Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 672, 29 March 1893 — Page 2

Page PDF (961.09 KB)

This text was transcribed by:  Jane Au
This work is dedicated to:  To Mele Tina

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI

JOHN E. BUSH,

Lunahooponopono a me Puuka.

POAKOLU, MARAKI 29, 1893

 

HE MANAO AKEA I KA LAHUI.

            Mamuli o ko ka Hon. John E. Bush hoi ana mai nei, ka Ona ponoi o na Nupena  A OIAIO a me KA LEO O KA LAHUI; Nolaila, mai keia la aku, ua waiho aku au i ko’u noho Lunahooponopono ana, a me ka noho Puuku ana no ia mau pepa; O na kauoha nupepa a pau loa. na kakau manao ana a me na hookaa dala ana, a peia aku, e hoouna pololei ia mai ma ko Hon. Jno. E. Bush inon.

JOSEPH NAWAHI,

Honolulu, Mar. 27, 1893.

 

1887 a me 1893.

Hoomauia.

            Ma kekahi ninau pokole i na kumu o kau manao kue o na lahui pouli, i kela a me keia hanauna, i hoike ae ai i ka hoolaha ia o ka Euanelio ma ko lakou aina, oia ka mea e hoomaopopo piha ia ai o na hopena e il@hia mai ana maluna o ka hoomana Karistiano, na Kahu a me na haumana ma na aina e aku, mamuli o keia hooko ole ia o na hana a na misionari i hoouna ia ai e hana, a lakou no hoi i berita a poni ia ai e hooko.

             *   *   *

            Nolaila i ko kakou hoi hope ana a nana i ke ao mua ia ana o ka Euanelio. aole anei he mea i maopopo loa, ina he hiki ke hooili ia maluna o na Aps#tolo, a o ka poe paha a lakou i hoouna ai, a o ka lakou mau keiki paha, ka olelo ua komo kino lakou e keakea a e apuepue i na hana pili aupuni, aole anei e loohia mua ka hoomana Karistiano i ka hauna e hoopio koke ai ia hoomana.  O ka “haawi ana ia Kaikera i na mea i ku ia Kaikera” oia kekahi o na kumuhana i komo iloko o ko lakou komisina, e hele e ao i ka lahui kanaka, ua like kona pili me ka olelo ao no hoi malalo oia mana hookahi, aole hoi e hoolilo wale aku i ka ke Akua ia Kaikera.

            Ma ka nana ana i na moolelo o ka Misiona, ua ike ia, o ke kumu o ka makau ia a me ke kanalua ia o na misionari e komo aku iloko o na aina he lehulehu wale, aole hoi maluna o ka Euanelio a lakou i lawe aku ai, aka maluna hoi o ka hopohopo ia o komo ia mai e na mana aupuni o na misionari e kea kea ana i ka makemake a hookele ia ana paha oia aupuni.  He elua aina i loohia i keia manao a puiwa keia hiona, a no ia kumu kipaku

 

honua ai i na misionari mai ko lakou aina aku, --oia hoi o Iapana a me Madegaseka.

            I ka makahiki 1549 ua hookomo ia aku ka hoomana Karistiano ilo ko o Iapana e Xavier.  Aka mahope o kanaono makahiki ua papa hou ia; ua kipakuia hoi @a misionari Iesuita [Katolika] i ka 1614 @oa kekahi olelo kuahaua, a ua luku@a hoi na hoahanau Karistiano.  Ua pani ia hoi na awa o Iapana i na aupuni e a hiki wale i ka 1859.  A hiki wale i ka inakahiki 1868 he mea mau no hoi ka ik@ ia o na olelo kuahaua, ma na wahi akea, ma na taona, e papa ana i ka hoomana Karistiano.  Oia iho la ka hopohopoia o lilo ka hoomana ana i ke Alii Ikeoleia i mea e hoohulihia ia ai ka noho Moi ana o ka Mikado.

            I keia mau makahiki hope mai nei aole paha he luku weliweli o na hoahanau Karistiano e like me ia i hoala ia ma ka Mokupuni Nui o Madegaseka, e ka Moiwahine Ranavalona i ka 1835, me ka manao e kinai @i@ loa ia ka hoomana Karistiano, no ka pili loa o ke ano o na hana i hooulu ia ai ka inaina o ka Moiwahine, e na enemi o ka hoomana Karistiano, me ka mea a makou e hoomaopopo nei i keia manawa, ua lawe kaokoa mai makou i ka moolelo a Ellis i kakau ai a hoolaha ia.  Me ka ike ole ia o ke kumu, ma keia moolelo, o na hoohalahala a na enemi o ka hoomana Karistiano i na misionari, ua hoopiha ia ko ka Moiwahine naau i ka hoihoi ole me na hoopii hoohalahala ua hooweli ia ka mana o ka noho Moi a me ke kupaa o ke aupuni.

            Eia ka moolelo a Rev. Ellis, i kakau ai, e hoike ana i ka manao o na ‘lii o ka Mokupuui o Madekaseka, a me ka luku ia ana o na kumu a me na haumana Karistiano.  Penei ua moolelo la:

            “Iloko e keia ku@@a o na hana, ua bele aku la kekahi alii kiekie a kulana koikoi a kipa aku la ma ka hale’lii, e noi ana e ike i ka Moiwahine; a i ko ka Moiwahine hoea ana mai, ua olelo ia ua hoike aku la oia i kona manao ma keia ano: ‘I hele mai nei au e noi aku ia oe e ke ‘Lii no kekahi ihe, i ihe hulali a oi hoi, -- e ae mai oe i ka’u noi?’  I ka ninau ia ana o ke kumu o kona makemake i ka ihe, ua panemai la oia, ua ike oia i na hana hoohaahaa i hana ia i na akua kii, na kiai laahia o ka aina, mamuli o ka mana o na haoloe, * * * a mamuli o ka lakou ao ana, a me ka lakou mau buke, ua lilo aku malalo o ka mana o na haole kekahi o na kanaka kulana a waiwai e noho ana ma ka oihana koa a me na oihana aupuni, he lehulehu mai waena ae o ka poe mahi-ai; a me ka poe e noho kuaaina ana, a me na kauwa kuapaa he lehulehule, @@ o keia mau hana he mau hoomakaukau ana keia mamua o ka hiki ana mai o na puali kaua mai ko lakou aina mai, a oia puali kaua, i ka wa a

 

na MISIONARI e hoike aku ai i ka olelo ua makaukau, e hele mai ana lakou e lawe ae i ke aupuni.  * * * Ua olelo ia no hoi ua pakui hou aku la ke aiii ka @e.  O keia iho la ka hua o na ao ana a na kanaka o ka aina e mai. a aole hoi o’u makemake e ola a ike ia poino nui e ilihia mai ana maluna o ka aina nei, e ike i ko kakou mau kauwa e hoohuli ia a e kue mai ia kakou; nolaila, ke noi aku nei au i ihe e hou ai i ko’u puuwai, i mea no’u e make ai mamua o ka hiki ana mai oia la ino, I ko ka Moiwahine lohe ana i keia olelo.  ua olelo ia, ua hoopiha loa ia oia i ke kaumaha a me ka ulupuni i ka huhu, a e uwe mau ana no hoi, a noho hamau iho la oia no kekahi hapa hora, a hoopuka ae la e hoopau ana oia i ka hoomana Karistiano, ina no e pau ke ola o na Karistiano a pau i ka lawe ia i ko ai ia mea.  * * *  Ua hoopuka ia na olelo kuahaua a ua hoolaha ia na nana e luku, e like me ka hiki i ka mana o ke kanaka ke luku. e kinai loa ai i ke Karistiano iloko o ka aina.”

            Ano, he mea maopopo aole keia mau mea i poina ma Antananarivo [Madegaseke].  Ua hiki anei ke hoomanao ia kekahi hana i hiki ke helu ia i oi ma ka hooulu hou ana i na manao kanalua a hilinai ole i ka misionari.  mamua o ka moolelo o ka hookahulihia ia ana o ke aununi Moi o Hawaii?  I ka manawa e hiki aku ai o na mea hou i hanaia ma Hawaii nei, ma ke kulanakauhale alii, he kumu nui keia a na enemi o ka hoomana Karistiano e koi ai e kipaku ia na kumu ao Karistiano a pau mai ko lakou aina aku?  Ano na hana ia a moakaka, wahi a ka hiki ia lakou, na enemi o ka hoomana, ke olelo ae, aole he manao kuko wale ko ke ‘lii nana i hoouluulu a koi aku i ka Moiwahine Ranavalona o Madegaseka, i ka 1835 e luku, kinai a e hoopio loa, i ka hoomana Karistiano, me na kumu-ao a me na haumana.  E nana, wahi a lakou ke olelo iho.  i na mea i hanaia ma Hawaii, a e manaoio, ina he mea hiki, aole na misionari he mea okoa ae, aka, he poe luna i hele pee mai no ka hoopio ana i ko kakou aina malalo aku o kekahi mana aupuni e aku.  Ua kanalua o Kamehameha I, i ka hookipa ana ia lakou, no ka manao he poe auwana imi pono wale iho no lakou no lakou iho.  Ua olelo ia mai aole o lakou manao e ae i hele mai ai, aka o ka haawi wale aku no i kona lahui kanaka i ka ike no ke Akua oiaio.  Ua hookipa aku ke ‘lii na’i aina ia lakou me ka haawi ana i na pono a me na pomaikai he lehul@hu wale.  Ua hanai lakou i ko lakou ohana iloko o ka hopoole a me na hana wale ole ia mai.  Ua loaa na aina ia lakou. Ua noho kekahi o lakou ma na oihana kiekie o ka aina.  Mamuli o ka hilinai ia e ka Moi ua noho kekahi o lakou he poe Lunakanawai o na Aha Hookolokolo Kiekie.

            A ano hoi, mahope iho o ka hala ana he hapa keneturia a oi aku, ua

 

hiki mai la ka manawa kupono a lakou i hoohana malie ai e hooko i ko lakou mau kuko.  Ua kipaku aku lakou ia Moiwahine Liliuokalani mai kona noho moi.  A oiai kekahi mau wahi ua lawe ia no lakou o na oihana o ke aupuni hou, ka poe nana i noihoi koke aku i ke kulanakauhale alii malalo o ka hae Amerika, ua holo awiwi aku la hoi kekahi o na ma@o o keia poe misionari ma Wasinetona e kuai aku i ke kuokoa o ka aina, na aina lei alii, na awa kumoku, &c., ia Amerika Huipuia no ke kuleaua e ae ia lakou e hoopae aku i na kini keleguava a lakou iloko o Amerika me ke dute ole ia.  Pehea la, wahi a keia poe o Madegaseka e olelo iho ai, kakou e ike ai aole na misionari @a Madegaseka e hana aku ana e like me ia i hana ia ma Hawaii i keia mau la koke iho no, ina kakou e ae ana e noho, iho me kakou?

            Nolaila, ke hoomaopopo i@ mai ka nanaina @ihana misionari, he hookahi wale no olelo hooholo mai ke poe manao maikai ae, e nili ana i ka mahele hana a na keiki a na misionari i lawelawe ai iloko o ka hookahuli ia ana o Hawaii.  A aole he mau huaolelo i oi ae ka kupono ke hoike ae i ke ano o ka lakou i hana ai, mamua o ka Iakoba i hoopuka ai iaia e kaa ana i n@ hora hope o kona ola ana, e hoahewa ana i na hana a kana mau keiki, ia Simeona a me Levi, i ko lana hoao ana e hoohuli mai i na kanaka o kekahi kulanakauhale i ko laua hoomana me ka manao e hoopio i ua kulanakauhale la.  Ma ka laua hana ana ua hiki paha ke olelo ia he kumu ko laua i hana ai pela.  Aka, aole nae ia he mea nana i alai mai ia Iakoba e ahewa a e hoopuka ae i kona hoowahawaha, me kona mau lehelehe e nee aku ana i ka make, i keia hana lapuwale: Kinohi, 49-6.

KA

James Campbell,

(KIMO ONA MILIONA.)

Palapala

I KE

KOMITE HOOKO O KA HUI

HOOHUI AINA.)

            Ma ka Poaono o ka Pule i hala ua kau aela ke Komike Hook@ o ka Hui Hoohui Aina i kekahi Hae Amerika mai na Hale mai o James Campbell (Kimo ona miliona) a i na Hale o Makanani ma ke alanui Kalepa.  Ua hoike kokeia aku la keia kau ia ana o keia Hae ma keia ano i ka ona Hale (Ona miliona o Hawaii nei) Ua kakau koke iho la oia i keia Palapala a hoouna mai i ke komite: E like me keia.

Honolulu, Ko Hawaii Paeaina)

Maraki 25, 1893.)

I ke Komite Hooko o ka Hui Hoohui Aina:  ME KA MAHALO;--

            Ma kela ke hoike aku nei au i ko’u kue m@ ka papa pu ana aku ia

 

oukou i ko oukou hoohana ana i kekahi wahi o ko’u mau Hale no no ke kau ana ina Lepa a Hae paha mawaena o ke alanui Papu a me Kalepa.  O ko oukou kuleana wale no a’u i ae aku ai me ka maikai oia ka Rumi Helu 6 i hoolimalimaia aku ai ia oukou, aka, ke hoike aku nei au me ka akaaka loa ma ka hohe kuleana ko oukou mawaho ae o ka Rumi Helu 6.

            Ina o kau e hana nei i keia manawa aole ia i kaulike me ko oukou manao, a pela @u hoi me ko oukou makemake, E haalele iho oukou i ka Rumi Helu 6, a e hoihoi kokeia aku no ka uku hoolimalima elike me ia i ukuia mai ai.

            Ko oukou, apela aku,

James Campbell

(Kimo Ona Miliona)

J. H.

            O ka Rumi Helu 6, oia ka Rumi oihana o ka Hui Hoohui Aina, I ka ike ana o ke komite i kela palapala, ua hele aku la lakou e noi i ke Kanikela Amerika.

            E ae mai ia lakou i ka hoopaa ana i kekahi kaula ma kekahi o na pukaaniani o kona keena, ua ae kokeia mai ke noi, a ua ike koke aku la o Mr. J. Campbell [Ona Miliona] i keia kulana hou, ua hoouna aku la oia he Palapala i ke Kanikela Amerika e like me ia maluna ae koe nae na wahi apau e olelo ana e haalele iho i ka rumi a ke Kanikela e naho nei.

            Ua hoihoi aku ke Kanikela i keia Palapala i a Kimo Kamala me kona hoike pu aku aole ona makemake i keia kukai manao ana ma keia palapala, aole ou kuleana no keia hana.  A hiki i keia manawa eia no ke kau nei kela Hae Amerika ma ke alanui Kalepa.

            Ua hoouna hou aku o James Campbell (Ona Miliona) i keia palapala, e like me keia:

            Honolulu, H. I. Mar. 27, 1893.

I ke Komite Hookoo ka Hui Hoohui Aina:  Me ka mahalo; -- Ke hoike ia aku nei oukou ma keia e hoopauia ana koi oukou noho ana maloko o ka Rumi Helu 6 e pili la me ka Rumi o ke Kanikela America ma na hale o Campbell (Kamala) ma ke Ala nui Kalepa; e pau ana keia ana keia mahina o oukou ke hiki aku i ka la 24 o Aperila, 1893.

            Ko oukou.

JAMES CAMPBELL.

[Kimo Ona Miliona]

            Eia ka papa inoa o na Komite kakauinoa o “Ka Hui Hawaii Aloha Aina”

F. S. Keiki, Apana 1.

Chas. Keawe, Apana 2

J. K. Prendergast Apana 3.

            Kapamawaho)

A. K. Palekaluhi, Apana 4.

Wm. Mokimana, Apana 5.

            Ke hoike pu ia aku nei ka @@@i na poe lawe pepa a pau, o KA LEO, a me ka OIAIO, i ka wa e n@l@ ai ka loaa ana aku o ka pepa ia oukou, e hoike koke mai i ka lohe i keia Keena, me ka hakalia ole, i hiki ke hoolawa hou ia aku kou umi.

            MA KA KAUOHA.