Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 51, 14 December 1876 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II.} HONOLULU, POAHA, DEKEMABA 14, 1876. {HELU 51.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1] a me ka maikai.
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA Palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
J. W. CROWELL,
(KEONI KOLOWELA).
AIA ma Alanui Moi, ma nae iho o ka Hale Kahi Umiumi, Malaila e loaa ai ko oukou hoa'loha, me na kiaha Waimomona o na ano a pau, i awiliia me ke anu huihui o ka hau iniki o ka uka iu o Nuuanu. E naue ae a ike maka iaia, he makamaka oiaio. 19-1y
G. W. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana ia no ho na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia no kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
Olelo Hoolaha
HALE KUAI!
KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEhE AE NEI AU, ka mea nona ka inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI, KOHALA, HAWAII.
o G. C. AKINA, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILO I KA WAI no na Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa nona MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 m G. C. AKINA—Pake.
J. PORTER GREEN,
"KEIKI O KAUAUKIUKIU."
HE LOIO! A HE KOKUA OIAIO!
E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU I o'u nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie me ka uku haahaa makepono loa. Me na oki mare, a me ka hooponopono ana i ka waiwai o ka poe make, he eleu loa ka hana. Aia ko'u keena hana ma Alanui Kalepa kokoke i ke keena o ka Lunakanawai Aeko. E hamama mau ana ka puka, e hele nui mai i pau ka pilikia. 1-1y
Take me, O my Father, take me.
Gospel Singer. 138
1
Kii mai ia'u, e kuu Makua,
A kai aku io Iesu
Lawe ia'u la, a hoolilo
I ohua pono nou.
Loa no kuu auwana ana,
Ma ke ala ino no;—
Kii mai ia'u, ua luhi eha,
Lawe a hookipa hou.
2
E ia au ke kulou mihi,
Mihi no a noi pu,
Aloha ia'u la, a hookomo
Ma ka ohana maikai ou.
E ia no kuu naau mihi,
Lawe ia, e lawe nou,
Me kuu ola, kuu uhane,
E ia no, e lawe pu.
3
Make Iesu mamua aku
No na hewa o ke ao;
Ma ia mohai kuu paulele,
A lana ae la kuu manao.
Lawe ia'u, e kuu Makua,
Kala a puliki pu;
Ola au ma kou aloha,
Ola a pomaikai mau.
4
Moe au la ma ka hewa,
A hooeha i kuu Alii,
Lilo i na lealea,
A lalau io, ia nei;
E ka Uhane, mai maalo,
A haalele wale ia'u,
Kala mai i kuu mau hala,
A hoolilo ia'u la nou.
HAWAII.
Halawai o ka Aha Lunakahiko o na Moku o Maui, ma Wailuku Nov 29, 1876.
Halawai ka Aha ma ka Halepule Kaahumanu i ka hora 10 kakahiaka. Kohoia o Rev. S. Kamakahiki i Lunahoomalu. Pule oia.
NA HOA O KA AHA I HIKI MAI.
No Haiku. S. Kamakahiki, Paele L. K. no Hana. Kanakaole L. K.; no Honuaula, D. Napela, L. K.; no Waikapu, S. Makaiwi, L. K.; no Wailuku, W. P. Kahale, J. N. Kapoohiwi, l k.; no Waihee, O. Nawahine, J. S. Lono, l k.; no Honokohau, H. Manase, l k.; Kaanapali, Keala, l k.; no Lahaina, A. Pali, S. Kamohakau, l k.; no Olowalu, Kaalawa, l k.; no Lahainaluna, S. E. Bihopa; no Kaluaaha, M. Kanakanakaokai, l k.; no Halawai, S. Paulo.
Na hoa mau. W. P. Alekanedero, J. M. Kealoha, no Wailuku laua; J. B. Hanaike, no Lahainaluan; J. Hanaloa, no Kaanapali; E. Kekoa. Koho ka Lunahoomalu ia W. P. Alekanedero, A. Pali, a me Kaalawa, i Komite hoonohonoho hana; a ia Hanaike, Kealoha, a me Nawahine, i Komite imi haawina. Hoike hapa mai ke Komite hoonohonoho hana. 1 Hapalua hora haipule ; 2 Hoike kihapai ; 3 Heluhelu Haawina; 4 Na Palapala hoopii; 5 Na Ekalesia Kahu ole; 6 ka haiolelo a ka Lunahoomalu ma ka hora 3 o keia ahiahi. Noi mai o Alekanedero ia E. Kekoa ka haiolelo o keia ahiahi no ka hiki ole mai o ka Lunahoomalu o kela halawai i hala, apono ia. 1, Malamaia ka hapa hora haipule me ka Himeni 183.
Noi mai o Kekoa e hoololi i ka haiolelo o keia ahiahi ia S. E. Bishop, apono ia. Hoike mai o W. P. Alekanedero, he palapala mai ka Aha Lunakahiko mai o Sana Jose, Kaliponia, e hookuu ana ia Rev. J. M. Alekanedero e hui me keia Aha; apo ka aha iaia i hoa; a na ke Kakauolelo o ka Aha e pane aku i ka Aha Lunakahiko o Sana Jose. Heluhelu ia ka moolelo o ka halawai i hala; heluheluia ka palapala hookuu ia J. Hanaloa mai ka Aha Euanelio mai o Hawaii hikina; apo ka Aha iaia. 2 Hoike Kihapai na Kamakahiki i hoike no Haiku me Keanae; na Makaiwi i hoike mai no Waikapu; na Hanaloa no Kaanapali me Honokohau; na Pali no Lahaina; na Hanaike no Lanai. Hoomaha ka aha a ka hora 1 me hapa ahiahi. Pule o Napela.
Hora 1½ halawai ka aha; pule o Lono. 3 Na haawina; o Hanaloa i kona haawina; He pono anei na Kii ke kau ia ma ka Luakini? 4 Na Palapala Hoopii; no Honokohau, he palapala e kahea ana ia J. M. Kealoha i kahu no lakou, hawi ia ia Nawahine, Kanakaole, a me Kapoohiwi ke komite a hoike mai i ka aha; no Kaanapali he palapala kahea ia J. Hanaloa i kahu no lakou; haawiia ia Hanaike, Makaiwi, Kamoahakau, ke komite a hoike mai i ka aha; no Honuaula he palapala noi i ka aha e ae aku ia S. K. Kauwe i haiolelo. Waihoia ma ka lima o Pali, Manase, a me Paele, ke komite a hoike hou mai; no Haiku mai e hoopii ana i ka aha aole e ae aku i ko lakou kahu e hele e kokua i na Ekalesia e; haawi ia ia Alekanedero laua me Bihpa ke komite a hoike hou mai; noi mai o Kekoa e hapai i ka noonoo no ka palapala noi ma ka halawai ku i ka wa Honolulu. Heluhelu ia ka hoopii a ko Kaunaakai, a pela'ku; a me ka hoopii a Kekoa, haawiia ia Alekanedero, Pali, me Lono, ko Kaunakakai; a ia Bihopa, Kealoha a me Hanaloa ke Komite no ka Kekoa a hoike hou mai, hoomaha ka aha e hoolohe i ka haiolelo a Bihopa, Halelu 89:15., a pau ka haiolelo, hoopanee a ka la apopo hora 9 o ke kakahiaka.
Nov. 30, 1876, halawai ka aha e like me ka hoopanee ana, malama ia ka hapa hora haipule me ka himeni 183; heluheluia ka moolelo a aponoia me ka hooponopono.
HOIKE A KE KOMITE NO KA PALAPALA HOOPII O KEKAHI POE EWALU O KA EKALESIA O HAIKU.
He aua keia mau mea ewalu i ko lakou Kahu, aole e hele i Keanae a me Huelo e kokua i kela mau ekalesia ma ka malama ana i ka Ahaaina a ka Haku.
He poe kauwa no kakou a pau, na ka Haku o Iesu Kristo, a Nona ponoi no kakou a me ko kakou poe Kahu ekalesia, a me ko kakou waiwai, a me na mea a pau a kakou. O ko kakou pomaikai keia, a me ka nani nui, e noho pu iloko o ke kino hookahi, o Iesu ke Poo. Nolaila, e kokua na lala kekahi i kekahi, mai aua. Ina e nele kekahi ekalesia i ke Kahu ole, mai aua na ekalesia i ko lakou mau Kahu e hele e kokua aku; aka, e hookuu aloha aku ma ia hana me ka hauoli, a pela e nana oluolu mai ai ke Kahu Nui ia lakou, a e hoomaikai mai. A hiki hoi i ko lakou wa iho e hemahema ai i ke Kahu ole, alaila, na na ekalesia e kokua like mai ia lakou. I nui ke aloha, a me ke kokua mai, kokua aku. E nana ma I Kor. 12: 26, a me II Kor. 8:9.
W. P. ALEXANDER
S. E. BISHOP Komite.
Aponoia
No ka palapala noi a ko Honuaula ia Kauwe. Ua nana akehele ko oukou komite i keia palapala kahea me ke ake e ike maopopo i na mea a pau i kakauia maloko ; a ua loaa keia mau kina. 1. Aole he palapala kahea maopopo a ka ekalesia i ka haiolelo a lakou i makemake ai, oia hoi o S. K. Kauwe, ua loaa keia hemahema ma ka ninau ana o ke komite i ka mea i kahea ia. 2. O ka palapala kahea a lakou i waiho mai nei imua o keia aha, aole no ia i kupono i na rula o keia aha, no ka mea hoi, aole he lunahoomalu kupono nana i hoomalu ka halawai ana, a me ka hana ana o keia palapala. Ke manao nei ko oukou komite no keia mau hemahema, ua pono no ke hoopaneeia keia palapala kahea a hana hou ka ekalesia i palapala kahea maopopo. A. Pali, Paele, M. Kalama, komite; lawe ka aha e noono i ka hoike, a kapae loa ia ka hoike a ke komite, ma ka ninau ana ia S. Kauwe, ua maopopo aole i loaa kona palapala haiolelo mai ka aha mai o Hawaii Hikina, waihoia ke noi a Honuaula a ka halawai ma Lahainaluna, i hiki ia Kauwe ke kii aku i palapala hookuu. Hoike mai ke komite no ke noi a ko Kaanapali. No ka mea, ua nana pono ko oukou komite i ka palapala noi a ka ekalesia o Kaanapali i keia aha e hoonoho ia Rev. J. Hanaloa i kahu no lakou, aole i loaa kekahi kumu e keakea ai ia palapala noi, nolaila, ke apono nei ke komite ia noi malalo o keia mau kumu. 1. Ua hana pono ia ka palapala hoopii e kekahi kahunapule a ka ekalesia i noi ai a ua hooiaio ia. 2. Aole na ka mea hookahi i kakau i na inoa he kanaono ka nui ma ia palapala hoopii. 3. O ka mea i noi ia, he hoa no oia no ka Aha Lunakahiko o Maui nei. Me ka mahalo. J. B. Hanaike, S. Kamoahakau, S. Makaiwi, komite, aponoia. Kohoia o Bihopa, Pali, a me Hanaike i komite nana e hoonoho i kahu. Hoike a ke komite no ka palapala kahea a Honokohau ia J. M. Kealoha i kahu no lakou. Ua nana akehele ko oukou komite i ka palapala kahea, a ua maopopo he palapala kahea oiaio me na inoa he 91—koe nae kekahi hemahema liili i ike ia oia ka hale ole e noho ai ke kahu a me ka ai. Ke manao nei ko oukou komite, ua pono ka aha ke hooko aku i ka palapala kahea me ka hui pu mai i keia mau hemahema, O. Nawahine, J. N. Kapoohiwi, S. P. Kanaole na komite, hoihoiia ka palapala kahea ma ka lima o Kealoha a hoike mai i kona ae a me ka ole. Hoike a ke komite no ka palapala hoopii a Rev. E. Kekoa, o Iune 1876. Ma ka nana ana a ko oukou komite, he lawa no na kumu e hookuu aku ai keia ahalunakahiko ia Kekoa i kona lawelawe ana no ka Haku ma ke kihapai o Kaluaaha, e like me kona noi ana. Ma ka lua o kona noi ana, e hookuu aku iaia mai kona noho hoa ana o keia ahahui lunakahiko, ke manao nei ko oukou komite, aohe mana o keia aha e hookuu wale aku iaia, aia a maopopo kona ahahui e hookuu ia aku ai. S. E. Bihopa, J. M. Kealoha a me J. Hanaloa na komite, apono ka aha. Hoike a ke komite no ka olelo hoopi o na apana o ka ekalesia o Kaluaaha, oia hoi na apana o Kaunakakai
Palaau, Kalae a me Kawela, e noi ana e hookaawale ia lakou mai ka ekalesia aku o Kaluaaha, a e hookumu ia i ekalesia okoa. Ke manao nei ke komite, aole pono keia noi, no ka mea, aole e hiki i keia mau apana ke malama i kahu no lakou iho, no ka ilihune a me ka uuku o na kanaka ma ia mau apana; a ua lohe ke komite, aole i paakiki ia poe i keia noi ana. Nolaila, he pono keia aha ke hoole aku i ko lakou noi ana. W. P. Alexander, A. Pali a me J. S. Lono na komite, aponoia.
Hoike kihapai, na O. Nawahine i hoike mai no Waihee; na Kanakaokai no Kaluaaha; kuka ka aha i ka hoike, a kohoia o Paulo i komite e launa pu me ka ekalesia e hoomaopopo i ka nui o ko lakou pilikia no ka halepule, a e haawi ka aha i ka mana i ke komite e ae aku i na hoahanau e hele e noi i dala maloko o na palena o keia aha ke pilikia io lakou. Mamua o ka hooholo ana o ka aha e ae aku i ke noi a ko Kaluaaha, waiho mai o A. Pali he olelo hooholo.
Hooholoia. Ua pilikia a kupilikii ka ekalesia o Lahaina no ka nele i ke kahua hale ole, kahi e noho ai ke kahu, a no ia kumu, ua hooholo ka aha luna ekalesia, aole e pono e ae ia na ekalesia e ae e komo ae ma keia hope aku iloko o kela ekalesia ma ke ano noi dala, a hiki i ka wa e apu ai ko lakou kaumaha. Apono ka aha; na Paulo i hoike mai no Halawa, na Kaalawa i hoike mai no Olowalu, na Kahale no Honuaula, na Kamakahiki no Huelo; hoomaha ka aha. Pule o Kanakaokai.
Hora 1½, halawai hou, pule o Kapoohiwi; hoike mai o Kealoha i kona ae i ka palapala kahea a ko Honokohau ekalesia, ke makaukau lakou i ka hale kahi e noho ai a me ka ai; ninau ka aha i ka lunakahiko o Honokohau, hai mai o Manase ua makaukau ka ekalesia e kukulu i hale a e kokua i ka ai, mahalo ka aha; hoike mai ka lunahoomalu o ke komite nana e hoonoho ia J. Hanaloa, oia ke komite nana e hoonoho ia J. M. Kealoha i kahu no Honokohau, aponoia.
Na ekalesia kahu ole. E hoomauia na kahu mua, a o S. Paulo no Kaluaaha a me Siloama. Hoike mai ke komite hoonohonoho hana i ka hapa i koe. 1. E malama ia ka hepedoma mua o Ianuari 1877, i manawa haipule. 2. Ka Poaha hope o Feberuari i la haipule no na kula. 3 E koho keia aha i komite paipai a hoeueu i na ekalesia o keia aha. Hoike a ke komite o ka halawai i hala. Hoike mai o W. P. Alexander ka lunahoomalu o ke komite no ka hookahuna ana ia P. Keaupuni. Aole i hooko ke komite no ke kanalua o na aoao elua, a o A. Pali ke komite kaapuni e paipai i ke ola o na kahu, ma ka la 16 o Mei ma ke kihapai o Halawa, a paipai i na hoahanau, holo ka manao e hooikaika lakou i ola no ke kahu; i ka la 19, halawai ma Kaluaaha, nui ka hoopaapaa, a o kekahi mau apana o lakou, ua lulu no i ke dala, ua hai mai ke kahu ma ka palapala he $70.00 i loaa ia a; o ke kahu ekalesia o Halawa ua hai mai oia ma Honolulu i ka malama o Iune he $30.00 i loaa iaia; i ka la 2 o Iulai, hele i Olowalu a paipai i ola no ka haiolelo, $2.00 wale no dala, aloha ino ka haiolelo no ka pilikia loa o kona ola. Augate 5, hele i Wailuku, aole mea i hooholoia no ka akoakoa ole mai o na luna a me na kahu waiwai ma kahi i kkauohaia ai, aole i hele ke komite i kekahi mau ekalesia e ae i aie i na kahu. Me ka mahalo. A. Pali, komite; hoike mai o Kahale ua hele oia i Honuaula e hai aku i ko ka aha manao no ko lakou kahu L Kaiwi, a ua paipai i ka aie, ua hookaa ka ekalesia aole nae i pau loa, ia manawa no mahope iho o ka halawai o ka aha, ua palapala ia aku i ka ekalesia o Hanalei ma ka inoa o Rev. J. W. Smith ke Kakauolelo o ka Aha Ekalesia o Kauai e hookaa i ko lakou aie i ke Kahu kahiko, A. Pali, me kona lilo pono ana i hoa no ka Ahalunakahiko o Maui. Hapaiia ke kumuhana 17 o ka halawai o ka la i hala, i Kumukanawai a me na rula no ka Aha, kuka ka Aha a koho ia Alekanedero, Bihopa, a me ke Kakauolelo i Komite nana e imi; hapaiia ke kumuhana 10, o ka halawai ma Lahaina, "I mau hooponopono pili hoomana," haawi ia ia Kekoa laua o Pali ke komite a hoike mai i ka halawai hou ana. Koena o na hana. 1 E malamaia ka hebedoma mua o Ianuari 1877 i manawa haipule. 2 O ka Poaha hope o Feberuari i la haipule no na kula. 3 Kohoia o E. Kekoa i Komite e paipai i na ekalesia o keia Aha, e like me ke ao ana a ka Papa Hawaii, a na ka ekalesia ana e hiki aku ai e kokua i ola nona. Noonooia ka pono o ko Keaupuni noho ana ma Olowalu a kapaeia.
Hoike mai ke komite imi haawina, no ka pau ole o na haawina mua i ka heluhelu ia, a ua minamina nui ia hoi, nolaila, e pono e hoomau ia aku na kumu manao mua, a na ke kakauolelo e hookomo hou me ka moolelo i ka LAHUI HAWAII. J. B. Hanaike, J. M. Kealoha, O. Nawahine i komite, aponoia. E lawe keia aha i ke kumumanao i hooholo ia ma ka Aha Euanelio ma Honolulu, no ka hoomaemae Ekalesia ana. E hoopanee keia Aha a halawai hou ma Lahainaluna, Mei. 8, 1877. Ke waiho aku nei keia aha i ko lakou mahalo i ka Ekalesia o Wailuku, no ka malama ana mai i na mea e oluolu ai ke ola kino. E hoouna ia ka moolelo i ka LAHUI HAWAII. Heluhelu ia ka moolelo a aponoia me na hooponoponopono. Himeni 8 a pau, pule o Kahale, a hookuu ka Lunahoomalu i ka aha me ka pule hoomaikai. W. P. KAHALE.
Kakau no ka aha.
NA KUMUMANAO: 1. He mea pono anei i na kahu ekalesia ke hoopii i na Luna aupuni no ka pono ole o ka lakou hana? Ekalesia o Hana. 2. Na hana e pale aku ai i ka laha nui ana o ka ona, D. Puhi. 3. He mea pono anei i na Kahu Ekalesia ke lilo i kumu kula? L. Kaiwi. 4. Heaha ka hana pono i na Ekalesia Kahu ole e hana ai? Ekalesia o Huelo. 5. No keaha e hanai pono ole ai kekahi mau Ekalesia i ko lakou mau Kahu? Ekalesia o Keanae. 6. Heaha la na mea luli ole elua i hoike ia ma Hebera 6:18—S. Kamakahiki. 7. Pehea la i bapetizo ia ai o Iesu e Ioane, i hooluu ia paha i ka wai, i pi ia paha? O. Nawahine. 8. Heaha ka maikai o ka Baibala? Kahale. 9. Ka pono o ke Kahu ekalesia e hooko i kana hana i ka wa aie o kona ekalesia iaia, heaha la ia? S. E. Bishop. 10. Na mea e keakea ai na haole, i na pono o ko Iesu aupuni iwaena o ka lahui Hawaii, W. P. Alekanedero. 11. Na mea e kokua mai ai na haole i na pono o ko Iesu aupuni iwaena o keia lahui, Ekalesia o Olowalu. 12. Na kumu e pono ai ke Kahu ekalesia e hookumu ia ai kana oihana kahu, Ekalesia o Waikapu. 13. Heaha ke ano o ka haiolelo kupono a ke kaunapule i kona ekalesia? J. B. Hanaike. 14. E wehewehe i ka pauku 29 o ka mokuna 15 o Korineto mua, S. Paulo. 15. O ka ekalesia Pope he lala anei oia no ka ekalesia Kristiano oiaio? A. Pali. 16. He mea pono anei ke pule like na kanaka a pau ma ke anaina pule? J. M. Kealoha. 17. Ua pololei anei ka manao ana, aole e pono i ke kahunapule ke mare i ka wahine? Hanaloa. 18. O na mahiko anei kekahi mea kokua i na ekalesia, aole paha? Noa Pali. 19. He mea pono anei e uku ia na puuku o ka Ekalesia? Lanai. 20. Heaha la ke ano o ka huaolelo ka Mea Kiekie loa? E. Kekoa.
Haiolelo no ka la 28 o Novemaba,
NA A. P. KALAUKOA, MA KA AHAAINA A NA POO-LA MA KA POALUA O KA PULE I HALA.
Ke haawi nei au i ko'u aloha i keia anaina maikai:—Aloha oukou.
Ua ili mai ka Hanohano maluna iho o'u i keia la, mamuli o ko oukou haawi ana mai ia'u e hoike aku i na mea e pili pono ana i ka la 28 o Novemaba, o keia makahiki 1876.
O ka la 28 o Nov., nei, oia no ka la i haawiia mai ai ko kakou noho kuokoa ana e na aupuni o Beritania nui a me Farani; ka la a oukou e hoomanao nei me na mea ai o kela a me keia ano, i mea e hookipa mai ai oukou i na malihini a me na makaikai i hele mai e ike i ka oukou hana maikai, a e ai pu ma keia papaaina i hoomakaukauia, a e hoomanaoia me na olioli maikai ana. He hoike ana keia o ka oukou hana i ka hoomanao kulaia aupuni ana o ka noho aupuni kuokoa ana o Hawaii malalo o kona Kumukanawai a me na Kanawai; a he hoike ana ia, ke holo nei ke aupuni o Hawaii imua ma na hana maikai a me ka naauao.
O ka Pae moku o Hawaii nei, ke waiho nei oia mai ka loa a ka laula o ka moana, a ke moe nei oia ma ka Akau o ka Pakipika. Nolaila, ke nonoi aku nei au i ke anaina maikai, e oluolu mai me ke ahonui i ka hoolohe mai, e kamailio au i ka noho aupuni ana o Kamehameha I. O ka noho aupuni ana o Kamehameha I; ua noho aupuni maluna o na pae moku o Hawaii nei mamuli o kona hooikaika ana i ke kaua, a me na hakoko ikaika ana imua o na kahua kaua ehiku. Ua hoomanawanui i ka pale ana i ka oi o ka ihe, a me ka alo ana i ka make a ka poka, a pela iho la i lilo ai na Pae moku o Hawaii nei ia Kamehameha, a noho Kuikahi ai ka noho ana.
Ka noho ana o keia Pae moku malalo o Kamehameha, he nui kona mahalo ia, no kona oluolu a me ka maikai o kana hana. I ka wa i pau ai kana mau kaua; mahope iho o ia manawa, kakali iho la oia i ke kupu, ka eu, ke kalohe o ka aina, aohe ikeia, nolaila, kau iho la oia i ka makia o kona nai aupuni ana, "Mamalahoa" kanawai, "Hele ka luahine a moe i ke ala, ka elemakule a moe i ke ala."
Mahope iho oia manawa, hoomaka iho la oia e kalepa laau ala me na mokuaina ma ka hema aku nei o Hawaii, ua ike o Kamehameha, aole i holo pono ia hana ana, ua hao wale ia na moku laau ala a Kamehameha i hoouna aku ai ma na moku i na aina e i ku mai ma na mokupuni i ku aku ai na moku laau ala o Kamehameha; eia ke kumu o ka hao wale ia ana, aole he Hae o na moku o Kamehameha i hoouna aku ai, nolaila noonoo iho la oia i ka mea e pau ai ia pilikia. Oiai, e noho ana kekahi haole imua o ke alo o Kamehameha I, o Olohana ka inoa; hai aku la oia ia Kamehameha; eia wale no ka pono: "E noi aku oe i ke alii o Beritania nui, e haawi mai i hae no kou aupuni i loaa ka hae o kou mau moku." A pela i lanakila ai na moku kalepa laau ala o Kamehameha. A ua loaa ia Kamehameha ka maliu ia mai e na aupuni o Beritania nui, a oia hoi ka Hae Hawaii a kakou e ike nei i keia wa, nona na wai hooluu like ole e kau nei ma na Pae Moku o Hawaii nei, mai Hawaii a Niihau.
Mai ko Kamehameha I noho aupuni ana a hiki i ko Kamehameha III noho aupuni ana, e kau mau ana no ka Hae Hawaii me kona haule ole ilalo, aka, i ka wa o Kamehameha III e noho aupuni ana, hiki mai la ka enemi nui me kona lima kakauha a lawe aku la i ka Hae Hawaii nei, oia hoi o Lo Keoki Paulete, (Lord George Paulet,) ma ka la 23 o Feberuari, M. H. 1843, oia ka la i laweia aku ai ka hae o ke aupuni Hawaii nei. Iloko o ia wa i lilo ai ka hae; ua moe iho la na Pae Moku o Hawaii nei me he kanaka la i loaa i ka mai piliaiku, aohe oni, aohe lawelawe e moe kau moe hooilo ana. No ka mea, e mauliawa wale ana no me ka paupauaho, ua noho iho la o Hawaii nei he panalaau malalo o ke aupuni o Beretania Nui iloko o na mahina eha.
A ma ka la 31 o Iulai, M. H. 1843; iloko oia wa a Hawaii nei e moe malie ana me ka oni ole. Ua kauoha mai o Kalani Kauikeaouli i kona mau makaainana e noi aku i ke Akua no keia pilikia i ili iho maluna o ke aupuni o Hawaii; a ua nonoi aku na haipule o ke Akua me ka naau kaumaha no keia pilikia, a ua ae mai ke Akua ia noi ana a kona poe haipule, a oia ka hoihoiia ana mai o ka Hae ma ka la 31 o Iulai a'u i hai mua aku nei; ua hoihoi hou ia mai ke ea o ke aupuni a pili me ia, aka, o kona kuokoa, aole i haawiia mai ia manawa. Oia ke kahua o ko kakou kukulu manao i keia la; ae, e hoomanawanui iki mai kakou, ke hai aku nei au ia oukou, he manawa loihi no ka wa i kaliia ai kona kuokoa. A ma ka la 28 o Novemaba nei, oia ka la i haawi ia mai ai ke Kuokoa ana o ke aupuni Hawaii nei, ka la a oukou e hoike nei i ko oukou hoomanao ana, o ka la i loaa mai ai ko kakou kuokoa, he la ia i kukai pu ia me na aupuni nui o ka honua nei. Ua kaulana ke aupuni o Hawaii nei ma na aupuni nui o ka honua nei, no ka mea, o ka moolelo kaulana o ke aupuni o Beritania Nui, ua kaulana io a puni ka honua. No ka mea, ua olelo ia ma ia aupuni: "Aole e napoo ka La, e kau mau ana no ia, aole hoi e pouli ka mahina, aole hoi e poeleele na Hoku," eia ke ano o ia Olelo Nane: Ma ke aupuni a Beritania e kaili ai i ka hae a kau ko Beritania hae, aole e haule ia hae; oia ka napoo ole o ka la ma ia aupuni a mau aku, aka, ma kou mau kaiaulu e Hawaii nei, ua haule iho la ia Hae mana nui, a noho kuokoa oe e Hawaii e like me ke kuokoa o na aupuni ikaika o ka honua nei, a ua helu pu ia oe ma ka helu aupuni Kuokoa.
E, auhea oukou e o'u hoa make, hoa kulolia i ka la, ke anu o ko makani, o'u hoa hooikaika o ua aina nei, oiai, o ko kakou kihapai e imi nei i ko kakou ola kino, ma na huina like ole e waiho nei ma na kapakai o ke awa ku moku o Kou nei, oia no na uapo a me na Hale hana o na haole, ua nui kuu mahalo a me kuu olioli no keia hana maikai a oukou, i ko oukou hoahu ana i kekahi o ka oukou mau kenikeni nona na huina mahuahua i ike ia ma ko kakou nupepa LAHUI HAWAII o ko kakou mau pae moku nei; ua lilo ia i puu oioina no na moku o na aina e mai, a i wahi luaana hoi no na kamahele o na panalaau o ka Hema mai, a he hale kipa no hoi no ka malihini; mamuli o ko kakou launa oluolu ia mai e na aupuni nui o ka honua nei, ua lilo ia i mea makaleho na kekahi mau aupuni naauao. No ka mea, ma kou mau kahawai, mau puu, mau oawa, kualono, e Hawaii, ua maluhia ia; aka, ma na aupuni nui a naauao, ke mau la no ka hao wale, ka powa ana, ka pakaha ana; o oe e Hawaii, ua malama oe i na kamahele o na aina e me ko lakou mau pono, nolaila, lilo oe i mea makaleho ia. Nolaila, oia iho la ka laawa o ka'u haiolelo no keia la. Me ka mahalo.