Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 5, 1 February 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, FEBERUARI 1, 1877. {HELU 4.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
Eia ke ola! E kipa!
OWAU o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke kahea aku nei au i na mea a pau, kanaka, haole, pukiki a me ka pake i loaa ka lakou mau keiki liilii i ka mai, e hele mai ma ko'u wahi noho, ma ke alanui Kamika, e holo ala makai o Kaumakapili, a me na kanaka makua, i loaa i ka mai Pake, e haawi no au i na laau e ola'i na kamalii liilii a me kanaka makua. Ua ike ia ke ola e ka'u mai e ko Lahaina, e Nahoke, Aholo o Maui a me Kuihelani o Wailuku. 2-4t* LOHEA (Pake.)
Wai Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
OLELO HOOLAHA.
KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876. [51-6m.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1] a me ka maikai.
F irmly Stand.
Gospel Singer p 41.
1
Ku a paa, na hoa nei,
Ku a naue pololei,
Naue pu a kaua e
No ka pono mau.
Cho.—E make ma kahi kaua,
Make ma kahi kaua,
Make ma kahi kaua,
Ei ae ka lei.
2
Kau ka bana iluna'e,
E hooho kaua e,
Iesu no ke Alakai,
Kaua nona no.
C ho.—E make ma kahi kaua, &c.
3
Ma ke kaua o ke ao,
Kaua make eo no ;
Ina kaua no Iesu,
Lanakila no.
Cho:—E make ma kahi kaua, &c.
4
Kaua a make no Iesu,
Kaua mau a hina pu;
Lei ke Kalaunu o kakou,
Kalaunu gula no.
Cho. —E make ma kahi kaua, &c.
5
Nani hanohano no
Ke make la no Iesu,
A alii ma ia ma o
A mau loa no.
Cho. —E make ma kahi kaua, &c.
6 Iesu ke 'Lii o kakou
Ke kinai i ko ka po—
Kaua e a make no,
Make no Iesu.
Cho. —E make ma kahi kaua, &c.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA II—HELU 4.
KE HOOMANAO like nei no kaua ia mea, wahi a kuu koolua, a ke hoomanao nei no hoi au me he la i ka la no i nehinei, i ko makou komo ana'ku maloko o ka ululaau, he ala pouli a anoano, a no ka paa loa i na lala a me na kumu laau, ua ano hopohopo iho la makou o hoea mai ka enemi maluna o makou me ka ike mua ole ia'ku. No ke ano paapu o ke alahele i na lau laau, ua pouli iho la o lalo, me he la o ka aluna ahiahi ka manawa, mahope iho hoi o ka napoo ana o ka la, a oiai hoi aole au o ke alii nui, ua noho loa'ku la au a mahope loa o na laina koa, i hiki ole ai i kekahi o lakou ke hoi hope me ko'u ike ole aku. I ke kaalo ana'e o na laina a hala, hahai aku la au mahope, a oiai makou e maki ana me ka malie loa, ua lohe aku la au i ke kamumu o na kapuai wawae o kekahi mea mahope pono iho o'u, a na ia mea i kahea mai ko'u manao e huli hope aku, a i kuu nana'ku, ua ike aku la au i kekahi koa e maki mai ana, ua ehaia kona wawae, aka, he mea kupanaha no nae ka mama o kona mau kapuai wawae. Ua kahaha wau no keia mea, oiai ua manao au ua pau loa na koa mamua o'u, a no ia mea, ua kali iho la au a hiki mai oia i ka'u wahi e ku ana, a e haawi aku i na olelo ao iaia no kona lohi loa mahope. Heaha keia ou, wahi a'u, o kou lohi loa ana mahope ? Ua loohia ia anei oe e kekahi ulia?
E Fenado de Coelo, wahi ana me ka leo ano like me ko ke kanaka e make ana, ua loohia mai nei maluna o'u kekahi ulia poino nui, a o oe wale no ka mea e maha'i.
Pehea la oe e maha ai ia'u, e kuu makamaka, wahi a'u, aia mahea kou eha?
Ua hohonu, ua hohonu, wahi ana, o ko'u eha eia maanei, a kau ae la i kona mau lima maluna o kona umauma. O oe wale no ka mea e pau ai—e ae mai ia mea.
Pehea la e hiki ai ia'u ke ae aku; oiai, aole au he mea lapaau, aka, he hiki no nae ia'u ke imi i na kumu e hooluolu ai ia oe. Luliluli mai la kona poo, me ka hookuu malie ana ae i kona hanu kaumaha. E ake ana anei oe ia'u e ae mua aku e hana i ka mea hiki ole ia'u ke hana.
He hiki no, he hiki no ia oe e Fenado Coelo, a e ae mai oe. O kou la hanau keia, a e ae mai oe, wahi ana.
No ke aha ? a owai oe ? wahi a'u me ke ano kahaha i ke ano e o ka hookiekie o keia koa malalo iho o ko'u kulana.
Owai au aohe hoike ana, wahi ana i pane mai ai me ke ano kuoo. O ko'u ano e loaa ole ia oe. He nui ko'u mau hewa, a o ko'u mau eha ua hohonu, a o oe, o oe e Fenado de Coelo, ka mea wale no e hiki ke hoomama'e ia'u. E ae mai e hana oe. E hoohiki ma o na lani la, a ma ka hohonu o ka opu o ka honua—e hoohiki! e hoohiki!!
Ua ano pupule oe, wahi a'u me ke ano makau i kana ano e. Kupanaha kau mau olelo e hoopuka mai nei.
Aole ia he hoike no ko'u pupule ana, o na mea a pau e pili ana no'u ua ano e io no, ano e e like me ka lua kupapau. He ulia, he pouli a he kaumaha ke noho nei maluna o kou hale, he poino mau loa maluna o kou noho'na, a aia wale no ke haiki ia oe ke kaalo ae a ae mai oe i ka'u, wahi ana.
E hai mai ano, wahi a'u, heaha ka'u e hana'ku ai me na puali koa, oiai ke hele mua la lakou.
He oiaio e lohi loa ana oe ke mau kou paakiki ana. O ka hopena o kou kulana aia ke kau nei maluna o kou alelo, aia ma ka hopena o keia minute. E hai mai i kau hopuna olelo ano, a i ole e make!
E Denia, wahi a Fenado, i ka pau ana o keia mau olelo no na mea e pili ana i keia kanaka ano e i halawai ai me ia mamua'ku, ka mea nana i hoopuiwa'e i kona noonoo i ka ike ana'ku i ka pahi puhaka. Ua hiki ole ia'u ke hai aku i ke ano e o na mea a pau i kau mai maluna o'u, a no ke ano e no hoi o kona leo a me kana mau olelo, a no ka maa mau no hoi i ka ae ana'ku e kokua i kela a me keia i loohia ia e ka pilikia, ua ae aku la au i kana noi ia'u me ka pane ana'ku. Ke ae aku nei au i kau noi. Ke ae aku nei au e hoopololei i kou mau hewa, ina he mea hiki ia'u, a e hoopau i kou mau palapu ina he mana ko'u.
Na'u oe—na'u oe—na'u oe—wahi ana me ka leo hauoli. E haawi mai i kou lima ia'u. Haawi aku la au i ko'u lima, auwe, o ka lima o ke kanaka make, o ka huihui o ke kupapau; a holo puni ae la ke kawau ma o a maanei o ko'u kino me ka weliweli nui. Ia manawa, lohe aku la au i ke kani ana mai o ka leo o ka o-le kahea i na koa e maki wikiwiki, a i ka aui ana'e o ko'u mau maka a huli hou mai la, aia hoi, aohe mea e ku ana ma ko'u aoao. Ua kuia wau me ke kahaha nui, no ka mea, ina paha kela he kanaka no keia honua aole oiae nalo koke aku mai a'u aku elike me ia. Ua kaua makou me na enemi me ka hahana ma ia hope koke iho no, aka, o ka hoomanao ana no keia ano e, aole loa i pau iki.
E ka mea heluhelu, o keia mau kamailio ana, he mau mea ia na Fenado e hai aku ana i kona koolua mahope iho o ko laua ike ana i ka pahi puhaka, oiai e hoike ia mai no ka pili mahope. A e hoi hou aku kakou a i ko Denia kamailio ana.
Ninau aku la au i ua Fenado nei, aole anei oe i ike hou i kekahi mea ano e e like me keia ma ia hope mai ? Aole anei oe i moeuhane i keia mau mea? He oiaio, wahi ana, aole loa au i manao hou e ike a e lohe i kuu makuakane, aka i keia po, ke makau nei au o ka manawa keia a'u e hooko ai i kela ae ana a'u.
Keia pahi puhaka—A! heaha kela mea a'u e lohe nei he oiaio ua lohe au he kapuai wawae.
He kapuai wawae e hele mai ana imua nei, e hoomakaukau, wahi a'u ; oiai, ua lohe aku la no au e like me kona, a no ka uhi ana iho o ka pouli maluna o na mea a pau, noho malie loa iho la maua me ka hoolono ana. Lohe aku la maua me ka oiaio i kekahi kapuai wawae e pii malie mai ana ma ke alapii, a komo mai la iloko o ka lumi a maua e noho nei. Kaalo ae la ma kela aoao, me ka malie loa, me he la e hele hoolono ana, a hala loa'ku la ma kela aoao. Akahi no a hiki ia Fenado ke pane mai. Owai la ka mea i ike, onoi paha o keia no kela koa i pilikia i halawai pu ai me a'u; aka, heaha la kana hana i hiki ai i keia wahi?
Ke hoomanao nei au he enemi keia, he powa hele po. Owai kela! wahi a'u me ka leo nui. Owai kela! wahi a kekahi leo nui i pane mai ai. E pane mai ia'u; he enemi anei a he hoaloha paha? He hoaloha anei? wahi hou a ka leo.
He mea ano e keia, wahi a Fenado me ka leo hawanawana, a pane ae la me ka leo nui. Ina oe he hoaloha, e hele mai imua!—E hele mai imua! wahi hou a ka leo, a neo hou iho la. He keu io keia o ka mea ano e loa, ke lohe aku la no anei oe i kekahi kapuai wawae? wahi a Fenado i ninau mai ai ia'u. Aole, wahi a'u, aka, ua maopopo nae ia'u ua lohe aku nei au i kekahi kapuai mamua'ku nei. E hele au e hoomaopopo, wahi a Fenado me ka leo nui—E hoomaopopo! wahi hou no a ka leo ano e. Pela ko maua hoopihaia ana e na manao ano e, a hiki wale i ka wa a na kukuna la i omaka'e ai maluna o na pali, a hoomaka mai la e kiei ka malamalama maloko mai o na hakahaka liilii o ka lumi pouli a maua e noho nei. I ko maua hoomaopopo ana i keia, ua hoomaka mai la ka nalo ana'ku o na lia eehia e mania ana a puni ke kino, o na lauoho e okakala ana ma ko maua mau puniu, ua hoi iho la a luhe maikai, a o na ano pihoihoi, ua nalo aku la. Me ka hauoli nui maua i haawi aku ai i ko maua mau hookipa ana i kahi owaka malamalama mua loa i owaka mai maloko o kekahi wahi hakahaka uuku a haule iho la maluna o ka papahele. Maloko aku o na hakahaka ko maua kiai ana i ka pii ana'e o na kukuna la a hoomaka mai la e uhi ae maluna o ka aina, me he la ua haalele mua mai ke aho i ko maua mau kino, a i ka hoea ana mai o ka malamalama, ua hoi hou mai la me ka pumehana.
I ka nalo loa ana'ku o na hiona o ka po, a hoea mai la na ano a pau o ke ao ana, ua haalele iho la maua i ke ana eehia o ia po iho a hahai aku la na kapuai wawae i ke ala e pii ana iluna a hoea loa 'ku iwaho. I ko maua oili ana'ku iluna o ke kahua kiekiena o waho, a ua hoohialaai i ka nani o na mea a pau. O na lau, ua koii, a o na pua hoi ua mohala maikai ae la mahope iho o ka pehia ia e na pakaua hakukoi o ka po i hala'e. Ua hoike ae la ka honua i kona nani kamahao, a o ke ahe kehau hoi ua olu, me ka makaukau e honi aku i ka pumehana o ka la e nihi ae ana mahope aku o na puu hauliuli o ua aina kamahao nei. Ike aku la no maua i ke kiekiena o na kauhale o ke kulanakauhale o Garanada, a ma na wahi a pau a ka maka e huli ae ai, e hoi mai ana na halialia a ke aloha waianuhea no ke kahua a maua i haalele aku la mahope.
Aole no maua i palaka i ka hoomanao mau ana no na kapuai kanaka a maua i lohe aku ai ia po, a oiai paha aia no kela ke pee mai la maloko o kekahi keena huna, a i ole ua hui aku la me kona mau nui e hoomakaukau ana e haule iho maluna o maua a lawe pio, ua hooholo iho la maua e hoi hou aku iloko o ka lumi nui e noonoo ai i ka mea kupono e hana 'ku ai. Ua maopopo he mea makehewa ka manao ana e huli hoi aku, oiai, me ka puuwai kaumaha maua i ike aku ai i kahi halelana uku iki o maua i alo mai ai i ka makani maluna o na ale kawaha e waiho liilii mai ana kona mau iwi iluna o na lae aa, ua ulupa ia e ka inaina o ke kai a okaoka. Hoi aku la maua ilalo me na kapuai mama o lohe ia mai, me ka makaukau no nae no ka hookui ia mai e ka enemi. Ia manawa, ua haalele mai la ko maua mau wiwo a pau, a o na ano a me na hiona maluna o maua, ua hiki ia'u ke hai ae, o ka helemua no ia, e wiwo ole ana i na maka o ka make, a o ke kulana hoi e hilahila ole ai ke koa Kavalia ke kaena'e nona iho.
I ko maua hiki ana'ku ilalo, ua ike aku la i ka puolo a maua i ike mua'i ia po e waiho mai ana maluna o ka papahele. Ma kekahi aoao o ua puolo nei, e waiho ana he kii. Lalau iho la o Fenado a kuau ae la i ka malamalama a pane ae Ia. Nani ka ui o kona mau helehelena! Nani na hiona! Nani hoi ke kulana! A! e kuu hoaloha, ina keia ui ke ola nei, a e loaa ana oia ia'u, e hoopalau koke no au iaia i koolua no'u no keia ola ana.
E kala mai ia'u no ka hene aka ana'ku i kau kuluma ia ana e ke aloha no kekahi kii aka, wahi a'u, aka, pehea la i hiki ai keia kii i keia wahi?
Kau ae la i ke kii i kona mau lehelehe a puana'e la: He oiaio, he kii wale no keia, he aka uwahi wale no, aka, aole loa ma ka honua nei e loaa keia aka, ke ole ke kino io , a nolaila, ke honi nei au i keia kii, no ka mea nona ke aka a'u e iini nei. (Aole i pau.)
HAIOLELO A KA HON. G. W. PILIPO
ma ka La Kuokoa, ma Holualoa, Kona Akau, Novemaba 28, 1876.
[Koena mai kela pule mai.]
O ka hapanui o ka Ahaolelo hope iho nei ka mea nana i kauo ia kakou iloko o keia poino. A ke hiki io mai keia, e kulanalana io ana no ko kakou kuokoa ana.
4. Ka uhaki ana o Hawaii i kana kuikahi panailike me Amerika Huiia. Ua ae oia ma ua kuikahi la, "aole e hoolilo, a hoolimalima paha, i kahi lihi aina, awa kumoku, a kaikuono paha i kahi lahui e." O ke keakea olle aku o ka mana aupuni i kela hana a ka manuwa Beritania e hana mai la i Kaawaloa, oia ko ke aupuni Hawaii kue ana i ua Kuikahi la: a ma ia hana, e loaa ana ia hewa o kakou i ke aupuni o Amerika ke hoahewa mai. O kela apana pahoehoe a ka mana aupuni o Beritania i kukulu la me na pou hao o na pukuniahi Beritania, a e hoopuni la me na kaulahao Beritania, ua uhaki iho la ia i ko kakou ae ana aku ia Amerika. Oia kahua pahoehoe hoi, he pahoehoe Beritania ia, ina ma ka hoolimalima ia, a ina ma ka makana, a ina ma ke kuai ia aku, auhea na mana aupuni o Kona nei i hele aku e papa i ka lakou hana ana? Auhea ka mana o na poo aupuni e kauoha mai ana, aole e hana ia ua wahi la? E hiki io anei i ko kakou mana aupuni ke papa io mai, mai hana oukou ia mea? Aole. He oi aku ka mana oia wahi moku hookahi, a me kona mau wahi kanaka uuku i ku ma ka pono, mamua o ka aoao o keia aupuni, nona na umi tausani i malama pono ole i kana ae mua.
Ina e hoao ana ko kakou mana aupuni e papa aku, aole no lakou e hooki ana i ka lakou hana; a ina hoi e huhu mai o Amerika ia kakou no ko kakou kipaku ole aku i keia moku e hana mai nei, a hiki i kona ku ana mai iluna me ka huipa e uhau mai i keia aupuni, ua akaka, ua haule iho la kakou imua o na poino elua, mamua a mahope hoi. A nawai i hookomo aku ia kakou iloko o ka pilikia oia ano? O ka mana hooko ma o na Kuhina la, i kokua ia e ka hapanui o ka Ahaolelo hope iho nei, e hoomana ana i ua kuikahi la ma na kanawai Dute.
I ka nana aku, ina e hookomo mai ana kekahi aupuni, a mau aupuni paha i kahi mau waiwai like i hookuu dute ia o Amerika, mai ia mau aupuni mai, me ka hoole mai, aole e uku mai i ke dute e auhau ia aku ana, he kumu hou no ia e hoopilikia ai i ka poino o ke aupuni, a e loaa no ia kakou he elua no mau enemi ikaika, o Amerika mai me ka huipa mahope mai, a o na aupuni e ae ma ke alo mai.
Ke loaa nei ia'u ka hopohopo ana no ke kulana o ko kakou aupuni a me he mea la, ke ku nei kakou maluna o kekahi moana aleale i ka makani ikaika.
5. Ka hoomahuahua ana i ka aie Lahui. Ke pii mahuahua nei ko kakou aie. Ma ka la mua o Aperila, 1878, ua pii mahuahua ko kakou aie elike penei: Aie Lahui i Apr. 1, 1876, $459,187.59
Uku Panee oia Aie, 87,000.00
$546,187.59
He ekolu Bila Kanawai Hoaie Dala hou i hooholo ia iho nei e ko kakou Ahaolelo; a ina e hooko io ia ana ia aie iloko o keia lua makahiki, a no ka makahiki hookahi paha mamua ae o ka noho ana o ka Ahaolelo o 1876, e loaa auanei ia kakou, he huina hou aku o ka aie, penei:
1 He Bila Kanawai e hoomana ana i ke Kuhina Waiwai e aie aku no na makahiki he 20, ma 9 keneta no ka makahiki . . . . . $300,000.00
Uku panee . . . . . 27,000.00
2 He Kanawai aie no ka mokumahu holo pili aina . . . . . 100,000.00
Uku panee . . . . . 9,000.00
3 He Kanawai Aie i mea hoeueu no na hana kuloko . . . . . 100,000.00
Uku panee . . . . . 9,000.00
Huina $545.000,00
Huipu me ka aie lahui 546,187.59
Huina Nui $1,091,187.59
O keia puu huahelu, oia ka huina nui o kakou aie ke hiki aku i Aperila 1, 1878 ke hooko ia keia mau Bila Kanawai. E hiki no ia kakou ke nana mua no ke kanaka aie nui, a he waiwai nae kona elike me ia aie, e pau loa ana kona waiwai i mea uku no ia aie, a he nele ka hope. O ua kanaka la, ua nele oia i kona kulana kuokoa ma ka waiwai. Pela auanei ko kakou wahi aupuni, ke hookele ia nei kakou iluna o na pukoa o ka hoaie nui ia. A o ka hopena, e pau ana ko kakou ano kuokoa. A i mamina iho la ka lahui i ke kuokoa, e auamo auanei lakou i ka auamo kaumaha i ike ole ia kona lua maluna o keia ili honua.
6 O ka malama pono ole ia o ka waihona waiwai o ka lehulehu. O ke dala ke ola o ke aupuni, a oia ka hanu o ka lahui. Ina e malama pono ia a ua hoolilo kupono ia hoi, oia ke ola o ke aupuni. I ko'u noho ana i ka Ahaolelo o keia makahiki, ua ike au i keia mea, a he mea hiki ia'u ke hoike aku:
No na lilo i hoololi ia mai ka haawina i hookaawale ia e ka Ahaolelo o 1874.—$70,000 a oi, a ua kapae no ia i ka pono ke hilinai ia. Ua hoolilo ia hoi kekahi puu dala nui no kekahi ahaaina lealea, a ua ku anei ia i ka makemake o ka lehulehu? Ua hoolilo ia hoi kahi dala no ka pomaikai o kahi poe uuku, a he hana anei ia i ku i ka hoopono? Ina aole e hiki i kahi aupuni ke malama i kona pono iho, he mea akaka, o kona hopena e make ana. O ke kanaka hoi i ike ole i ka malama i kana iho, e ilihune ana oia; a o ka poe malama aupuni hoi, i hiki ole ke malama i ka waiwai aupuni, e pau ana ia aupuni ma kona ano aupuni kuokoa.
7 O ka hoomahuahua hou ana i na auhau. Ina ua hana ia na kanawai auhau ma ke kaulike, aole ia he mea hoonioni i ka noho maluhia ana; aka, ina ua kau ia na kanawai auhau e hookaumaha ana i kekahi poe, a hoopakele ia kahi poe, aole i maikai ia auhau ana. Ma ka hoololi ia ana ae nei o ka auhau waiwai, e hookohu ana i na $300 ma ka helu waiwai, a e auhau ia ana ma ka ¾ hapahaneri ke oi aku i ka $300, a he kaulike anei ia Kanawai? Ina he mea maikai ka auhau hou ana, he mea pono ke auhau like, mai na umi aku, na haneri, na tausani, a pela aku. Pehea la i hana ia'i kekahi auhau kapakahi, e kau koikoi ana maluna o ka poe heluna nui o ka waiwai. O ka auhau mahuahua ana maluna o ka poe waiwai kalepa; he auhau o keia ano maluna o ka mea hale kuai nui, a he auhau no hoi oia ano maluna o ka mea halekuai liilii, a na ka mea kuai hope loa e uku i ua auhau la, a ua ili ae la ke koikoi maluna o ka lehulehu. Pela no hoi ke kau ana ia ano koikoi maluna o na waiwai paa, ua hookuu ia na auhau ana i na waiwai i $300, a o na mea oi aku ke auhau ia ana he ¾ keneta. He kaumaha keia maluna o ka poe heluna nui o ka waiwai, a maluna hoi o kekahi poe i hoomahuahua ia e na Luna Helu, a he heluna nui o keia poe iloko o keia lahui i auhau ia pela.
Pela no hoi ke kau hou ana i auhau dute hou maluna o kekahi mau waiwai komo mai. O ka mua, ua ili iho la ka uku ana ia auhau i a mea waiwai komo mai; a o ka lua i ka mea kuai aku, i mea kuai hou aku, ua kau mai la no nae ka mea nona ka waiwai i ua auhau la maluna o ka lua, a i ka mea kuai hope loa, ia ia ke koikoi a pau o ua auhau la. He nui loa ka heluna o ka poe i hookaumaha ia me keia.
E na hoa makaainana, ua loaa ia kakou a me na mea e ae keia mau auhau hou, mai ka hooholo loa ia ana o ke Kuikahi Panailike, no ka pomaikai o kekahi poe uuku. O na lono i olelo nui ia ia oukou, e pau ana kahi mau pilikia o kakou, a e emi ana ke kumukuai o ka lole, aohe oiaio oia mea.
E o'u hoa makaainana. Ina ua hoomaopopo oukou i keia mau manao, a he mea e hookulanalana io ai i ko kakou kuokoa ana. Ke nonoi aku nei au ia oukou. E nana kakou iluna, a e waiho aku i ko kakou mau poloai ana me ke kuio, alaila, aole kakou e hopohopo ana. No ka mea, nona mai keia kuokoa i loaa mai ia kakou me ka eha ole o ka ili. Ua loaa i ko Amerika Huiia ke kuokoa ana me ke koko, aole nae pela kou e Hawaii, kakou imua Ona, a nana no e hoopakele ia kakou mai na ino mai. A o ka'u pule:
"Na ke Akua e malama ia Hawaii Nana no e hoomau aku i kona aupuni kuokoa."
No v. 7, 1876, ma Kapalama-kai, ua hanau mai o Akepoliilii, he keikikane na M. Aona me Kealoha w.
Ian. 14, 1877, ma Waikane, Koolaupoko, Oahu, u a hanau mai o John Kaoheloahi, he keikikane na John Kaoheloahi me Tamala w.