: Holoholomoku, Ana Ai-na, Kilo lloku, ame kekahi mau mea e ae, aka, aole i hookaawale ke aupuni i kekahi mau mea na na keiki Hawaii e h»"», e I»* ke i Ana aina, Holoholomoku, aka, pnka mai | nae lakou mai ke kula mai a noho wale no, j a hele wale no, a o ka liio no ia o ia ike i i niea ole. Hoao aku hoi ilaaa ona moku i kuua, a no ka maamaa ele i ka laweiawe ana i na niea o ka moku, ok» kipaka ia < mai la no ia eka Ona moku, a oka neo ihola noia me kahoaa nolaila,e hooh&oa keanpuni ina keiki Hawaii. Aole au e kamailio ana no na keiki Hawaii i ph» na lima i ka hana, aka no ka poe mawaho ae. I ka wa hoi e noho ana nakeiki i keknla La Aupuni, aole i kana mai ka lapnwale, hele mai i ke kula i ke ao, a po hoi, hoomaka aku la he kula hoa, oia kala he hnki. Oke kuma o keia raau kula, ona makna no, a he nuiaka o ia mau ano knla a na makua e alakai hewa nei i na kamalei a lakou, i mahuahua ae ai ka hie o ke oki mai la no ia o ka hele ana i ke kola La Aupani. ( mea aku ka hana o ke kumn i ka n?mVna i ke keiki e hele mai i ke kula, eea ka ia la, ua pau ka manawa. Ao ka hoka mai la no ia oke kumu. Aika wa liīlii ona keiki, ua piha e ko lakou mau wah* i ka olelo ino me na moa pono a ole loa hoi ke mahuahua ae. Nolaila, oi ka poao ke kakuluia i mau knla e like me ia i hoikeia malana, i> ka'a keia, oka oukoa m&i koe. Mekamahalo. lUtip K. Kekcaihc. Kula Haaa.lima, llonolula, Feh. 22, 7tL O ka l\»kolu i kuuewa hope aka la. la l o keia mahina, oia ka la i hoeh<do ia no ke koho hoa aaa i ka l-«»%«nktiiīna na ne Koaa Hema. Hawaii, Aia o K. Kamaaoha a ne S. W. Ku paīo balota ana ao ia knlana.