Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 273, 4 September 1891 — Page 1

Page PDF (1.09 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

Buke II.           HONOLULU, SEPATEMABA 4, 1891.      Helu 273

 

He Moolelo No KAMAPUAA.

 

KE KEIKI PUAA A KAHIKIULA ME HINA - KA MOOPUNA PUAA A KAMAUNUANIHO - KA HOA PAIO HOI O PELE, KA WAHINE O KA LUA I KILAUEA, A HALA LOA AKU I NA KUPUNA O KUKULU O KAHIKI.

 

O oe ia e Haunuu, e Haulani

E Haalokuloku

Ka Mano e ka I'a nui

E ui, e Uilani

Ko inoa Puaa ia e o mai.

 

            Ua haawi mai la nae laua i ko laua aloha i na kamaaina, a kaha aku la laua nei hele, i ka laula o Kapaa.

            Kahi hoi ia a Hiiaka i olelo aku ai ia Lohiau i kana ipo aloha -

            Kunihi ka mauna i Kahiki e -

            O Waialaeale la i Wailua

            Huki ae la ka papaau o Kawaikini

            Alai ae la ia Nounou

            Paa ka ipu haa ka laula o Kapaa

            E - mai paa i ka leo

                        He ole kahea mai e -

 

            Ua hele aku la laua neia hiki i Waipouli, me ko laua nei hoomau aku no nae i ka hele ana imua, a hiki i ke kula o Mailhuna, a ke hele la no laua a hiki i Keaiia.

 

            Oia laua nei i hoea aku ai ma ia wahi, ua hoomaha iho la laua i kekahi wahi ahua, a huli aku la ko laua alo nana i ka nalu i ka hee mai iuka o ka aina.

            Ninau ae la o Kamapuaa ia Limaloa; owai hoi ka inoa o keia nalu, e waiho hookikeekee ae nei.

            O ka nalu ia o Makaiwa, ka mea i olelo ia:  "E walea ae ana i kakee o ka nalu o Makaiwa, a i ka lul@ o Moikeha."

            A pau ko laua hoomaha ana, ua hele aku la laua, ia piina oia kula loa, a hiki i ke kiei ana ma kela aoao o Anahola.

            A pela laua i hele ai a hiki i ko laua lohe ana i ka leo kahea o na kamaaina - e kipa hale wale e ka hoa, maloko hale wale e ka malihini.

            Nolaila, ua olelo aku la o Limaloa i kana aikane aia ka hua o ke ola o kaua la ke kahea ia mai ia.

            I aku la o Kamapuaa he @ la hoi ka hewa o ka leo?  He leo ola io hoi kena; no ka mea, ke pololi mai nei hoi kaua i keia wa.

            Ua kipa io aku la laua i kauhale kamaaina, a hookipa ia aku la laua me ka maikai, a ua haawi mai la kamaaina i ka ai, i'a na laua nei, a noho iho la laua nei ai.

            O ka mea mau no ia o keia lahui kanaka, he puuwai hamama, he umauma lahalaha, he lima kokua, he ipuka wehe wale.

            Nolaila, ua noho iho la laua, e hoonuu i ka lokomaikai o na kamaaina, a i ko laua maona ana, ua hooheno ae la o Kamapuaa i kana mau huaolelo imua o na kamaaina, penei:

            Heaha la auanei ka maua uku ka kamahele e uku aku ai i ka na kamaaina?  O na iwi no paha ana nei ka na malihini, aohe wahi uku e ae.

            Aohe ia he mea pilikia, malia paha o kuia ae hoi ko makou huakai hele, a hiki aku hoi i ko olua wahi, a o ka loaa no hoi ia o kamaaina, a kipa aku la, he ai, he i'a, a he hale e moe ai; e like no hoi me olua i kipa mai nei, nolaila, e moe kakou i keia po, no ka mea, ua ahiahi olua.

            Aia ia i koi nei ae e moe maua, alaila maua moe maanei, ma Anahola nei i keia po, a ao ana maua he la okoa, i ike aku hoi ka malhini nei i na wahi pana o ko kakou aina nei, wahi a Limaloa.

            I mai la na kamaaina o Anahola; he pono ia manao na ka makole auanei hoi e hele ke ao.

            A pehea kou manao e Kanakaokai?

            I keaha auanei hoi?  kai no hoi o ka makao pono ia.

            E moe io hoi paha kakou i keia po me oukou ia nei.

            Ua hoomakaukau mai la na kamaaina i na mea ai na laua nei e ai iho ai i ko laua aina ahiahi, a i ka lako ana o na mea ai a na kamaaina i pahola mai ai imua o laua nei; oia no hoi ko laua nei manawa i hoonuu iho ai i ka lakou la mau mea ono, a ko'u ka puui i ka wai a ka Naulu.

            A mahope o ko laua nei maona ana, ua hooluana wale iho la no laua nei, me na kamaaina o ia Home a ke aloha i hookipa ai ia laua nei, a hiki i ka poeleele ana, ua haule iho la laua nei mamoe me na kamaaina o ka hale, a na ka moa kua kahi i hoala ae i ko Kamapuaa hiamoe ana.

            Ua ala ae la keia iluna, a hoala aku la ia Limaloa, ei nei e moe nei, e ala ae oe, ua ao kaua, ke hoala mai nei ka moa ia kaua, e hele ae kaua, oiai ka wa malumalu o ke kakahiaka nui, i hala mai kahi wahi a @ hele aku ai, 8 awakea mai auanei he wela ka la; nolaila, e @ @ @.

            I ko Limaloa aia @ ae, he po okoa no, no ka mea, o ka hora ekahi no paha ia o ka po.

            I aku la, o Limaloa, he kupanaha no hoi oe e ke aikane, eia no i ka po okoa, hoeu no kau hele ia kaua e hele; no ka hele aku hoi ka hapa nui o kaua, a molowa aku paha oe i keia ala loa a kaua e hele aku ai i keia la.

            Nolaila, ua haule hou aku la no o Limaloa hiamoe, me ka pane pu ana mai i ke aikane:

            Aole kaua e hele i keia po okoa, malia paha o olelo mai na kamaaina i ko kaua hale i ka  po okoa; he hele ano kolohe ko kaua, alaila, e lilo auanei kaha he mea ino loa i ka manao o na kamaaina.

            Malia paha nau wale iho no kena mau olelo e ke aikane, wahi a Kamapuaa.

            Ua manao koho no wau, e ulu mai ana no ia manao ia lakou, e like me ka ulu oia manao iloko o'u, a oia no ka mea maio.

            Me keia mau leo hawanawana o laua nei, ma kela po, na ia leo hawanawana i hoala mai i ka hiamoe o na kamaaina mea hale.

            Heaha keia e ua malhini e hamumumu mai nei o ka po okoa?

            I aku la o Limaloa i na kamaaina, oia nei no hoi o maua, e hoeu mai neia e uhaele maua, oia ka'u i kaua aku nei, aole i ao kaua, e moe iho kaua, a ike ia ka ili o kanaka, alaila hoi kaua haele; i ala ae hoi na kamaaina o kaua, ka poe hoi nana kaua i hookipa iho nei, a oia ka maua e hamumu nei o ka po.

            I mai la na kamaaina, aole pela, e moe iho kakou a ao, a pau ka pai na ana, alaila, hele ana olua ua, puipui mai hoi oloko o ka naau.

            I uhaele aku paha hoi ia o olua me ke kino ikaika, i ole hoi e maka poniuniu aku i ke alanui; no ka mea, he ala loa keia a olua e haele aku ai i keia la.

            Nolaila, ua hoopau ae la o Kamapuaa i kona manao uilani hele iloko ona, a haule like aku la lakou nei hiamoe hou, a i ala ae ka hana aia ka la iluna lilo.

            Mamua o ko laua nei hoomakaukau ana no ka laua huakai, ua paina pu iho la laua nei me na kamaaina ma ia kakahiaka.

            A mahope o ka pau ana o ka lakou kei ai ana, ua liuliu iho la laua nei no ka laua huakai hele, a haawi mai la laua i ke aloha i na kamaaina, a ua panai aku la no hoi ua kamaaina ia haawina hookahi.

            Haele aku nei laua nei ma-ia kakahiaka , a hiki laua nei i Mo@, hele aku la no @ nei a hiki i Kilauea, hoomaha iho la @ nei ma ka puu oioina, a kuuiho la ko laua nae, alaila, hele aku la no laua nei a hiki i Kalihi wai.

            @ aku la laua nei i k@ a pae ma kela aina; hele aku la no laua nei a @ hala o Pooku huli ae la o Kamapuaa a ninau mai la i kana aikane:

            Owai keia kuahiwi e waiho kahela mai nei mauka o kaua?

            Ma keia kuahiwi e wiaho mai nei aia ilaila ke koa makua ole o Kahihikolo, a o kela wai hoi e lele mai la iluna o kela pali mamua o kaua,

            Owai ia wai?

            O ka wai hoi ia o na Molokama.

            A owai hoi keia one e waiho hoolalahu mai nei imua o kaua?

            O ke one hoi ia o Mahamoku a aia no ilaila, o ka limu kaha kanaka o Manuakepa.

            He aina maikai ka hoi keia o ka noho ana, he oluolu aohe wela ino o keia aina i ka la.

            Owai ka inoa o keia aina?

            O Hanalei keia aina, a o Waioli kela aina aku.

            O Hanalei keia aina, ka aina i olelo ia, o Hanalei i ka ua loku.

            E loku mau ana ka ua o keia aina i ka po a me ke ao, a he ua hoi i aloha ia e hoonei keiki; e hele wale no koonei keiki ma kahi e, aole e poina kona aloha i ka ua o ka aina, he ua mehana, me he mea la no, mai ka poli mai no o ka wahine a i ole ia, mai ka poli mai no paha o Hoohila-

            Ua maha iho la paha kaua, e hele kaua a kipa aku i kauhale kama aina, i komo wahi ai ko kaua opu, ua hele mai la oloko o'u a ua aneane, aohe ikaika o ko'u hele ana aku, ua kaumaha mai la na wawae no ka pololi mai ke kumu o keia kaumaha o na wawae.

            Oi hoi ha, wahi a Kamapuaa, o make e mai auanei oe o kaua, aohe auanei kaua e make i ka moo o na pali o Kauai nei, wahi au i olelo mai nei: a make e paha auanei kaua i ka pololi.

            A ua hele io aku la laua, a ka ihona a Kikiula, a hiki laua nei ilalo o Hanalei, ua ike aku la laua nei he mau kanaka lawaia elua e hoi mai ana mai ka lawaia mai, a e hoe mai ana i ko laua waa iloko o ka muliwai o Hanalei.

            Pa ana ka laua nei kahea ma ka pa muliwai:  E oluolu hoi olua e kela mau kanaka lawaia e holo ae la maluna o ka waa, e ku mai hoi ia maua, a kau hoi kakou maluna o ko olua waa, a pae aku hoi mana ma kela aoao.

            Aole i pau.

_____

            E na Luna, lawe pepa o ka LEO, ke kauoha ia aku nei oukou, ina he mau helu koe a paa ia nei e oukou, o ka la @ 11, 17, e hoihoi mai i ka Keena nei.

_____

OLELO HOOLAHA.

 

            Owau o ka mea nona na aina o Makailio.  Kamakalalaukalo, Kaluaopalena, ke papa akea aku nei i na mea a pau aole e hele wale maluna o ka aina, a aole hoi e kuai i na loi ai oo a me loi opiopio, me ka hele mua ole mai e kuka pu @.  O ka poe a pau e kue ana i keia olelo maluna no o lakou ko lakou noho. @ MELE AKONI ROSE.

Aug. 4, 1891. 231 3m-d*

_____

He Mau Aina Kah@ Hale, Halekuai a Mau Waiwai e ae.

 

            Ua loaa mai ke kauoha ia'u e @ kudala akea aku mai ko'u Keena @ ma Alanui Moiwahine,

MA KA POAHA, AUGATE 13, @ 12 AWAKEA.

            I keia mau waiwai malalo @

HALE ame AINA -ma ka aoao @ na o Alanui Hotele a me kekau@ pili la me ka waiwia o Mrs. Mary @ a nona hoi ka ili o 1425 kuea @ me ke alo.  33 kapuai ma Alanui @ a me 341/2 kapuai ma Alanui Ke@ ke: a me kekahi apana aina e holo mau hope mai ke alanui aku.  E hoolimalima ana ma ka mahina no $20.  Aole @ hoolimalima maluna o ka aina.

            2.  HE PA AINA -e kokoke la @ Komohana o Alanui Alakea a me Moiwahine, he 3667, ka ili.  Ua hoolimalima ia i ka Hui Hana Hao Union, no @ kahiki mai Maraki 1, 1891, me ke @ na hoolimalima no 15 hou aku @ ma ka uku kaokoa o $150 o ka @ hiki i ukuia ma ka hapaha.  Na ka @ Union e uku na lilo auhau aupuni @ auhau wai.

            3.  HE AINA ma PAUOA -e waiho la make Alanui Pauoa, kokoke i kahi o @ Pu, 137, 100 eka, he kahua hale a @ kahi mau aina lo'i ko keia aina.  He @ lana hoi e ike pono ia a ke kulanakauhale a me ka moena.  Hoolimalima @ Tai Fook Co., (Yee Wo Chan, agencies) no $100 o ka makahiki, ma ka hapa @ kahiki e uku mua ai.  He 61/2 makahiki i koe o ka hoolimalima e paa mai @ 1 o Iulai, 1891.  Kala kuike ko na @ ana a pau.

            E ike ia no na kii o na aina a e @ no hoi na hoakaka ana ma ko'u Keena.  Kudala, ma Alanui Moiwahine.

JAS F. MORGAN. Luna        250-9tsd.

_____

Kauka Pake Akamai!

 

DR. LEONG KANG TON@.

 

MAKAUKAU OIA E LAPAAU I NA MA'I A PAU O KELA A ME KEIA ANO, ME KA ELEU A ME KA HOLOMUA.

HE OLUOLU KA AUHAU.

 

            KEENA OIHANA  :-aia ma ke @ ao ma Ewa iho o ka halekuai Puaa, e kai nei ma ke kihi o na Alanui Kamika mai Hotele.

 

HE PALAPALA HOOIA!

                        Honolulu, April 29, 18@.

            Owau o Chan Sam Lau, no ke kuk@ kulanakauhale o Honolulu, Mokupuni o Oahu.  Ko Hawaii Pae Aina.  Ka hooia, @ hooiaio aku nei au imua o ke akea, @ ike au a na maopopo ia'u a ke @ ai i ko'u mahalo piha ia Kauka @ Kang Tong e noho nei mu Alanui Hotele Honolulu, no ka mea, ua lapaau oia @ a ua ola au mamuli o kana mau lawelawe akahele ana, oiai o ko'u ma'i he @ pau, a he popo hoi ma ka olelo kahi@.  Ke noi aku nei au i ka poe a pau i # me kela ano ma'i, e hele ae iaia, a e @ no ke ola.  Ua loaa ua i keia @ ko'u wa opio loa mai: a ua @ makahiki o ka @ ana e keia @ i ko'u kino, aka ma keia ua @ loaa ia @ ola maikai loa.  E hele ae e ka @ i luuluu @ .

Mei 13, 1891.              1m-d*

_____

OLELO HOOLAHA

 

            E ike auanei na kanaka a @ oia ma ka Pa Aupuni o Makiki @ kekahi mau lio hele hewa hooka@ lio k, ulaula, elua wawae @ ma ka hema, hao kuni.  E ma @ hema, kiko keokeo ma ka lae @ w, hulupaia lae kea, elua wawae keokeo hope, hookahi wawae keokeo mua, hao-kuni NO ma ka @ hema o ka a-i.  O ka mea a @ mea paha nona keia mau lio e @ e kii kok@mai e hala auanei no @ he 15, laila, e kuai kudala aku @ au ma ka la 23 o Augate, 1891, hora 12 awakea Poaono.

D. KAOAO, Luna Pu Aupuni.           282-8tsd.