Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 439, 23 April 1892 — Page 2

Page PDF (1.20 MB)

This text was transcribed by:  Maria Alma Aldea Maracha
This work is dedicated to:  Julian V. Aldea

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

 

@e Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai @ ka@aia Pauku 83.

            E hooholoia e ka M@i a me ka Ahaolelo o @@ Au@@@i Hawaii:

            Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia nei @@ Pauku 48 o ke Kumukanawai @ @@nei e heluhelu ia ai ua Pau@@ @@.

            “Pauku @@.  O na Bila Kanawai a pau @ hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia @@@ua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona noole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona heole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a nau, e hoomaopopoia ke koho aua ma ke kahea ana i na ae a me na noole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Biia Kanawai.  Ina e noihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila,e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.”

            Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 5@ o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 5@.  O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he @waka@ua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki okolu, a he wa@@aikona iloko o keia Aupuni i ku@on@ i ka auhau i hiki @@a i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na @@@@a a pau, a i ole ia, @e loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono baneri dala.”

            Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumakanawai, a penei e heluhelu ia ai na pauku la:

            “Pauku 5@.  O keia a me keia kane ku@a o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha @@ ka @@@@@ ana a @@@, ua hiki aku kona maa makahiki i iwakkulua, a ua hookaa oia i komau auhau, a ina ua hookomo kona inoa ma ke papa inoa o @a poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaiia, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Liii o ka Ahaolelo i ke@a a me keia koho ana, ina nae:

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

            “Alua – He waiwai @@noi kona ma keia Pa@aina i kupono i ka au@@@ia i @mi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

            Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Luaamakaai@@na ma ka Ahaolelo, ina aole i @@hoia malalo a ku@@ke hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”

            Pauku 5.  Ma keia ke noololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia ao na poe nana e koho i na ‘Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakoi inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

            Pauku 6.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana mo ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oi@@@@ @@ahiai a me ua oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba.  M. H. 1890.

            CHARLES WILCOX.

            Kakauolelo.

            @@@ @@ @@@@

 

KA LEO O KA LAHUI.

           

JNO. E. BUSH.

 

Lunauooponopono a me Puuku.

 

POAKAHI, APERILA 2@, 1892

 

HALAWAI LIBERAL.

 

            @la ke ahiahi Poaha, ua akoakoa a piha pono ae na makaainana ma ko lakou halawi.  Ua ku mai na hoa e kamailio mahope o na hana mau o ka halawai.

            Ua hoike mai o Kapena Loke, i kona manao e pili ana i ka olelo hooholo a ka Aha Baneko no ka hoopii a ka poe koho no @a ‘Lii o Oahu nei.  He minamina oia i ka hoohaule ia ana o ka lahui, ak@ ma olelo hooholo he mea akaka loa, ua hooneleia keia lahui i ka pono, ma ka hiki ana ke hona ia mai na balota ma na olelo a ke kuhina e makemake ai, ina he latina a he olelo  oia iho la na, @o ka mea, aole he kanawai i olelo i ke ano o ka olelo e pai ia ai.  Wahi ana, ina ma ka olelo Hawaii i pai ia ai, a no lakou, na haole ka haule, he mea maopopo e hoo@@a ia ana ke koho ana.  Nui kona hauoli i ka puka ana o ka olelo hoohele.  Ma ia mea e akaka ai ka hoonele ia ana o k@ Hawaii i ka pono koho balota iloko o kona aina.  He Kumukanawai hou wale no ke alanui e pau ai o keia mau hana pohihihi.

            Ua kamailio mai o Mr. Makuika me ia manao hookahi no.

            Ua hou mai ka Hon. Bipikane me na olelo paipai e noho makaukau ka lahui.  Iluna no ka ua waele e ke kihapai.  He hopo ole ia e malama nona iho ma na ano a nau, a ua makaukau oia.  Ua ahona ka make iloko o ka hooikaika no ka pono mamua o ka make wale iho no.  Aole e loaa ka pono a e hoi hou mai na kuleana o kanaka ma o ke Aliiwahine, no ka mea, ua lilo i ke alakai hewa ia e na aumakua, a me na unihipili.  Hookahi wale no alanui i koe, oia hoi e hoololi ia ke ano o ke aupuni, a oia mea, aia no ia me ka Lahui i na wa a pau, ina e lokahi ana.

            Ua kamailio mai o Hon. Wilikoki, e olelo ana aole he waiwai o na hooikaika ana i hala.  Ua pono no i ka lahui e noonoo hou i ke alanui e hoihoi hou ia mai ai ko kakou kueeana.  A ka luao ka Poah@ halawai, e kamailio oia no ke ano aupuni repubalika demokarata, ke aupuni koho o ke Poo Aupuni.

            Ua kamailio mai no hoi ka Hon. Nawahi, aia a haiolelo o Hon. C. W. Akepoka, maluna o na kumumanao Aupuni Moi. Aupuni Repubalika, a Hoohui aiha, alaila oia kamailie mai maluna oia mau kahua.

            Ua haiolelo pokole mai o Hon. Kanealii a me Buki.

            Akahi no a lohe ia ka leo o ko Hilowaena moho.  O ke ano nui o kana i olelo ai, aole oia i kohoia mamuli o kekahi hui kalaiaina; @a kohoia oia o na makaainana mamuli e kona hilinai ia.  Nolaila he maopopo kona aoao e ku ai, oia hoi.  E ku ana no oia maluna o Mr. Kohou, ka Lunamakaainana o Hilo o Hilo-waena.  Na ka manawa e hoike mai i ke Kumuhana e oia ai ko Hilo p@@ a me ke kahua e pono ai.

 

Pae wale ke Uwiuwi.

 

            Ua pae wale mai ka ia uwiuwi i keia mau la, ua make kekahi a e kamau ana no kekahi.  I ka poe pegana, he hoailona make, nolaila, ina ke ola nei kekahi o na ‘lii o ka hoomana pegana, o keia ka wa e imi aku ai i ke ola.  No ka mea, he alii make a i ole he mai luku k@ hopena.  Ua akaka @a wi o ka aina ke hoike mai nei ka make olala o ka ia liiliii, ke make @a nei no ko ke kai.  Ua wi ke kai a ua wi ka nina, nolaila, hoike mai ka make wiwi o ka ia Uwiuwi.  Nui ka make o ka aina iloko o ke au o ka moiwahine: he au kanikawi keia, a me he la oia iho la no ka haawina a huli kona au.  Nowai la keia ku?

           

            Ua hookohu ia aku e ka Moiwahine o J. W. Robertson i Hou no kona A@@kukamalu, ua kau ae la keia mau hua mamua o kona inoa @@@ mau Honohala @ W. Robertson.

 

            O keia p@e Pake i makemake ai e holo malu no Kaleponi maluna o ka moku Albert, ua hoopai ia he elua o lakou @o @14 pakahi no ko lakou uhaki ana i ke Kanawai maikai o keia Aupuni, oia hoi ko lakou manao e h@@o me ka loaa ol@ e ka palapala ae @@@@.  Mai hana hou pela.

 

HE OLELO AO KUPONO.

 

            Wahi a @@@@@@, “@@@@ @@ ka @a wehe e ke p@lu o lalo.”

 

            O kona manao nui ma keia o nele @a keiki i na manu e hanaia ai na lei hulu a me na ahuula.

            Ua maopopo no ia Kamehameha na hoa inoa i luhi pu ai i ka aina, a oia no kana i pulama ai i malama ia ke kulana pono o kela a me keia iloko o ke aupuni.

            I keia au noho aupuni o Liliuokalani, ia wai ka mana e hookupono ae i ke kuleana pololei o kela a me keia iloko o ke aupuni.

            Wahi a Laamea, i kona ike ana i na hooponopono o @@ @@ @@ni lehulehu o ka Po@po@ Honua, @a kela a me keia lahui e hooponopono i na mea e pili ana i ko lakou aina ponoi.

            Alaila, ma Hawaii nei, ua laweia ke kuleana pololei o na Hawaii a ua haawi ia aku i kekahi poe okoa i kuleana ole mai kahiko mai.

            Aia maluna o ka mea e noho ana i ke kalaunu ke koikoi o ke kaana ana i na kulana pololei o ka lahui, elike me ka lahui i hookau aku iaia ma ka noho moi, oiai he kuleana ia nona mai lalo mai; ua pono, ua pololei ia hana ana pela, a pehea hoi ma ka aoao o na makaainana pu mo Kamehameha a me kona mau alii.

            E oluolu ka mea e noho ana ma ka noho alii e lapaau koke me ka hoohakalia ole i keia moa, o lilo i mai aai hiki ole ke hoola ia, a helu mai ke Akua i ko kakou noho aupuni ana.

           

HE OLELO MANA A OIAIO.

           

            O ka leo o ka lahui ko ke Akua leo ia, ka Solomona hoi. -- O ka nui o na kanaka ka hanohano o ke alii, ina aohe lahui Hawaii, ua hi o ka noho moi o Hawaii.

            Wahi hou ana: -- O ka moi e hooponopono ana i ka poe nele o kona lahuikanaka ma ka pololei, he nohoalii ia e mau ana i na manawa a pau.  O keia ka Oiaio, ka Oiaio wale no, ka Oiaio a pau.  Amene.

            Malia paha o hookui ia mai au ma keia kalai manao ana e ka poe e manao ana ua haia ka’u mau wehewehe mawaho o @a mea kupono no keia manawa.  No ka mea, ua pau ka hapanui o na aina o Hawaii i na haole, aole i na Hawaii.

            He manaoia e kono mai ana ia kakou e haliu aku ihope i ke kanaono makahiki a oi i hala.

            I ka haalele ana o na makua misionari ia Amerika Huipuia no Hawaii nei a pae mai ma ka M. H. 1820.  Hookahi no o lakou manao i ka haalele ana i ko lakou aina: aka i ka hiki ana mai a hapai i ka hana misionari, ua ike ia ka huli nui o na ‘Lii a me na kanaka i ka pono K@ristiano, a @a ko lakou kaahele ana ma ka loa a me ka laula o ka aina i ike ai lakou i @a aina momona nunui a palahalaha na kula uli nani, pela i komo hou mai he manao hou mai ka manao @@ua ao.

            Mamuli o ka oluolu o @a ‘Lii, a me ka hili@ai hoi i na Kumu Misionari, ua hoomaka koke ka hooponopono ana o ke aupuni, ua like kolo koke kekahi mau kahua i mau luna aupuni kiekie, a na lakou no i ao aku i ka moi e kuai na aina o ke aupuni me na kanaka, me ko lakou ike no he nele loa na kanaka Hawaii, me ke dala ole, oia hoi mawaena o 40 a me 30 makahiki.  Alaila, nawai e kuai keia mau aina aupuni.”  Na lakou ao.  Na kumu Misionari a me na @@ole hou o come mai ana i Hawaii nei, uo ka mea, o lakou no ka poe mea dala.

           

NU HOU KULOKO.

 

            Oiai, ua waiho mai o D. M. P@ni@i Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepe ma na ano a pau, nolaila, ke kauohaia aku nei na poe a pau he @@@na aie, @ @@@kaa pololei mai ma keia Keena a o na hookaa ana mawaho ae, a@@@ ia me makou.  Ma ke Kauoha.

            Mar. 28, 1892.

 

            E makaala ae i ke Puhi Ohe ani o keia po.

           

            Ma keia kulanakauhale, ma ka la 2@ iho nei o keia mahina, oia hoi ka Poalima nei, ua hanau mai na ka wahine a Cha@. J. Ludwigson, he kaikamahime nui nepunepu.

 

            Nui ka maloo o ka Ua Apaapaa o Kohala i keia mau la, a ke kuehu ala ka lepo ma na kihi eha oia aina.  Aloha wale ka maka o kamahele.

 

            Ua loaa anei kau kope o ke@a nupepa pili hoomana a ka poe Moremona i hoolahaia mai ai mamua aku nei?  Aole, wahi a ka para.  Mea ia mai nei hoi, ua puka ua nupepa la?  Pela paha, aole au i ike.

 

            Ma ke awakea o ka la apopo, e niau hou aku ai ka mokuahi Australia no Kapalakiko, mahope o ka hoonanea ana a ka Bana Hawaii i ka oeiao o na ohua elike me ka mea maa mau.

           

            I keia la e haalele iho ai ka mokuahi Pele i keia awa, no kona mau awa o Kauai.  E kau pu aku ana maluna ana kekahi mau ipuhao mahu hou no ka Mahiko o Makaweli, Kauai.

 

            He 13 ka nui o na ohua a ke Kinau i halihali mai nei no ke taona nei i ke kakahiaka Poaono nei mai Kaluaopel@ mai.  Ike maka aku la i ka eueu o Kilauea, i ka luna kapukapu o Uwekahuna.  Ola ia kini.

 

            Mai poino kekahi Pake maloko o ka pa lio o J. I. Dowsett ma Alanui Moiwahine i ka Poaono nei, ma o ka hihia ia ana o kona wawae me ke kaula e p@a ana i ka ai o kekahi lio a kaualako ia aku la oia iwaena o ka ouulu lio, ua laki nae oia i ka hemo ana o ke kaula.

 

            I keia kakahiaka e hoomaka hou ai na Kula Aupuni a puni ka Paeaina, mamuli o ka hoomaha ana no elua pule.  A he ma aolana ko makou, ua loaa i na kumu a me na haumana ke oia kino maikai no keia hoau hou ana aku o keia hapaha makahiki.

 

            Ua makemakeia oe, a me kou mau @oaloha e hele ma ke keena o ka nuoopa @@mu Advertiser ma ke ma ke Alanui Kalepa, no k@ koho balota ana i kau moa kinipopo akamai loa au i ike ai o loke o @a Hui Maamaalea.  NO KA LEO o ka pahu ekahi o Kamehameha kana moho no keia kikina.

 

            Ua kapal@l@ mai ke Kinau ma ke kakahiaka Poaono nei, me na owili lei lehua mai no na keiki o KA LEO O KA LA@UI, a oia ka makou i hoomaoe ae ai:

N@ne aala ka uka i Haili,

I ka pohia e ka Ua Kani@@ua,

O a’u lehua i Mokaul@l@,

            I ka @u’a palai i ka a@h@l@.