Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 109, 16 January 1891 — Page 1

Page PDF (1021.74 KB)

This text was transcribed by:  Pohai Souza
This work is dedicated to:  halau Hula Kamamolikolehua

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

He Moolelo Nanea No Ke Kamaliiwahine Laulie

Aiole

HE NANEA KAMAHAO NO KA HULU GULA O KIBERIANA.

He Kaao kahiko no Helene

MOKUNA V.

            Owau o Kolana a ua aa au e hele e hakaka me ka moi Amekuca, a e noho hoi oukou e hoopiha i ka @oku o kakou i ka ai a me ka wai.

            Me keia mau huaolelo a ua opio nei, haalele aku la kela a me keia o lakou i ka lakou mau hoe a lee mai la mai ka moku mai no ka aina o Keleva, a pii nui aku la no ka halealii no ka hooko ana i ka olelo kuahaua, malalo o ke pailata ana a na kamaaina.

            Oiai lakou e hele ana mawaena o na alanui o ke kulanakauhale, ua holomuku mai la na kane a me na wahine, e mahalo ana kekahi poe i ka ui o ko lakou mau helehelena, a o kekahi poe hoi e minamina ana ia lakou no ka mea ke hele nei lakou no ko lakou mau lua kupapau ponoi.

            I ko lakou hiki ana aku i ka halealii, ua hookipa mai la ka moi Amekuca ia lakou a pau me ka hauoli, a mahope o ke kuu pono ana iho o ka nae a me ke auhee ana aku o ka mauluulu a me ka la-au o ko lakou mau pauku kino, ua hoi ke aku la o Kolana i ke ano nui o ka lakou huakai.

            I ka lohe ana o ua moi nei hohola koke ae la na eheu o ka minoaka ma kona mau papalina, a o na kahoaka hoi o ka hauoli iloko o kona mau maka iaia i olelo mai ai, owau neia o Amekuca, ka mea i kau ia ka weli a puni o Keleva nei.  Aole au he kanaka nui loa e like paha me ka oukou i lohe wale ai noʻu, aka o kahi kanaka ae nei no au o kanaha iwi.

            Nolaila, ina e hoohaahaa ia au e kekahi o oukou ma ka hemo ana o kekahi oho o kuu poo, aole ia no koʻu ikaika ole, aka he ulia pakalaki a he kumu loki ole mai ka po mai, a e kapa aku au iaia ua hanau ia oia malalo o kekahi o na hoku laki o ka lani.

            Me keia mau huaolelo a ua moi nei, ua haawi aku la oia i ke kauoha i kekahi mau kanaka e hele aku e hoike i na makaainana a puni ka aina, he hakaka no ka hanohano o Keleva kana e ulele ana ma ia ahiahi, a ua manao oia, oia ka hope loa a me ka panina o kana hakaka ana, alaila hoopau oia i kana olelo kuahaua e pili ana i ua puni ala ana.

            He manawa ole, puni aku la ka aina me ka lohe no keia hakaka a kamoi amekuca, nolaila na unu ia ae la na mea a pau a noho ana i ka halepohai, ka hale hoi i hoomakaukau mua ia no ka nana ana i ka lealea a ua moi la, a mamua o kahiki ana mai o ka manawa a na moho e hui ai he alo, ua piha kuʻi ae la kahi makaikai a pakeʻo wale ma waho i ka nui o ka poe i hiki kino ae, a i ka nana aku aohe he la maka kanaka nui wale i ike ia ma Keleva e like me ua la ala ka welawela ke iniki iho,"Hewa i ka wai ka nui o na kanaka."

            Oiai ke anaina e kakali ana me ka pihoihoi, ua ike ia aku la ka moi e holoholo ana mawaho o kona hale peʻa i palapala ia me keia mau huaolelo: "Moi Amekuca." a mawaho hoi o ka hale peʻa o Kolana ma, e kau ana na hua nunui moakaka: "Na Keikialii o Helene."

            Hiki mai la ka manawa no ka hakaka, aia hoi haalele aku la ka moi i kona halelole a hele pololei mai la no ka lina iloko o na leo hoohe hauoli o ka lehulehu e hoopaia kuli ana i la lewa, a oili pu mai la no hoi me Kolana ma mai ko lakou halelole mai a hele huakai like mai la no ka lina hakaka, malalo o ke alakai ana a ua opio la.

            I ko lakou hiki ana aku i ka lina, ua haawi aku la lakou i ko lakou aloha i ke anaina, a pela nohoi ke anaina kanaka nui i panai mai ai ia haawaina hookahi me ka naau menemene o ke aloha i ko lakou mau kino opiopio, a mamua o ka ulele ana o na ai konekonea aWahie ua huli ae la na hoa hele o Kolana a hoi aku la no ko lakou halelole, a koe hookahi iho la ua opio nei a kaua iloko o ka lina me ka moi Amekuca.

            He manawa keia na na eheu ano ano o ka meha e hohola ana ma na aoao a pau, oiai na moho elua e haawi ana i ko laua aloha kekahi i kekahi, mamua o ko lauaawala ana i na kualapaa a Ponui ailana ka manao.

            Ho! heaha kela? Auwe! hanaio ka moi Amekuca la ke hele ala o ka akau pau pu me ka hema, iho ko luna pii ko lalo, a ma ka hoopokole ana ae, pau Kolana i ke ahi, ka lapu mai nei ka moi puni hakaka o ka aina o Keleva.

            Oiai nae oia e hoanapau ana i ko na pauku kino ma ka lele ana imua a i hope, aia hoi ua laa aku la kona aoao i kekahi o na pʻai mahanahana a ka opio, a hooholoaia ia aku la oia iluna o ka ili honua no kekahi mau anana a wahi a ua Amekuca nei i pohala ae ai mahope o kona lomi ia ana, aohe ana puupuu wela nokonoko iloko ka mahanahana i ike ai iloko o na la o kona ola ana e like me ke pʻai a Kolana a o@ona lua ana e hoohalike ae ai aohe e loaa.

            Aole i pau.

 

He Moolelo no

MORIWIANA.

KE KIU O NA MEA HUNA EKOLU - KA ULI HOOLILO I KE KUA O NA LI@ HOME NONA-O KE KANA KA OPIO I LILO I KOA KAULANA I NA I A O KALEMANA O BOHEMIANA.

            I ka loaa ana aku o keia leta a ua koa opio la imua o ua poe poo kalaunu nei o Europa, ua hoopihoihoi koke ia ko lakou mau noonoo e na olelo oolea o na palapala la, a o ia ka lakou i kahea koke ae ai i ko lakou mau aha kuka e akoakoa koke aku no ka noonoo ana i keia mau koi a ko Bohemia alihikaua opio.

            E like me ka leo alii o ua mau pookalaunu la, ua akoakoa koke ae ia ko lakou mau aha kuka, a imua o ko lakou hanohano i waiho ia ku ai kela palapala koi a ke koa opio ma ka hapa o ke aupuni o Bohemia, a he mea oiaio ua hoopihoihoi, a hoohaalulu ia na hoa hanohano o ua mau aha kuka la e keia mau olelo a ke koa opio.

            Nolaila, mahope iho o ko lakou noonoo akahele ana, no na koi a ua koa opio nei, me na paio olelo hahana ana a kekahi mau hoa hanohano, hooholo lokahi iho la lakou e apono aku i na koi ana a ua alihikaua la.

            Wahi a ua poe la i hoike ae ai me ka lokahi, aole anei kakou he poe pio malalo o ka mana o ke aupuni o Helene, a mamuli o ka lokomaikai o ko Bohemia alihikaua, ua loaa hou mai ke kuokoa ia kakou, nolaila o ka mea pono no kakou e hana aku ai, e waiho aku kakou i na noi o ka mihi, a e hoike aku, o na koi ana a ke aupuni o Helene, ua hoole mau loa ia aku ia.

            Mamuli o keia hooholo lokahi ana o na hoa hanohano o ua mau aha kuka ala waiho mai la lakou i na apono ana ma ka lima o ko lakou mau elele, na lakou e lawe aku i ke koa aʻalihikaua opio o Bohemia.

            Aole wale hoi oia, aka, ua hoonuʻa pu aku lakou me na hoohanohano he nui me ka ike pu ana aku iaia he koa lanakila a imi kuokoa no Europa holookoa.

            Alaila e kuu makamaka heluhelu, me keia mau mea ae la e hoomanao iho ai kaua, ua hohe a makau wale keia mau aupuni ia Bohemia hookahi, a i ka wa a ko lakou mau elele i hoea aau ai imua o ua koa opio la, ua hookipa ia aku la lakou e like me na rula maa mau o na ike aupuni ana.

            I ka wa a ua poe elele la i huli hoi aku ai no ko lakou mau aupuni ua hoike aku la lakou, aole ka alihikaua o Bohemia he kanaka i lena na niho, aka he opio wale no oia i hiki ole aku kona mau makahiki maluna o ka iwakalua-kumamalima, aka nae o na lawelawe a me na hoohana ana o keia mea he medala kila, he kaeaea a he olali maopopo oia e hiki ole ai i kekahi koa kaulana o Europa ke hoohaahaa.

            O keia lono i loaa aku ai i na moi pookalaunu o Europa, ua hookaha loa ia ko lakou manao no ka loaa ana aku i keia kanaka opio he kulana i oi loa aku i ko na mana o Europa ke hui ia, a o ia ka lakou i ninau iho ai ia lakou iho maihea mai la keia kanaka opio i lilo ai i koa kaulana a no ka ohana hea mai la oia?

            O keia ninau a ua mau pookalaunu la, ua kuailo ia aku ia e ka palapala hoolaunu a ka moi Kalemana mahope iho o ka huli hoi ana aku o ko lakou mau elele, a na ia palapala i kono hou aku i ko lakou mau lehelehe, e luai ae i keia mau olelo:

            O ke keiki kamakahi ka a ke koa Morenedai keia alihikaua opio o Bohemia.

            Alaila e ka mea heluhelu, na keia mau huaolelo a ua mau poo kalaunu ala i koi hou aku ia lakou e ike mai lakou i ka alihikaua o Bohemia, aole ma ke ano he hoopakele wale no no lakou, aka na nana mai la lakou maluna ona me he la o ko lakou puuhonua hookahi wale iho no ia.

            Ua holo ae ka lono a puni o Europa o ke kanaka opio i lile i koa kaulana i na la o Kalemana o Bohemia, a alihi kaua nui hoi no kona mau mana kaua, aole ia he mea e aka o ke keiki hookahi wale iho no ia a ke koa aumoana kaulana Morenedai, a i ka wa i loaa pu aku ai o ka lono imua o lakou no ka make ana o ua koa haaheo la o Europa i aie nui ai, ua pahola koke mai la lakou i na hoomaikai a me na hoomanao aloha ana no ua koa haaheo nei.

            Oia mau haawina makee a me ke aloha, ua apo ia aku ia e ke koa opio me ke aloha, me kona hoike pu aku imua o ua mau pookalaunu ala i kona moolelo piha, a na ia moolelo walohia o ke koa opio na ia mea i kono hou aku i ua mau aupuni pookalaunui la e koho lokahi lakou i ke koa opio aole i alihikaua wale no no bohemia aka, no na mana aupuni a pau o Europa holookoa.

 

He Ohohia Nui

            O ka Leo o ka Lahui aia iloko o ka lokahi o ka hookuee ana oia kona enemi

            Eia ka poe i hookaa mai ma ka lima o na Luna:

Ian. 1   Princess Liliu Haimoeipo        1

            Mrs. C. I Hiram                       5

            C. W. Ashford Merchant St.  5

            Chas. Hopkins                         1

            Chas. Gulick                           1

            W. C. Achi                              1

            Wm. Kamana Kawaiahao       1

            Jas. Quinn King St.                 1

            Wm. Rice Merchant Ss.          1

            M. L. Wailele School St.         1

            J. Kahiapo Leleo                     1

            Puakinamu Kakaako               1

            J. W. Okuu Kawaiahao           1

            Kaauwai Liliha St.                  1

            Wahinelili Kunawai                1

Ma o George Kanikau ka Luna eleu.

Ian. 1   Kaelele Kalihi                         1

            Kaui Kapalama                       1

            Lokalia Koiuiu                                    1

            Kaluhimoku Honokaupu         1

            H. Dolo Niupaipai                   1

            Kumukahi Waikiki                  1

            Elemakule Moiliili                   1

            Kahue Puahia                          1

            Kahailiopua Kamanuwai         1

            Kanakaole Waikiki                  1

            Keala Leleo                             1

            S. M. Mahoe Leleo                 1

            Meheula Auwaiolimu              1

Ma o J. W. Hl Keanu Ka Luna

Ian.1    Meienoleko                             1

            Haaloʻu                                   1

            Kapika                                     1

            Hakalaau                                 1

            Kahoiwai Kaakopua               1

            Wakinekona                            1

            Keumi                                     1

            Kanealoha                               1

            Mano                                       1

            Keoninaone                             1

            C. Spencer                               1

            Piipii Kauluwela                      1

            Lahapa                                                1

            Kani                                        1

            Keaahupu Puukolo                  1

            Puakalehua Leleo                    1

            Pahano Ewa                            1

            Kahiwaloni Waikahalulu         1

            Kemiki                                                1

            Ane Pelekane                          1

            Mahi Kikihale                         1

            Kalehua Puukolo                     1

            Haleakala                                1

            Makalii Makeke                      1

            Kaalele Kamanuwai                1

            Keaweiwi Koleaka                  1

            Makanoe Mana                       1

            Mio Kulaokahua                     1

            Palakiko                                  1

            Kamoku Auwaiolimu              1

Kaneaiakala, Ka Luna Eleu.

 

Hoolaha Hoopau Hui.

            Ma keia ke hoolahaia aku nei o ka Hui o ka poe no lakou na inoa malalo iho, malalo o ka inoa Hui KA HUI MAIA HAWAII, ma keia na hoopauia mamuli o ke aelike ana o na lala a pau.

ENOCH JOHNSON

W. H. CUMMINGS

W. C. ACHI

D. K. BAKER

GEO. L. DESHA

J. W. H. WAHINEAUA

C. KAONOHI

ISAAC D. IAEA

S. M. KAMAKAU

LAHAPA KEKAI

IOELA KAIANUI

FRANK ARCHER

J. PAAKAULA

J. KEAKAHIWA

J. W. BIPIKANE

S. M. KAAUKAI

JNO. E. BUSH

MRS. KAHAUNAELE

C. K. KAPULE

J. M. BRIGHT

MRS. J. C. KAAUKAI

By W. C. ACHI @ Atty

        "   "     "           her

Dec. 16, 1890    3 w@